GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CANGAR DESTANI

Cangar Destanı, Batı Moğolları arasında ortaya çıkıp yayılmış bir destan olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Destan, Orta Asya sözlü geleneğinin en güzel manzum örneklerinden biridir. Girişi takiben muhtelif kahramanlıkların anlatıldığı 12 bölümden oluşur. Destan, Bumba adlı ülkenin hanı Cangar'ın ülkesini düşmanlardan korumasını, yanındaki bahadırların kahramanlıklarını, evlenmelerini ve halkının hayat sürecini konu alır. Batı Moğollarının yaşadıkları ve dağıldıkları Doğu Türkistan, Moğolistan, Altay, Kalmuk Özerk Cumhuriyeti gibi coğrafyalardaki halklar arasında yayılmıştır. Destanla ilgili ilk araştırmalar 19. yüzyılın başlarında başlamıştır. Yapılan araştırmalar, destanın tarihî bir arka planının bulunduğunu tespit ederek 15. yüzyıldan itibaren şekillendiğini ortaya konmuştur. Ayrıca destanda geçen olay motiflerinden bazılarının arkaik dönemlere ait olduğu da tespit edilmiştir. Destan, başta Türk halklarının destanları olmak üzere, diğer klasik dünya destanlarıyla da ortak noktalar taşır. Destanın günümüze ulaşmasını cangarçi olarak adlandırılan destan söyleyiciler sağlamıştır. Zamanla cangarçiler arasında belirli gelenekler ortaya çıkmış ve ön plana çıkan cangarçilerin kendi ekolleri oluşmuştur. Bilhassa son on yılda, yayıldığı bölgelerde destana olan ilginin ve incelemelerin de hayli arttığı görülmektedir. Bu çalışmada Cangar Destanı'nın araştırılma süreci, tarihî arka planı, konu örgüsü, kahramanları ve cangarçiler gibi meseleler üzerinde durulacak ve değerlendirmeler yapılacaktır

The Jangar Epic: From Past to Present

Jangar epic emerged and spread among the Mongol speaking Western Mongolian peoples and it has been transmitted till today. The epic is one of the most poetic examples of the traditional Central Asian oral culture. As other epics of Central Asia, it was developed and transferred through orators. It consists of an introduction and various sections on heroic episodes. The epic is about the protection of the land called Bumba by its khan, Jangar, the heroisms of his companions, their marriages and the life of the people. The epic has spread to wide areas, such as Eastern Turkistan, Mongolia, Altay and Kalmyk Autonomous Republic of Russian Federation, where Western Mongolians live. The studies on the epic started at the beginning of 19th century. It was verified that the epic has a historical background and was being shaped since the 15th century. It has also been revealed that some event motives have ancient origins. The epic has common characteristics with other classical, world epics, but especially with Turkic epics. In the oral transmission of the epic, jangarchis had a very essential role as orators. In time, some variations of traditions had emerged among the jangarchis, and the jangarchis developed their own styles. Especially in the last decade, the interest and the study on the epic are significantly increasing. In this study the research process of the epic, its plot of the story, historical background, theme, main characters and issues such as jangarchis will be explained and evaluated

___

Basangova, T. G., "Sart Kalmıtskaya versiya djangara (tekst, osnovnıye motivı)", Novıye İsledovaniya Tuvı, IV (Elektronik Dergi), www.tuva.asia, 2011.
Bashayev, A. N. ve R. B. Dyakiyeva, İstoriya Kal- mıkii i kalmıtskogo naroda s drevneyşih vre- men do naçala XIX veka, Elista: 2010.
Batunasun, J., "Report on Jangar's Transmission in the Hobagsair Area." Trans. into Chinese by Wang Qing. Studies of National Literatu- re, 1, 1984.
________, J., "Report on Jiang Ge'er Lunwen Ji." Urumchi: Xinjiang People's Publishing Hou- se (Çince), 1988.
Bergmann, Benjamin, Nomadische Streiferein unter den Kalmücken in den Jahren 1802, Bd. 2. Riga: 1804.
________, Benjamin, Nomadische Streiferein un- ter den Kalmücken in den Jahren 1802, Bd. 4, Riga: 1805.
Beydili, Celal, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Söz- lük, Ankara 2004.
Bian Yuan, Hong Gu'er. Beijing: The Author's Press (Çince), 1958.
Bitkeyev, N. Ts., Kalmıtskiy geroiçeskiy epos 'Djangar': Poetikda i Traditsiya (Avtorefe- rat), Ulan-Ude: 1997.
________ ve E. B. Ovalov, "Kalmıtskiy geroiçes- kiy epos Cangar", Cangar, haz. N. Ts. Bitke- yev- E. B. Ovalov, Moskva: 1990.
Bobrovnikov, A. A., "Cangar. Kalmıtskaya na- rodnaya skazka", Vestnik RGO za 1854 g., Kn. 5 ç. 12, Sankt-Peterburg: 1855.
Buyar, Cengiz, Cungar Hanlığı'nın Sosyal ve Kültürel Tarihi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversite- si, Bişkek: 2012.
Dilek, İbrahim, Türk Mitoloji Sözlüğü (Altay/ Yakut), Ankara: 2014.
Djangar, çev. Semyon Lipkin, ressam V. A. Fa- vorskiy, Moskva: 1940
Erdmann, Frederic, "Kalmükischer 'Dschangar', Erzahlung der Heldentaten des erhabenen Bogdo-chan Dschangar", Zeitschrift der De- utscher morgenlandischen Geselschaft, Bd. 9.
Gejin, Chao, "The Oirat Epic Cycle of Jangar", Oral Tradition, 16/2, Columbia: 2001.
________, Oral Poetics: Formulaic Diction of Arimpil's Jangar Singing. Nanning: Guang- xi People's Publishing House (Çince), 2000.
Golstunskiy, K., Ubaşi-hun-taydjiyn tuudji. Na- rodnaya poema 'Djangar' i Sidditu Küriyn tuli, Sankt-Peterburg: 1864.
Heissig, Walther, "Gedanken zu einer struktu- rellen Motiv- Typologie des mongolischen Epos." In Die mongolischen Epen: Bezuge, Sinndeutung und Uberlieferung. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1979.
________, "Zur Diffusion der Zangğar, Gesanges 'Xan Siir'", Zentralasiatische Studien, Bd. 18, Wiasbaden: Otto Harrassowitz, 1895.
________, A Lost Civilization: The Mongols Redis- covered, New York: Basic Books,1964.
http://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1479031
Jamcha, "On the Time and Place of Jangar's Emergence", In Jiang Ger'er Lunwenji, Urumchi: Xinjiang People's Publishing Hou- se (Çince), 1988.
________, The Source of the Epic Jangar, Urumc- hi: Xinjiang People's Publishing House. (Çin- ce), 1996.
Jiang Ge'er, haz. Lunwen Ji, Urumchi: Xinjiang People's Publishing House, 1988.
Karakurt, Deniz, Türk Söylence Sözlüğü, 2011, s. 270 (e-kitap)
Kiçikov, A. Ş., İssledovanie geroiçeskogo eposa 'Djangar', Elista: 1976.
Kotviç, V. L., "Djangariada i djangarçi", Filolo- giya i istoriya mongol'skih narodov. Pamyati akad. B. Ya. Vladimirtsova, Moskva: 1958.
Kozin, S. A., Cangariada. Geroiçeskaya poema kalmıkov, Moskva-Leningrad: 1940.
________, Epos mongol'skih narodov, Moskva: 1948.
Nebolsin, Pavel, Oçerki bıta Kalmıkov Hoşouts- kago ulusa, Sankt-Peterburg: 1852.
Nefedev, N., Podrobnıya svedeniya o Voljskih Kalkmıkah sobrannıya na meste, Sankt- Peterburg: 1834.
Neklyudov, S. Yu., "Djangar", http://www.mifina- rodov.com/d/dzhangar.html
Ovalov, E. B., "Legenda o Djangare v zapisi B. Bergmanna", Tipologiçeskie i hudojestvennıe osobennosti Djangara, Elista: 1978.
Poppe, N., "Das mongolische Heldenepos", Zent- ral asiatische Studien, Bd. Wiesbaden: 1968.
Pozdneyev, A. M., Kalmıtskaya hrestomatiya, Sant-Peterburg: 1892.
________, Kalmıtskaya hrestomatiya, Sant- Peterburg: 1907.
Pürbeyev, G. Ts., Epos 'Djangar': kul'tura i yazık, Elista: 1993.
Rinchindorji, On the Epic Jangar, Hohhot: Inner Mongolia University Press (Çince), 1999.
Todayeva, B. H., Opıt lingvistiçeskogo izuçeniya eposa 'Djangar', Elista: 1976
Vladimirtsov, B. Ya, "The Oirat-Mongolian Hero- ic Epic", Trans. by John Krueger, Mongolian Studies: Journal of the Mongolia Society, 8: 1983-1984.
________, Mongolo-oyratskiy geroiçeskiy epos, Pe- terburg-Moskva: 1923.
________, Rabotı po literature mongolskih naro- dov, Moskva: 2003.
Yangar: Altayskiy geroiçeskiy epos, Tom I: Na alt. Yazıke / Har. skazitel: N. K. Yalatov, Gorno- Altaysk: GU kn. İzd.-vo Yuç-Syumer Beluha RA, 1997.
Yangar: Altayskiy geroiçeskiy epos, Tom II: Na alt. Yazıke / Har. skazitel: N. K. Yalatov, Gorno-Altaysk: GU kn. İzd.-vo Yuç-Syumer Beluha RA, 2002.