DEDE KORKUT ANLATMALARINDA KÜÇÜK DÜŞME MOTİFİ

Dünya üzerindeki milletlerin sözlü kültür ürünleri arasında birçok ortak özellik bulunmaktadır. Sözlü kültür ürünleri arasındaki benzerlikler ve farklılıklar, motif odaklı çalışmaların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Dünya genelinde evrensel kullanım alanına sahip birçok motif vardır. Bunlardan bir tanesi de küçük düş- me veya küçük düşürme şeklinde ortaya çıkan motiftir. Yaygın kullanıma sahip olmasına rağmen, bugüne kadar Türk destanlarında küçük düşme veya küçük düşürme motifi hakkında bir çalışma yapılmamıştır. Bireyin yetersizliklerinin ve zaaflarının bir topluluk içerisinde irdelenmesiyle ortaya çıkan ve bireyin toplu- luktan dışlanmasına neden olan bu durum, epik anlatmalarda destan kahramanları için söz konusu olduğun- da bir sıra eylemin ortaya çıkmasına neden olan temel motiflerden birini oluşturur. Destanlar, bireyden yola çıkarak bir toplumun başarılarını, birlik ve bütünlüğünü konu eden kahramanlık anlatmalarıdır. Bu eserlerde insanî özellikleri ön plana çıkan kahramanlardan çok, toplum için mücadele eden ideal kahramanlar mevcut- tur. Bu nedenle destanlarda kahramanın küçük düşmesi veya küçük düşürülmesi ancak bir karşı tepkinin ortaya çıkmasıyla mümkündür. Tek başına kullanıldığında aşağılama ve horlama şeklinde tespit edilen ve anlatmanın gelişimine katkı sunmayan küçük düşme, ancak kendisinden sonra bir hareketi başlattığında bir motif olarak değerlendirilebilir. Bu anlamda küçük düşme motifi, doğurgan bir motiftir ve kendinden sonra ortaya çıkan değişken motif ile bir bütünlük oluşturur. Bu makalede; Türk kültürünün önemli eserlerinden olan Dede Korkut anlatmalarındaki küçük düşme motifi üzerinde durulmuştur. Öncelikle kelimenin kavram alanı belirlenmiş, bir motif olup olmayacağı tartışılmıştır. Daha sonra Dede Korkut anlatmalarındaki küçük düşme motifinin ortaya çıkmasına neden olan ve bu motifin sonucunda ortaya çıkan epizotlar tespit edilmiş ve anlatmalardaki kullanım sıklığı göz önüne alınarak yapısal bir analiz yapılmıştır. Bu çalışmayla, evrensel bir motif olan küçük düşmenin Dede Korkut anlatmalarından yola çıkarak kullanım alanı belirlenmeye çalışılmış ve motif ile Türk kültüründeki vurgulanan değerler tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler

Humiliation Motif into The Dede Korkut Narratives

ABSTRACT There are many common characteristic among the oral cultural products of nations all over the world. The differences and similarities between oral cultural products enable the appearence of motif oriented stu- dies. There are many motifs around the world that have universal usage. One of them is the motif that emer- ges as being humiliated or humiliate which has a universal usage. Although it has so common usage, in Turkish Epopees any studies have not been done about the motif of being humiliated or humiliate until today. This situation that emerges as a result of searching for someones disabilities and weaknesses within a community and causes a person to be excluded from the population, comprises one of the basic motifs that cause a series of actions to appear when it is the subject of epopee heroes in epical narrations. Epopees are the narratives of heroism that mention the success, unity and integrity of a society based on individual. In these works, ideal heroes who make a bid for society exist rather than the heroes coming into prominence with their human features. So, in epopees being humiliated or humiliate of the hero is only possible when counter response appears. When it is used alone, humiliation which is identified as scorning or underrating, and has no contribution to progress of the narration can only be evaluated as a motif when it starts an action after itself. In this sense the humiliation motif is a feracious motif and integrates with a variable motif that emerges after itself. In this article emphasis is put on humiliation motif in Dede Korkut narrations which is one of the important works of Turkish culture. First, the concept of word is identified and then it is discussed whether it could be a motif or not. Subsequently, the episodes that cause the humiliation motif in Dede Korkut narrations to appear and emerge as a result of this motif are determined. and a structural analysis is perfor- med by considering the frequency of usage in narrations. In this study it is attempted to determine the usage of humiliation motif which is a universal motif through Dede Korkut narrations and the values highlighted in Turkish culture through motif is detected.

PDF

___

Aksan, Doğan. "Kelimebilimi ve Anlambilimi Ölçülerinden Yararlanarak Bir Yazı Dilinin Eskiliğini Saptama Yolları, I: Kavram Alanı- Kelime Ailesi İlişkileri ve Türk yazı Dilinin Eskiliği Üzerine", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1971, TDK, Ankara, 1989: 253- 262.
Dostoyevski. Yeraltından Notlar. Çev. Mehmet Özgül. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
Dursun, Aysun. "Dede Korkut Hikâyelerinde Halk Hukuku", Turkish Studies - Internatio- nal Periodical For The Languages, Literatu- re and History of Turkish or Turkic, Volume 6/4, Fall 2011: 107-122.
Ekici, Metin. Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel, 2013.
_________. "Dede Korkut Kitabı ve Slav Destan- ları", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belle- ten, C. I, S. 41, 1998:51-60.
Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı I Giriş- Metin-Faksimile. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994.
Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları. Hzl. Meh- met Kaplan. İstanbul: Millî Eğitim Basıme- vi, 1976. Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr, Erişim Tarihi 01.07.2015.
Güvenç, Bozkurt. İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1979. Jung, Carl Gustav. Keşfedilmemiş Benlik. İstan- bul: İlhan yayıncılık, 1999.
Karakaş, Rezan. "Dede Korkut Hikâyelerinde *Tutsaklıktan Kurtarma Motifi" ve "Bey Oğul- ları" Arasındaki İlişki, Turkish Studies - In- ternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/1, Winter 2013: 1867-1879.
Köknel, Özcan. Korkular, Takıntılar, Saplantı- lar. İstanbul: Altın Kitaplar, 1988.
Meletinskiy, E. O Literaturnıh Arhetipah. Ros- siyskiy Gosudarstvennıy Universitet, Mos- kova, 1994.
Pehlivan, Gürol. Dede Korkut Kitabında Yapı, İdeoloji ve Yaratım. Ege Üniversitesi, Türk Dünyası araştırmaları Enstitüsü Türk Halk Bilim Anabilim Dalı Yayımlanmamış Dokto- ra Tezi, İzmir, 2014.
Putilov, Boris Nikolayeviç. "Motif Kak Syujeto- obrazuyuşçiy Element", Tipologiçeskie İssle- dovaniya Po Folkloru Sbornik Statey Pamya- ti Vladimira Yakovleviça Proppa, Moskova, 1975: 141- 155.
Thompson, Stith. Motif-index of folk-literature: a classification of narrative elements in folk- tales, ballads, myths, fables, medieval ro- mances, exempla, fabliaux, jest-books, and local legends. Revised and enlarged. editi- on. Bloomington: Indiana University Press, 1955-1958. http://www.ruthenia.ru/folklore/ thompson/
Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual, 2007.
Yıldız, Naciye. "Türk Destanlarında Çocuksuzluk", Milli Folklor, S. 82, 2009: 76-88.