İstanbul’da Kentsel Dokunun Dönüşümü: Çok Katlı Konutlardan Kapalı Sitelere

Pek çok ülkede tarihi ve doğal çevreler zaman içerisinde sosyo-kültürel, ekonomik, politik etkenler doğrultusunda dönüşüme maruz bırakılmıştır. Mevcut kent dokusu içinde insanların uzun yıllar boyunca deneyimleyerek oluşturdukları ve kültürel yapılarının bir yansıması olan geleneksel konut dokularının, çeşitli dönemlerde ortaya çıkan farklı gereksinimler doğrultusunda ve yeni yapım tekniklerinin kullanımıyla hızla ve kontrolsüz bir biçimde dönüşmesi, kentsel sorunlara sebep olmuştur. Türkiye’de de bozulma sürecini tetikleyen en önemli unsur çok katlı konut yapılarının kentin mevcut dokusunu göz ardı ederek çoğalması olmuştur. Bu makalede çalışma alanı olarak seçilen İstanbul’da, 19. yüzyıldan itibaren inşa edilen çok katlı konutların yarattığı değişim analiz edilmekte, sosyal ve fiziksel çevre üzerindeki etkileri sorgulanmaktadır. Makalede yeni mimari anlayışın insan ve kent yaşamını dönüştürmesindeki hızı irdelenmekte ve günümüzde tüm kenti etkisi altına alan bu yapılaşmanın kent belleğine olan etkileri değerlendirlmektedir. Çağdaşlığın biçimsel bir ifadesi olduğu düşünülen çok katlı konutlar, yalnızca kent dokusunu değiştirmekle kalmamış, kullanıcıların yaşamlarını da derinden etkilemiştir. Çeşitli araştırmacılar, konutun bulunduğu yerden ayrı düşünülemeyeceğini, çevresiyle bir bütün olduğunu ifade etmektedir, ancak Türkiye’de konut ve çevre bütünlüğünün bulunduğu yaşam çevrelerine rastlamak giderek güçleşmektedir. Kitlesel üretim mantığında, ihtiyaç ve çıkarlar doğrultusunda hızla çoğalan ve kolektif yaşam biçimini barındıran yeni konut formları, değinilen sebeplerle günden güne bulunduğu çevreye yabancılaşmakta ve beton yığınları biçiminde kenti istila etmektedir. Modernleşme sürecinden en çok etkilenen bölgelerden olması ve diğer metropollere oranla farklı yapı tekniği ve formlarını bünyesinde barındırması dolayısıyla İstanbul bu çalışma için örnek olarak seçilmiştir. Bu makalede yeni mimari arayışların etkisiyle İstanbul’da 19. yüzyıldan itibaren giderek yükselen çok katlı konut formlarının insan yaşamını nasıl etkilediği, süregelen bu modern mimari anlayışın kentin mevcut dokusunu nasıl değiştirdiği ve günümüz kentindeki durum incelenmektedir.

Transformation of the Urban Pattern in Istanbul: From Multi-Storey Dwellings to Gated Communities

The rapid and unrestrained transformation of traditional housing patterns, generally based on the experience and cultural backgroundof the inhabitants, as a result of different requirements and new building techniques, has caused various urban problems all over theworld. Turkey has also encountered these problems during the development process of multi-storey dwellings that have ignored theexisting urban pattern starting from late 19th century. This study deals with the transformation engendered by implementing blocks ofmulti-storey apartments in İstanbul, starting from the 19th century, and its effects on the social and physical environments. In fact, the newdwellings have influenced not only the urban pattern, but also social life. In this context, the influence of new building types on the urbanpattern transformation and their effects on urban memory are evaluated. Various researchers have expressed their concern for consideringdwellings separately from their environmental contexts. Unfortunately, environments integrating dwellings and their surroundingshave become difficult to find in Turkey. Within the mass production mentality, new dwelling forms proliferating rapidly with various requirementsand interests have invaded cities in the form of concrete blocks and have become estranged from the existing environment.Istanbul was selected in this study because it has been largely influenced by the modernization process and incorporates different buildingtechniques and forms more than other Turkish metropolitan cities. This study aims to evaluate how the rise of multistoried dwellingsin the 19th century, a historical districts in Istanbul, affected social life and how continuing this architectural approach has transformed theexisting urban environment.

PDF

___

Bilgin, İ. (1996) “Anadolu’da Modernleşme Sürecinde Konut ve Yerleşme”, Sey, Y. (editor), Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, 472-490.
Cooper-Marcus, C. (1995) House as a Mirror of Self: Exploring the Deeper Meaning of Home, Berkeley CA, Conari Press.
Edgü, E. (2003) Konut Tercihlerinin Mekansal Dizin ve Mekansal Davranış Parametreleri ile İlişkisi, Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Teknik Üniversitesi.
Eren, T. (2014) İstanbul’daki Çok Katlı Konut Yapılarında Mekansal Değişim Sürecinin Analizi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İstanbul Kültür Üniversitesi.
Gür, Ş. Ö. (1989) “80li Yıllarda Apartman Örnekleri”, Mimarlık, Sayı 233, 62-65.
Hasol, D. (1967) “Yapının Endüstrileşmesi”, Mimarlık, Sayı: 40, 9-14.
Keleş, R. (1983) 100 Soruda Türkiye’de Kentleşme, Konut ve Gecekondu, İstanbul, Gerçek Yayınevi.
Keleş, R. (1984) Kentleşme Politikası, Ankara, İmge Kitapevi.
Kıray, M. B. (1979) “Modern Şehirlerin Gelişmesi ve Türkiye’ye Has Bazı Eğilimler”, Kentleşme Yazıları, İstanbul, Bağlam Yayınları, 138-141.
Mutdoğan, S. (2014) “Türkiye’de Çok Katlı Konutun Oluşum Sürecinin İstanbul Örneği Üzerinden İncelenmesi”, Ankara, Hacattepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, 1-27.
Öncel, A. D. (2010) Apartman: Galata’da Yeni Bir Konut Tipi, İstanbul, Kitap Yayınevi.
Örer, G. (2002) Konut - Kimlik - Ev Modeli ve Modelin Bir Örnek Olarak İstanbul Kentinde Uygulanması, Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Teknik Üniversitesi.
Özakbaş, D. (2007) Cumhuriyet Dönemi (1923-1940) İstanbul Konut Mimarisi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Rapoport, A. (1969) House Form and Culture, USA, Prentice Hall.
Rapoport, A. (2004) Kültür Mimarlık Tasarım, çev. Batur, S., İstanbul, Yapı Yayın.
Sey, Y. (1998) “Cumhuriyet Döneminde Konut”, Sey, Y. (editor), 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, İstanbul, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 285-300.
Şener, S. (2000) 1944 Yılı Sonrası Toplu Konut Uygulamalarında Apartman Plan Tipolojileri Gelişimi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul , İstanbul Teknik Üniversitesi.
Şenyapılı, T. (1996) “Yeni Sorunlar Eski Çözümler: Kentsel Mekanda Bir Gecekondu Yolculuğu”, Sey, Y. (editor), Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, 345-354.
Talu, N. (2012) “Bir Arzu Nesnesi Olarak Ev”, E-Dergi Sanat Tarihi, Sayı 2, 1-19.
Tanyeli, U. (2010) “Apartmanlar”, İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul, NTV Yayınevi, 134-137.
Tekeli, İ. (2010) Konut Sorununu Konut Biçimleriyle Düşünmek, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Türker, E., G. (2010) 21. Yüzyıl İstanbul Büyük Kent Modelinde Bir Yatırım Aracı Olarak Konut Olgusu ve Piyasa Baskısının Mekan Organizasyonları Üzerindeki Belirleyici Etkilerinin Analizi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Yıldız Teknik Üniversitesi.
Türkkan, S. (2007) Yoğunlaşan Kent ve Yaşamında Kapasite Arayışları ve İstanbul’a Bakış, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İstanbul Teknik Üniversitesi.
Uzunarslan, Ş. (2010) “Cumhuriyet’in İlk Yirmi Yılında Mimarlık Alanındaki Gelişmelerin Mekan ve Mobilyaya Yansıması”, Ergut, E. A. ve İmamoğlu, B. (editör), Cumhuriyet’in Mekanları Zamanları İnsanları, Ankara, ODTU Yayınları, 169-186.
Yörükan, T. (2012) Sosyolojik ve Sosyal Psikolojik Görüş Açısıyla Şehir Konut ve Mahremiyet, İstanbul, Atatürk Kültür Merkezi.
http://www.emlakjet.com/haber/foto-galeri.php?imaj_ id=6550#foto_td [Erişim Tarihi: Mart, 2015].