GELVERİ'DEN NEA KARVALİ'YE ORTODOKS KARAMANLILAR

Karamanlılar Lozan Konferansı sırasında imzalanan 30 Ocak 1923 tarihli bir sözleşme çerçe- vesinde, zorunlu göçe tabi tutularak Yunanistana gönderildiler. Nüfus mübadelesinin aşağı yukarı tamamlandığı tarih olan 1924 yılı, ilk folklor derneklerinin kurulmasından önceki bir döneme rast- lar. Belki biraz da bu gecikme nedeniyle Türkiyede Cumhuriyet öncesi dönemde yaşamış Türkdilli Ortodoks Karamanlılar ile Müslümanların birlikte yaşadığı köylerdeki yaşama dair yirminci yüzyıl başlarında görece az sayıda sözlü tarih çalışması yapılabilmiştir. Yunanistanda bulunan Küçük Asya Araştırmaları Merkezi (Kentro Mikrasiatikon Spoudon, K.M.S.) gibi kuruluşlar ise 1930lu yıllardan itibaren saha çalışmalarından elde ettikleri etnografik verileri kayıt altına almışlar ve Karamanlılar ile yürüttükleri derinlemesine mülakatları çoğu kez de Yunan diline çevirerek arşivlemişlerdir. Diğer yandan, daha geç dönemde yürütülen az sayıda bireysel araştırma çerçevesinde, olduğu haliyle kayıt altına alınan Türkçe mülakatlar da mevcuttur. Elinizdeki çalışma bu geç dönem çalışmalardan olup, mübadeleyi çocuk yaşta deneyimlemiş Anadolu doğumlu geç birinci kuşak ve Yunanistan doğumlu erken ikinci kuşak Karamanlılar ile 2005 senesinde Kavala şehrine bağlı Nea Karvali köyünde yazar tarafından tamamı Türkçe yapılan mülakatlara dayanmaktadır. Çalışmanın ilk kısmı Gelveri köyü üzerinden, dilsel olarak bütünlük gösteren ancak dinsel açıdan karma nitelik taşıyan bir Anadolu köyündeki ortak yaşam pratiklerini aktarmaktadır. Bunu takip eden ikinci kısım, geç birinci kuşak Karamanlıların ağzından mübadele esnasında yaşananları aktarmakta, üçüncü ve son kısım ise Orto- doks Karamanlıların Yunanistandaki yaşamlarını ve yerli halk ile etkileşimlerini incelemektedir. Bu anlamda makale, odağına ana dili Türkçe olan Ortodoks Karamanlıların ritüellerini, geleneklerini ve nüfus mübadelesi öncesinde birlikte yaşadıkları Müslüman köylüleriyle etkileşimlerini alan literatür ile mübadele literatürüne sınırlı ancak birinci elden görgül bir katkı olarak değerlendirilebilir. Anahtar Kelimeler

The Turcophone Orthodox Karamanlis from Gelveri to Nea Karvali

ABSTRACT The Turcophone Orthodox Karamanlis were subjected to a mandatory population exchange fol- lowing the Greco-Turkish Population Exchange Convention signed on January 30th 1923 during the Lausanne Conference. The population exchange was almost complete by the year 1924, some few years prior to the foundation of folkloric associations. The relatively small number of oral history studies on life in mixed villages of the Turkish speaking Orthodox Karamanlis (Karamanlı, Karamanlılar) and the Muslims of the pre-republican period Anatolia may be partly attributed to this late institutionalization in Turkey. In Greece on the other hand, institutions such as the Centre for Asia Minor Studies (Centre for Asia Minor Studies, C.A.M.S.) conducted indepth interviews with the Turcophone Orthodox, archi- ved these indepth interviews in Greek and took under record much ethnographic data gathered from the field. This study joins some of the late twentieth century individual studies in their effort to record Karamanlı testimonies in Turkish. It is based upon indepth interviews conducted by the author solely in the Turkish language in 2005 at the Nea Karvali village of Kavala. The study focuses on life in a religion-wise mixed and language-wise unified Anatolian village in the example of Gelveri village and takes a closer look at the daily practices and interactions of its Orthodox members before and after their emigration to Greece. In this respect, the article intends to make a modest empirical contribution to the literature on the mandatory population exchange and to the literature on the rituals and traditions of the Turcophone Orthodox Karamanlis.

PDF

___

KAYNAKLAR Aigidis, A. I. Η Ελληνıκοτης της Μικρας Αςιας και το Μυθευμα των Τοuρκορθοδoςων (The Greek- ness of Asia Minor and the Myth of the Tur- kish Orthodox). Αθήνα: τύποις Δημητριαδου, 1922. Anhegger, Robert. Hurufumuz Yunanca: Ein Beitrag zur Kenntniss der Karamanish- Türkischen Literatür. Anatolica VII. (1979- 1980):157-202. Anhegger, Robert. Nachtraege zu Hurufumuz Yunanca. Anatolica X. (1983):149-164. Anhegger, Robert. Evangelinos Misaelidis ve Türkçe Konuşan Dindaşları. Tarih ve Top- lum. (1988). Anhegger, Robert. Das Temaşa-i Dünya des Evangelinos Misailidis als Quelle zur Kara- manischen Sprach und Kulturgeschichte. Türkische Sprachen und Literaturen, Ma- terialien der Ersten Deutschen Türkologen- Konferenz. Ed. I. Baldauf, K. Kreiser, S. Tez- can. Wiesbaden,1991. Anagnostakis, Ilias ve Evangelia Balta. La Découverte de la Cappadoce au Dix-Neuviéme Siécle. Istanbul: Eren, 1994. Anestidis, Stavros. Yunan ve Türk Edebiyatında Erken Karamanlı Tiplemeleri. Cultural En- counters Between Muslims and non-Muslims in the Turkish-speaking Communities of the Late Ottoman Empire. Ed. E. Balta, 2014. Anzerlioğlu, Yonca. Karamanlı Ortodoks Türk- ler. Ankara: Phoneix Yayınevi, 2003. Augustinos, Gerasimos. Küçük Asya Rumları: Ondokuzuncu Yüzyılda İnanç, Cemaat ve Et- nisite. Ankara: Ayraç Yayınevi, 1997. Ballian, Anna. Cappadocia After the Seljuk Conquest and the Christian Communities Between the 16th and 18th Centuries. Cap- padocia: Travels in the Christian East. Ed. H. Ahrweiler Glykatzi. Athens: Adams Edi- tions, 1991. Balta, Evangelia. Karamanlıca Kitapların Ön- sözleri. Tarih ve Toplum 13 (1990):18-21. Balta, Evangelia. Périodisation et Typologie de la Production des Livres Karamanlis. Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (The Bulletin of the Centre for Asia Minor Studies) 12 (1998): 129-153. Balta, Evangelia. Karamanlılar: The Turcopho- ne Orthodox Population in Cappadocia. The Great Ottoman Turkish Civilization Volume 2. Ed. K. Çiçek: Yeni Türkiye, 2000. Balta, Evangelia. Gerçi Rum İsek De Rumca Bilmez Türkçe Söyleriz: The Adventure Of An Identity In The Triptych: Vatan, Religion and Language. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 8 (2003): 25-44. Balta, Evangelia. Sinasos: Mübadeleden Önce Bir Kapadokya Kasabası. İstanbul: Birza- manlar Yayıncılık, 2007 (2005). Balta, Evangelia. Gerçi Rum İsek de, Rumca Bilmez, Türkçe Söyleriz Karamanlılar ve Ka- ramanlıca Edebiyat Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayın- ları, 2014a. Balta, Evangelia ve Mehmet Ölmez, der. Cultu- ral Encounters Between Muslims and non- Muslims in the Turkish-speaking Commu- nities of the Late Ottoman Empire. İstanbul: Isis Press, 2014b. Baykurt, Cami. Osmanlı Ülkesinde Hristiyan Türkler ve Bizans İmparatorluğuna Dâhil Olan Turanî Akvam. İstanbul: Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, 1922 (1338). Baykurt, Cami. Hristiyan Türkler Istanbul: Kar- ma Kitaplar, 2007. Benlisoy, Foti. Papa Eftim and The Foundation of The Turkish Orthodox Church. Yayım- lanmamış yüksek lisans tezi İstanbul: Boğa- ziçi Üniversitesi, 2002a. Benlisoy, Foti. Türk Milliyetçiliginde Katedil- memiş Bir Yol: Hristiyan Türkler. Milliyet- çilik. Ed. M. Gültekingil ve T. Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002b: 927-933. Benlisoy, Stefo. Another Newspaper in our Language! Competition and Polemic in the Karamanlidika Press. Cultural Encounters Between Muslims and non-Muslims in the Turkish-speaking Communities of the Late Ottoman Empire. Ed. E. Balta. İstanbul: Isis Press, 2014. Clogg, Richard. The Greek Millet in the Otto- man Empire. Christians and Jews in the Ottoman Empire. Ed. B. Braude ve B. Lewis. New York: Holmes and Meier Publishers, 1982: 185-209. Clogg, Richard. 1999. A Millet within a Millet: the Karamanlides. Ottoman Greeks in the Age of Nationalism: Politics, Economy and Society in the Nineteenth Century. Ed. D. Gondicas ve C. Isaawi. Princeton: The Dar- win Press Inc, 1999. Eckmann, Janos. Anadolu Karamanlı Ağızla- rına Ait Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi VIII, 1950. Eckmann, Janos.Die Karamanische Literatur. Philolgiæ Turcicae Fundamenta, vol. II. Ed. L. Bazin, A. Bombacı, J. Deny, M. T. Gök- bilgin, F. İz, H. Scheel. Weisbaden: Steiner, 1964. Eyice, Semavi. S. Salaville ve E. Dalleggio: Bib- liographie Analytique dOuvrages en Langue Turque Imprimés en Caractères Grecs. I. 1584-1850. Belleten XXVI (1962). Eyice, Semavi. Anadoluda Karamanlıca Kita- beler (Grek Harfleriyle Türkçe Kitabeler). Belleten 39:25-58, 1975. Jaeschke, Gotthard. Die Türkisch-Orthodoxe Kirche. Der Islam 39 (1964): 95-129. Korat, Gürsel. Taş Kapıdan Taçkapıya Kapadok- ya. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004. Kut, Turgut. Temaşa-i Dünya ve CefakârCefakeşin Yazarı Evangelinos Misailidis Efendi. Tarih ve Toplum 48 (1987): 342-346. Macar, Elçin. Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi. İstanbul: İletişim Yayın- ları, 2003. Merlier, Melpo ve Octave Merlier. Avant-propos et Analyse en Français de Louvrage.Vie Religieuse Dans la Région DAkséray- Ghelvéri. Ed. D. Pétropoulos etAndréadis. Athènes: Publications du Centre dEtudes dAsie Mineure, 1970.Özkan, Salih. Anadoluda Ortodoksluk Sadası Gazetesi. III. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (06-07 Nisan 2000). Erciyes Üni- versitesi: Erciyes Üniversitesi KayseriYöresi Tarih Araştırmaları Merkezi, 2000. Özdemir, Renk. Redefining the borders of sub- jectivity and belonging in the Near East: the 1923 Greco-Turkish mandatory popula- tion exchange from above and below. Ya- yımlanmamış doktora tezi, Brighton: Sussex Üniversitesi, 2010. Özkan, Salih. Kayseride Türk Ortodoks Kilise Kongresinin Toplanması ve Anadoluda Or- todoksluk Sadası Gazetesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası, 2003. Petropoulou, Ioanna. Cultural and Intellectual Life in 19th century Cappadocia: a Sketch. Cappadocia a Travel in the Christian East. Ed. L. Kipraiou. Athens: Adam Editions, 1991. Sfoini, Alexandra. Turcophonie, orthodoxielangue grecque. Cultural Encounters Bet- ween Muslims and non-Muslims in the Tur- kish-speaking Communities of the Late Ot- toman Empire, edited by E. Balta. İstanbul: Isis Press, 2014. Stelakou, Vasso. Space, Place and Identity: Memory and Religion in Two Cappodocian Greek Settlements.Crossing the Aegean:Appraisal Of The 1923 Compulsory Populati- on Exchange Between Greece and Turkey. Ed. R. Hirschon. Oxford: Berghahn Books, 2004. Strauss, Johann. Le lexique techniquechristianisme en karamanli: remarques préliminaires. Cultural Encounters Between Muslims and non-Muslims in the Turkish- speaking Communities of the Late Ottoman Empire. Ed. Balta. İstanbul: Isis Press, 2014. Tökin, İsmet Hüsrev. Grek Alfabesiyle Türkçe. Tarih ve Toplum, 1984. u La H. ve et An du