Gülferah ÖRS ÇORAPÇIOGLU, Demet ULUSOY BINAN

Su Değirmenlerine Yönelik Bir Belgeleme ve Koruma Yöntemi

Su degirmenleri; ilk çaglardan baslayarak su gücü teknolojisindeki gelisimin izlerini tasıyan, toplumların kültürel yapısını ve yasam bi- çimini yansıtan endüstri mirası örnekleri olup, yapı tipleri, düzenekleri ve üretim teknikleri açısından “tarihi belge” niteliği tasımaktadır. Anadolu’da genellikle öğütme amaçlı kullanıldıgı bilinen su degirmenlerinin ülkemizin üç farklı su havzasında ön tespit amaçlı arastırılması sonucunda; günümüze ulasan örneklerin kültür mirası olarak değerlendirilmelerinin göz ardı edildigi ve tescilsiz oldugu saptanarak, çoklu tehditler altında tahrip olan bu yapıların korunması konusunda bir çalısma baslatılması gerekli görülmüstür. Etkin korumanın ilk adımının korunacak kültür varlıgının belgelenmesiyle baslaması dogrultusunda, tespit edilen değirmenlerin envanterlenerek korunması hedeflenmistir. Buna yönelik TÜBA-TÜKSEK Türkiye Kültür Envanteri Projesi kılavuzu ilkeleri dogrultusunda, yerlesme ve yapı ölçeginde iki ayrı fis olusturularak “degirmen envanteri” modeli gelistirilmistir. Fisler “Doğu Karadeniz Havzası” “Çaglayan, Sulak, Arılı” alt havzalarında tespit edilen (25) su degirmeninin korunması sürecinin baslatılması amacıyla belgeleme çalısmalarında kullanılmıstır. Yapı ve teknolojik sistem olarak özgünlük ve bütünlük açısından degirmenlere özgü belirlenen ölçütlere göre sorgulanan degirmenlerin, özgün yapısal ve biçimsel sürdürülebilirliklerinin tehdit altında oldugu tespit edilmistir. Saptanan bozulmalar yapısal ve biçimsel açılardan bozulmanın sekl ine, yerine ve önemine göre sayısal olarak degerlendirilmistir. Sonuca göre yapılan sıralamada bozulma durumu açısından kötü durumda olup acil önlem alınması gereken yapıların belirlendigi bir koruma yaklasımı ortaya konmustur.

A Documentation and Conservation Method for Water Mills

Watermills are examples of industrial heritage carrying traces of improvement in hydraulic power technology and reveal societies’ cultural structure and lifestyle since the ancient times. They are “historical documents” in terms of structure type, assembly, and production techniques. A research conducted on the water mills of Anatolia known to be used for grinding in three dierent water basins revealed that watermills surviving to the present day are not considered cultural heritage and are unregistered; hence, a study for the conservation of these structures was decided to be started. To eectively conserve them, creating inventories for the identied watermills was undertaken. Accordingly, a “watermill inventory” model was developed by creating two dierent forms about settlement and structure details, using the TÜBA-TÜKSEK Turkish Cultural Inventory Project principles as guidelines. These forms were used for documenting 25 watermills identied in “Eastern Black Sea Basin” and “Çaglayan, Sulak, Arılı” subbasins. The watermills were examined according to criteria based on their originality and integrity of their structure and technology. The original structural sustainability of the watermills was determined to be under threat, and the determined deteriorations were numerically evaluated according to their form, location, and signicance. Based on results of the evaluation, a conservation approach was designed and used to identify watermills having priority for conservation according to the structures ranked according to their deterioration status.

PDF

___

Anthony B. (2002) The Means of Agricultural Production: Muscle and Tools, the Economic History of Byzantium: From the Seventh through the Fifteenth Century, Editör: Angeliki E. L Washington D.C., A.B.D., Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
Başgelen N. (2003) Türkiye Kültür Envanteri Kılavuzu, İstanbul, Türkiye Bilimler Akademisi, Türkiye Kültür Sektörü TÜBA- TÜKSEK Yayınları.
Binan, DU. (1994) “Güzelyurt Örneğinde, Kapadokya Bölgesi Yığma Taş Konut Mimarisinin Korunması İçin Bir Yöntem Araştırması”, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Binan D.U. (2103) Türkiye’de Çok Katmanlı Yerleşimlerde Tanımlama- Koruma Yaklaşımı ve Öneriler: Bergama Örneği, Tasarım+Kuram Dergisi, Sayı 16, s.1-26.
Bir A., Acar M.Ş. ve Kaçar M. (2012) Anadolu’nun Değirmenleri, İstanbul, YEM Yayın.
Bostan M.H. (2002) XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Çorapçıoğlu G.Ö. (2015) “Doğu Karadeniz Örneğinde Su Değirmenlerinin Belgelenmesi ve Korunması Konusunda Bir Yöntem Araştırması”, Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Hamond F., McMahon M. (2002) Recording and Conserving Ireland’s Industrial Heritage, Ireland, The Heritage Council.
ICOMOS (1996) “Principles for the Recording of Monuments, Groups of Buildings and Sites”, ICOMOS 11. Genel Kurulu, Sofya.
Koç Ü. (2004) “XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Değirmenler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 149, s.181-189.
Kuban D. (2000) Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu, İstanbul, YEM Yayın.
Sanchez N., Sevillano E. (2014) Water Management in L’Isle-sur- la Sorgue, VERSUS Project, Heritage for Tomorrow: Vernacular Knowledge for Sustainable Architecture, Italya, Firenze University Press.
Soyel T.N. (2007) “ Kuzey Kıbrıs’taki Tarihi Su Değirmenleri ve Kırsal Peyzajın Parçası Olarak Korunmaları İçin Öneriler”, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Tanyeli G. (1998) “Endüstri Arkeolojisi”, Arredamento Mimarlık, Sayı 4, s.92-99.
Internet Kaynakları
http://www.icomos.org/charters/vernacular_e.pdf CIAV, Charter on the Built Vernacular Architecture, 1999 [Erişim tarihi Şubat 26, 2016]
www.aicomos.com/2013-canberra-centenary ICOMOS, Canberra Centenary, 2013 [Erişim tarihi Haziran 11, 2016]
http://www.icomos.org/Paris2011/GA2011_ICOMOS_TICCIH_ joint_principles_EN_FR_final_20120110.pdf ICOMOS-TICCIH, The Dublin Principles, 2011 [Erişim Tarihi Şubat 26, 2016]
www.icomos.org/.../nizhny-tagil-charter TICCIH, The Nizhny Tagil Charter for the Industrial Heritage, 2003 [Erişim tarihi Nisan 18, 2016]