2000'li Yıllarda Türkiye'de kayıt dışı ekonomi

Bu çalışmanın amacı, Türkiyede 2001 krizi sonrasında kayıt dışı ekonomiyle mücadeleye yönelik izlenen hükümet politikası ve bu doğrultuda gerçekleştirilen uygulamalar neticesinde kayıt dışı ekonominin hacminin izlediği seyri belirlemektir. Çalışmada, Türkiyede kayıt dışı ekonomiyle mücadele anlayışının kalkınma planları ile bütçe gerekçelerinde tekrarlanmış olduğu ve dolayısıyla bu konuda uzun vadeli siyasi kararlılığın olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu dönem uygulamalarından; KADİM Projesi, Kayıt dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planları, VEDOP Projeleri, Gelir İdaresi Başkanlığı ve Vergi Denetim Kurulunun oluşturulması, MASAKın görevlerinin genişletilmesi ve kredi kartı kullanım oranındaki artışın kayıt dışı ekonomiyle mücadelede başarı sağlayıcı, buna karşılık; 4811 sayılı, 5811 sayılı ve 6111 sayılı Kanun uygulamaları ile vergi aflarının belli periyotlarla varlığını sürdürüyor olması, vergi hasılatının ağırlıklı olarak dolaylı vergilerden elde ediliyor olması, vergi istisna ve muaflıklarına hala yer verilmesi, vergi hasılatını artırmak kaygısıyla objektif ve tersine artan oranlı etkileri olan ÖTV2de artış yapılması, uzlaşma aşamasında vergi cezalarında indirim yapılması ve vergi borcunun taksitlendirilmesi gibi uygulamalar vergi yasalarının uygulanmasında eşitlik ilkesini zedeleyip vergi yükünün adil dağılımını engelleyerek mükelleflerin vergiye gönüllü uyumu üzerinde olumsuz etkiler yaratmaya devam etmektedir. Türkiyede sabit oran yöntemine göre kayıt dışı ekonominin hacmi hesaplanmış; 2005 yılında %32,7 iken 2010 yılında %56,9a yükseldiği, kayıtlı ve kayıt dışı tüm faaliyetlerin gerçek ekonomiyi oluşturduğu düşünüldüğünde; gerçek ekonominin 2005 yılında %24,6sının 2008-2010 döneminde de yaklaşık ortalama %36sının kayıt dışı olduğu tespit edilmiştir. Kayıt dışı istihdamın 2004 yılında %50,1 iken 2011 yılında %42ye gerilediği, vergi kaçakçılığının ise 2008 yılında önemli ölçüde artış gösterirken, 2009 yılında %78 oranında olduğu tespit edilmiştir. Kayıt dışı ekonominin siyasi kararlılığa rağmen azaltılamamış olması önemli ölçüde; vergiye gönüllü uyumun sağlanamamış olması, vergi denetimin yetersizliği, uzlaşma mekanizmasının varlığı, ÖTV oranlarının artırılması, terör örgütünün finansman ihtiyacı gibi faktörlere bağlıdır.

Shadow economy in Turkey in 2000s

The purpose of this study is to determine the course of shadow economy size as a result of the government policy to fight shadow economy and the implementations made accordingly after the 2001 crisis in Turkey. In this study, it was determined that Turkey s willingness to fight shadow economy was repeated in its development reports and budget justification, and therefore it has a long-term political determination to do so. Some implementations in question, such as KADIM, VEDOP Projects, the establishment of Revenue Administration and Tax Inspection Board, extending the jurisdiction of MASAK, and the increase in credit card usage have had positive impacts on the fight against shadow economy. However, implementations, such as the occasional existence of tax exemptions due to the practices of Law no. 4811, Law no. 5811 and Law no. 6111, the tax revenue consisting mostly of indirect taxes, enabling tax exemption, increasing Excise Tax with objective and inverse progressive rate impacts so as to increase tax revenue, tax deductions during tax compromise, and creating instalment plans for tax debt not only hinder the fairness of tax burden and the principle of equality in tax law practice, but also negatively affect the tax compliance. In Turkey, according to currency demand method, while the shadow economy size was at 32.7% in 2005, it increased to 56.9% in 2010. Since real economy is considered to be a combination of all formal and shadow economy activities, it was determined that 24.6% of real economy in 2005 and 36% of real economy during 2008-2010 periods are shadow economy activities. It was also determined that while the informal employment in 2004 was at 50.1%, it regressed to 42% in 2011, and that while tax evasion increased drastically in 2008, it reached 78% in 2009. The reason why shadow economy has not yet been decreased despite political determination is due to factors such as inefficient tax inspection, the availability of tax compromise, the increase in Excise Taxes and the financial need of the terrorist organization.

PDF

___

AKYILDIZ Meltem, TÜİK Ulusal Hesaplar Sistemi, www.tbmm.gov.tr/develop/owa/dwn (Erişim Tarihi: 25.08.2012).
BARTHALEMY Phillipe,The Macro Economic Estimates of the Hidden Economy: A Critical Analysis, Review of Income and Wealth, 34,1988, s.186.
DILNOT Andrew ve C.N.Morris, What do We Know About the Black Economy in the United Kingdom?, The Underground Economy in the U.S and Abroad, Ed. Vito Tanzi, IMF D.C Heath and Company, Lexington,1982, ss.163-180.
FREY Bruno S., Werner W.Pommerehne, The Hidden Economy State and Prospects for Measurement , Review of Income and Wealth, 30, 1984, ss.1-23.
FREY Bruno S. ve Werner W. Pommerehne Measuring the Hidden Economy: Through This Be Madness, There is Method in It, The Underground Economy in the U.S and Abroad, Ed. Vito Tanzi, IMF D.C. Heath and Company, Lexington,1982, s.13-15. ss.3- 28.
KARA Muhammed Akif, Kredi Kartı Kullanımının Kayıt dışı Ekonominin Engellenmesindeki Rolü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010.
KENADJIAN Berdj, The Direct Approach to Measuring the Underground Economy in the United States: IRS Estimates of Unreported Income, The Underground Economy in the U.S and Abroad, Ed. Vito Tanzi, IMF D.C Heath and Company, Lexington, 1982, s.93-101.
KIZILOT Şükrü, Cem Kılıç ve İbrahim Tokatlıoğlu, Kartlı Ödeme Sistemleri Ekonomik Katkılar Raporu ve 2008 Krizinde Kartlı Ödeme Sistemlerinin Olumlu Etkileri, Gazi Üniversitesi Maliye-Vergi Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını, Ekim 2010.
MACCAFEE Kerrick, AGlimpse of the Hidden Economy on the National Accounts of the United Kingdom, The Underground Economy in the U.S and Abroad, Ed. Vito Tanzi, IMF D.C Heath and Company, Lexington,1982, ss,147-162.
SAVAŞAN Fatih, Vergi Afları : Teori ve Türkiye Uygulamaları (Vergi Barışı Uygulama Sonuçları), Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi, C. VIII, S.I, 2006, ss.41-65.
SCHNEIDER Friedrich, Shadow Economy in Turkey and in Other OECD- Countries: What do we (not) know? November 2012.
SCHNEIDER Friedrich, Size and Development of the Shadow Economy of 31 European and Other OECD Countries from 2003 to 2012: Some New Facts, ShadEcEurope31_ december2011.doc. (Erişim Tarihi:14.8.2012)
SCHNEIDER Friedrich, The Possibilities of Reducing the Shadow Economy Through Major Tax Reforms: An Emprical Investigation for Austria, Public Finance and Irregular Activities, International Institute of Public Finance 49th Congress, Berlin 23-26, August, 1993, s.6.
UĞUR Atilla, İbrahim Sütçü, E-Devlet ve Tasarruf Etkisi Kapsamında VEDOP Projesi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Cilt:I, Sayı: 2, 2009. United States of America Department of Labour, The Underground Economy in The United States, Occasional Paper, No:2, September 1992.
YILMAZ Gülay Akgül ve Ahmet Yılmaz, Türkiyede Krizin Ekonomiye Etkileri ve Krize Karşı Alınan Vergisel Tedbirlerin Değerlendirilmesi, Kriz ve Vergi, 10. Vergi Kongresi, 9-10 Nisan 2010, Sultanahmet Rektörlük Binası.
YILMAZ Gülay Akgül, Kayıt dışı Ekonomi ve Çözüm Yolları, İSMMMO, İstanbul, 2006.
YILMAZ Gülay Akgül, Türkiyede Gelir Vergisi Tarifesindeki Değişikliklerin Vergilendirmede Adalet İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi, MÜ, İİBF Dergisi, Yıl:2006, Cilt XXI, Sayı:1, s.239.268.
YILMAZ Gülay Akgül, Yer altı Ekonomisi ve Vergi Kaybı, MÜ, SBE, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1996.
AK PARTİ 2002 Seçim Beyannamesi. Banklar arası Kart Merkezi, Raporlar (bkm.com.tr)
DPT, Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), Haziran 2000.
Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), 1 Temmuz 2006 tarih, 26215 sayılı Mükerrer Resmi Gazete. Kayıt dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı 2008-2010, Ankara, Nisan 2009.
Kayıt dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı (2011-2013), 21 Aralık 2011 Çarşamba tarihli, 28149 sayılı Resmi Gazete.
Maliye Bakanlığı, 1999 Mali Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 1998, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2000 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 1999, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2001 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2000, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2002 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2001, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2003 Yılı Bütçe Gerekçesi, Mart 2003, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2004 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2003, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2005 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2004, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2006 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2005, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2007 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2006, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2008 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2007, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2009 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2008, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2010 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2009, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2011 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2010, Ankara.
Maliye Bakanlığı, 2012 Yılı Bütçe Gerekçesi, Ekim 2011, Ankara.
TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketleri, tüik.gov.tr
TÜİK, İstatistik Göstergeler, 1923-2008.
TÜİK, İstatistik Göstergeler, 1923-2010.
3.6.2011 tarih ve 641 sayılı KHK.
2006/28 sayılı Başbakanlık Genelgesi.
2009/3 sayılı Başbakanlık Genelgesi.
2011/18 sayılı Başbakanlık Genelgesi.
2011/21 sayılı Başbakanlık Genelgesi.
19 Kasım 1996 tarih ve 22822 sayılı Resmi Gazete.
27 Şubat 2003 tarih ve 25033 sayılı Resmi Gazete.
16 Mayıs 2005 tarih ve 25817 sayılı Resmi Gazete.
18.10.2006 tarihli ve 26323 sayılı Resmi Gazete.
5 Şubat 2009 Perşembe tarih ve 27132 sayılı Resmi Gazete.
10/07/2011 tarih ve 27990 sayılı Resmi Gazete.
27 Ekim 2011 tarih ve 28097 sayılı Resmi Gazete
25 Şubat 2011 tarih ve 27857 sayılı Resmi Gazete
21 Aralık 2011 Çarşamba tarih, 28149 sayılı Resmi Gazete.
http://www. gib.gov.tr
http://www.dpt.gov.tr
http://www.bkm.com.tr
http://www.ivdb.gov.tr/birim/vdbb/incelemsnc.htm(Erişim Tarihi:30.10.2012)
http://www.ivdb.gov.tr/birim/vdbb/uzlasmasnc.htm(Erişim Tarihi:28.10.2012)