Eski Türk dünya görüşündeki kut ve karga kavramları

Makalede eski Türklerin geleneksel dünya görüşündeki kut kavramı mitolojik ve arkeolojik açıdan değerlendirilmeye çalışılmıştır. Kut kavramı Türklerin dünya görüşünde, yaşamında ve aile gelişiminde önemli rol oynamıştır. Kut kelimesi sadece bereket-birliğin, zenginliğin ve baht-rızkın ifadesi değil, aynı zamanda Tanrının lütfu olarak düşünülmüştür. Kut kavramının ikinci bir anlamı da onun, insanın canı ve ruhu olarak da düşünülmesidir. Türk milletleri Kut kelimesini özel isimlerin kökü olarak da kullanmışlardır (kutun isimleri de olumlu şekilde etkileyeceğine inanmışlardır): İlteriş Kutluğ Kağan, Kutluğ-Demir, Kutan (Kıpçak Hanı Kotan), Kuttuk-Seyit, Kutum-Nazar, Kutpan, Kuttu-Bek, Kutluğ Boyla Tarhan vs. Ayrıca, kut kavramı herhangi bir kuş ile ilişkili olarak da değerlendirilebilir. Çünkü Türk halklarında kutu uçtu, kut kondu veya baht kuşu kondu gibi deyimlerin olduğu bilinmektedir. Acaba o hangi kuş olabilir? Kut kavramı ile ilişkili olan kuşun karga olduğunu Türk halklarının sözlü edebiyat ürünlerinde ve folklorunda görmekteyiz. Ayrıca, karga ile araştırma konumuz olan kut kavramının anlamsal yakınlığını gösteren bilgilerin (atasözleri, deyimler ve sıfat tamlamaları) başlangıçtaki anlamının eski Türklerden günümüze kadar değişmeden ulaştığını da görmekteyiz. Makalede yukarıda bahsedilen meseleler yeni kaynaklara dayanarak kapsamlı bir şekilde araştırılacaktır. Araştırma Paleoasya halkları (İtelmenler, Koryaklar), Evenkiler, Kızılderililer ile Orta Asya Türklerinin yanı sıra Eski Çin halklarının mitolojilerini de kapsamaktadır.

The concepts of Kut and crow in ancient Turkic peoples worldview

This article is devoted to the analysis of the concept of kut from the mythological and archaeological aspects, which is contained in the traditional worldview of ancient Turkic peoples. The word kut played an important role in the worldview of Turks, in their manner of the life, in the develop- ment of the family. The kut is not only a sign of wealth, abundance and unity, but also is considered as a gift of God. And the second meaning of the word is the human soul and spirit. Turkic people used the lexeme kut as the root of the personal names to give them an omen: İlteris Kutulug Khan, Kutluk- Temir, Kutan (Kotan is king of Kipchak), Kuttuk-Seyit, Kutum-Nazar, Kutpan, Kuttu-Bek, Kutlug Boyla Tarhan, and so on. Also, we can consider the concept kut in association with the concept of a bird. Because it is known that Turkic people have kept idioms like kutu ushtu, kutu kondy or bahyt kusu kondy. What kind of bird could it be? In addition, the conception of equal meaning of kut and crow (proverbs and phrasal verbs) has come down to us from the period of old Turkic people keeping to its semantic meaning and this made a support to the novelty and topicality of the paper.This article is aimed to explore in detail the above-mentioned issues with the help of new resources. The research work covers mythologies of Paleoasian people (İtelmens, Koryaks), Evenkeys, North American Indians, Central Asian Turks, and also ancient Chinese people.

PDF

___

Akalın, Sami. Türk Folklorunda Kuşlar, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1993.
Amurskiye evenki: Bolşiye Problemı Malogo Etnosa, Sbornik Nauçnıh Trudov, Hzl. Prof.
G.V. Bıkovoy, Baskı.1, Blagoveçensk, BGPU, 2003.
Coldasbekov, Mırzatay. Asıl Arnalar, Almatı, Kültegin, 2012.
Coldasbekov M., Sartkocaulı K., Orhon Eskertkişterinin Tolık Atlası, Astana, Kültegin, 2005.
Drevnetyurkskiy Slovar, Leningrad, Nauka, 1969.
Durmuş, İlhami. Arkeolojik Kalıntı, Buluntu ve Yazılı Belgelere Göre Köl Tigin-Bilge Kagan Anıtlıkları ve Bu Anıtlıklardakı Türk Kültür Unsurlari. Gazi Türkiyat 1, (2007): 35-58.
Ergin, Muharrem. Orhon Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1996. Eskeeva M.K., Köne Türki Cazba Muralarinin Lingvofilosofiyalik Negizi, Astana, Sarıarka, 2011.
Frezer D.D., Folklor v Vetxom Zavete, Moskva, 1989.
Gumilyov L.N., Köne Türkter, Almatı, Bilim, 1994.
Jila, Namu, Myths and Traditional Beliefs about the Wolf and the Crow in Central Asia. Examples from the Turkic Wu-sun and the Mongols, Asian Folklore Studies, 65, 2006.
Kayırbekov B., Mir Koçevya, Moskva, yy, 2012.
Kayırken T.Z., Köne Türki Eskertkişterindegi Kıtay Cazbaları, Pavlodar, Вrаnd рrint yayınları, 2010.
Kazakistan Ulttıq Entsiklopediyası, haz. B. Ayağan, Almatı, 2004. Kazak Tilining Tüsindirme Sözdigi, Calpı redaksyasın basqarğan T.Canuzaqov, Almatı,2008.
Kruşanova A.İ., İstoriya i Kultura İtelmenov İstoriko-Etnografiçeskiye Oçerki, Leningrad, Nauka, 1990.
Kirişçioğlu, Fatih. Saha (Yakut) Türklerinin Kut-Sür İnancı (29 Nisan 2010) 12 Temmuz 2014. http://turkoloji.cu.edu.tr
Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar), I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar), II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
Özbaş, Mustafa. Kurtarici Kargadan Burnu Pislikten Çikmayan Kargaya: Türk Halk Anlatilarinda Karganin Dönüşümü. Milli Folklor 88 (2010): 57-65.
Potapov L.P., Umay Bocestvo Drevnih Tyurkov v Svete Etnografiçeskih Dannıh. Tyurkologiçeskii Sbornik, Moskva, Nauka, 1973.
Roux, Jean-Paul. Eski Türk Mitolojisi, Ankara 2011.
Salğaraulı, Koyşığara. Türikter, Astana, Kültegin, 2007.
Sax, Boria. Toplumun Aynasında Karga, İstanbul, Kitap Yayınevi, 2006.
Seydimbek, Akseleu, Kazak Alemi, Almatı, Sanat, 1997. Tasmagambetov, İmanğali. At Calındağı Örkeniyet, Almatı, Berel, 2003.
Taşağıl, Ahmet. Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları (M.Ö. III M.S. X. Asır), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2004.
Taşağıl, Ahmet, Gök-Türkler, III Cilt, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2012.
Tekin, Talat. Orhon Yazıtları, Yıldız, Dil ve Edebiyat Dizisi: 1, İstanbul, Kitap Matbaası,2003.
Troçanskiy V.F., Evolyutsiya Çernoy Verı u Yakutov, Kazan, Tipo-litografiya İmperatorskogo Universiteta, 1902.
Vasileviç G.M., Evenkiysko-Ruskiy Slovar, Moskva, Gosudarstvennoe izdatelstvo, 1958.
Ziene, Peter, Moğolistandaki Eski Türk İmparatorlukları, Cengizhan ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu, Sabancı Üniversitesi, İstanbul, 2006.
Zuev Ya.A., Raniye Turki: Oçerki İstorii İ İdeologii, Almatı, Dayk-Press, 2002.