DEDEM KORKUT KİTABI'NDA GEÇEN BAZI KELİMELERE KÜLTÜR VE DİL ÇİZGİSİNDEN KISA BİR BAKIŞ

ÖZ Dedem Korkut Kitabı, üzerinde yapılan pek çok çalışma olmasına rağmen, derinlerinde gizli ince- likler ile ve belki hâlen fark edilmeği bekleyen niceleri ile doludur. Bu incelikler, iz sürülünce ulaşılan veya fark edilen tabakalar arasına gizlenmiştir. Dil araştırmalarının kültür incelemeleri ile kesiştiği bu tür metinler, kelimeler takip edildikçe varılan yeni kültür durakları ile âdeta genişler; metin üze- rindeki yolculuk uzar. Bu tür yolculukların tekrar edilişi yeni keşiflere imkân verir. Bir bakımakeşifler, edebî malzemeyi köken bilgisi yolu ile kazarak içtimai münasebetlerin tarihî akış içerisindeki yerini bulmak anlamına da gelebilir. Edebî metinleri yalnızca dil işçiliği ile çözebilme yanılgısı ancak bu tür çalışmalar ile ortadan kalkar. Öte yandan Dedem Korkut Kitabı gibi millî miras kimliğine bürü- nen çok tabakalı metinler aracılığıyla dil işçiliğinin ulaştığı derinlik artar veya dil araştırmalarının ha- kiki kıymeti fark edilir. Böylece bugün disiplinler arası olarak tabir edilen araştırma usulünün aslında tabiatı gereği bütün ilmî çalışmalarda var olduğu görülür. Dedem Korkut Kitabı gibi metinler üzerinde hiçbir zaman yeterince çalışma yapılamaz. Her çalışma başka bir dimağda başka bir fikir uyandırır veya bir tuğla üzerine yeni bir tuğla koyar. Dedem Korkut Kitabı ilk olarak 1916da Kilisli Muallim Rifat tarafından neşredildikten sonra tekrar tekrar yayımlanmış ve metin üzerinde sayısız keşif yapıl- mıştır. Orhan Şaik Gökyay, Muharrem Ergin, Sadettin Özçelik ve Semih Tezcan bu kâşiflerden yalnız- ca birkaçıdır. Bugün hâlen Dedem Korkut Kitabı hakkında yapılan ilmî araştırmalar sürmektedir.çalışmada ise, hakkında yazmağa başlanışının 200. yılı dolayısıyla Dedem Korkut Kitabı bir kez daha ele alınacaktır. Metnin kültür tabakalarını tespit etmeye, anlam derinliklerini belirlemeye yardımcı olacağı düşünülen bazı kelimeler, dil ve kültür çizgisinde tahlil edilecektir. Anahtar Kelimeler bu Bu

A Brief Overview to Some Words in The Book of Dedem Korkut Through the Line of Language and Culture

ABSTRACT Although a great many studies were conducted on it, The Book of Dedem Korkut has still many elaborate details, most of which maybe have not been uncovered, yet. These tenuous particularities are hidden under various layers, which can be perceived or figured out only when traced well enough. Such texts juxtaposed with language studies and cultural researches expand with new cultural harbors reached at as the words are chased, so to speak. Hence the voyage drags on and on. Repetition of these voyages enable the new explorations, which may mean searching the true place of the literary material in the historical maturation of the social interactions through digging the text by means of etymology, in one respect. The misconception that the literary texts could be analyzed by dint of linguistics can only be razed through such studies. On the other hand, by way of multilayered texts posed as identitynational heritage such as The Book of Dedem Korkut, the depth of the language workmanship increases or the true value of the language researches is well understood. Thus, it is clearly seen that a research procedure quasi todays interdisciplinary one actually has long existed in all of the scientific studies since that time. By no means, an adequate study can be done on such texts such as The Book of Dedem Korkut because of the fact that each single study stirs another opinion in every single person or puts another brick in the wall. The Book of Dedem Korkut was published by Kilisli Muallim Rifat for the first time in 1916 and since then it has been republished again and again, so a great many discoveries have been done in the text. Orhan Şaik GÖKYAY, Muharrem Ergin, Saadettin Özçelik and Semih Tezcan are only some of these explorers. Today, the studies carried on The Book of Dedem Korkut still go on. As it is the 200th anniversary of start of the studies, in this study we will also discuss about The BookDedem Korkut. In this study, some words thought to be helpful in determining the depths of meaning and layers of the culture in the text will be analyzed in line with linguistic and cultural aspects. Key Words of of

PDF

___

Aḥmed Vefîḳ Paşa. Lehce-i Osmânî. 1. cüz. Der-i saâdet: (Maḥmûd Beg) Maṭbaası, (Ṭab-ı cedîd) 21306. Al-Fîrûzâbâdî, Macdu d-dîn Abû Ṭâhir Muḥammad b. Yaḳûb. al-Uḳyânûsu l-Basîṭ fî Tarcamati l-Ḳâmûsi l-Muḥîṭ. I (-r). Çev. Cenânîoġlu Aḥmed Âṣım. İstanbul: yy. 21268. Altay, Halife. Anayurttan Anadoluya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 354. Türk Dün- yası Eserleri Dizisi: 2. 1981. Bâkiler, Yavuz Bülent. Muhteşem Semerkant. Türk Kültürü 291 (Temmuz 1987): 410 (22) - 418 (30). Bin Aḥmed, Mesûd. Süheyl ü Nev-bahār İncele- me-Metin-Sözlük. Yay. Cem Dilçin. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kuru- mu Atatürk Kültür Merkezi Yayını-Sayı: 51. 1991. Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press. 1972. Diez, Heinrich Friedrich von. Das Buch von Re- den, welche als Sprüche der Väter unterm Namen [=Hâḏihi r-risâletu min kelimâti Oġuz-nâme el-meşhûr bi-Atalar Sözi]. Denkwürdigkeiten von Asien I (1811): 157- 205; II (1815): 288-331. Eflâkî, Ahmet. Manakib al-Ârifin I = Âriflerin Menkıbeleri. Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Hürriyet Yayınları: 50. Büyük Klasikler: 3. İslâm Klasikleri: 1. 31974 (Ağustos). Erdem, Sargon. Kazıklar Sahibi Firavun. Zafer 114 (Haziran 1986): 3-9. Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: yy. 1999. Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı II İndeks - Gramer. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayın- ları - Sayı: 219. 1963. Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları. 1973. Güven, Güler. Ahmed Hamdi Tanpınarın Son Romanı. Türklük Bilgisi Araştırmaları/ Journal of Turkish Studies Ali Nihat Tarlan Hâtıra Sayısı 3 (1979): 135-195. Kutlar, Fatma Sabiha. Klâsik Dönem Metinlerin- de Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme. Ankara: Öncü Kitap. (Şubat) 2005. Meḥmed Ḥafîd. ad-durarul-muntaḫabâtil- mantûrat fî iṣlâḥil-ġalaṭâtil-maşhûrat. İs- tanbul: yy. 1221. Ménage, V. L. Edirneli Rûhîye Atfedilen Os- manlı Tarihinden İki Parça. İsmail Hakkı Uzunçarşılıya Armağan. Ankara: Türk Ta- rih Kurumu Yayınları VIII. Dizi - Sa. 70. 1976. Naîmâ Muṣṭafâ. Târîḫ-i Naîmâ Ravżatu l-Ḥusayn fi Ḫulâṣati Aḫbâri l-Ḫâfiḳayn. Cild-i sâdis yy. [İstanbul, 1280]. Seyidov, Mireli. Gök, Ak ve Kara Renklerinin Eski İnançlarla Alâkası. Çev. Orhan Yavuz. Türk Dünyası Araştırmaları 52 (1988): 33- 52. Şükûn, Ziya. Farsça-Türkçe Lûgat Gencine-i Güftar Ferhengi Ziya. III. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. 1944. Tanpınar, Ahmet Hamdi. Aydaki Kadın. Haz. Güler Güven. İstanbul: Adam Yayınları, 1987. Tekin, Talat ve diğer. Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 18. 1995. Türk Dil Kurumu. Türkiyede Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. VI (G). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları - Sayı: 211/VI. 1972. [DS] Türk Dil Kurumu. XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklariyle Tarama Sözlüğü. IV (K-N). An- kara: Türk Dil Kurumu Yayınları - Sayı: 212/ IV. 1969. [TTS]