KIRGIZ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİ DEYİMLERİNDE “KALP/ YÜREK”

Deyimler her dilde bulunur ve dil içinde önemli bir yere sahiptir. Az sözle çok şey anlatabilmek, anlatımı güçlendirmek açısından deyimler son derece önemlidir. Milletlerin belli bir hayat tecrübeleri sonucunda ortaya çıkmış, halk arasında yaşatılan kıymetli hazineleridir. Deyimler kalıplaşmış söz öbekleridir. Bu söz öbeklerinin arasında dilin temel taşlarından olan organ adlarından oluşturulan deyimler de mevcuttur. Organ adlarından oluşturulan deyimler oldukça fazladır. Organ adlarıyla oluşturulan deyimler arasında “kalp/ yürek” kelimesi de bulunmaktadır. Türkiye Türkçesinde “kalp” ya da “yürek” olarak söylenen kelime Kırgız Türkçesinde “cürök” olarak adlandırılmaktadır. İnsan organlarının her birinin ayrı birer önemi vardır. Fakat kalp/ yürek insan hayatı için daha da önemli bir organdır. Türk lehçeleri arasında organ adlarından oluşturulmuş deyimlerle ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Yapılan çalışmalar arasında, baş, göz, kulak, burun gibi organ adları temel alınmıştır. Bu çalışmada Kırgız ve Türkiye Türkçesindeki “kalp/ yürek” kelimesiyle oluşturulan deyimler incelenmiştir. Her iki lehçede de ortak ya da benzer olan deyimlerin olduğu görülmüştür. Bunların dışında farklı olan deyimler de belirlenmiştir. Deyimlerin anlamları verilerek gerekli açıklamalar yapılmıştır.

THE IDIOMS ABOUT HEART IN KYRGYZ TURKISH AND TURKEY TURKISH LANGUAGES

Idioms have an important place in every language. Expressions are extremely important in terms of explaining a lot with few words and strengthening the narrative. It is the precious treasures of the people, which have been revealed as a result of certain life experiences of the nations. Idioms are stereotypes. There are also idioms created from organ names, which are the foundation of language. Expressions from organ names are quite large. There is also the word heart among the idioms formed by the organ names. The words spoken in Turkey Turkish as “kalp” (heart) or “yürek” (heart) in Kyrgyz Turkish they are spoken as "Jurok". Each human body has a different significance. But heart is a more important organ for human life. Among the dialects of the Turkish dialects, many works have been done about the idioms that have been formed. The studies were based on organ names such as the head, eye, ear and nose. In this study the word "heart" was reviewed by phrases in Kyrgyz Turkish and Turkey Turkish. Both dialects were found to have common or similar idioms. The idioms which are different from these are also determined. The meanings of the idioms were given and explanations were made.

PDF

___

Aksan, D. (2000). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitapevi.
Atmaca, E. (2009). Kazak Türkçesinde “göz” organ ismiyle kurulmuş deyimlerin yapı ve anlam özellikleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, IX(2), 19-35.
Biray, N. (2005). Kırgız türkçesinde deyimler ve deyimlerin sınıflandırılması üzerine. Fikret Türkmen armağanı. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
Boobekova, K. (2013). İnsan davranışıyla ilgili Türkçe- Kırgızca deyimler. Bişkek: Avrasya Press.
Caparov, Ş., Konkobaev, K. & Osmonova, J. (2001). Kırgız tilinin frazeologiyalık sözdügü. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
Cumakunova, G. (2005). Türkçe- Kırgızca Sözlük. Ankara: Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi Yayını. Çengel- Kasapoğlu, H. (2005). Kırgız Türkçesi grameri. Ankara: Akçağ.
Doğan, L. (2005). Türk dilinde organ adları üzerine bir inceleme –Ana ve ara temel kelimeler. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 141-163.
Duman, G. & Sorokino, O. (2017). Çuvaş Türkçesinde göz ile kurulmuş deyimler ve türkiye türkçesiyle karşılaştırılması. Dil araştırmaları, 21, 113-128.
Eyuboğlu, İ. Z. (2004). Türk dilinin etimoloji sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar. Kırgız Tilinin Sözdügü (2011). Avrasya Press: Bişkek.
Kırgız Sözlüğü (1988). Yazan: K. K. Yudahin, Türkçeye Çeviren: Abdullah Taymas. Ankara: TDK.
Orozobayev, M. (2013). Kırgız Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki toprak kelimesini içeren deyimlerin kültürel dilbilimi açısından karşılaştırılması, TÜBAR, XXXIII, 207-220.
Özkan, F. & Şadiyeva, G. (2003). Somatik Deyimler, Bilig, 24, 135-157.
Sinan, A. T. (2009). Deyimlerin yapısı değişir mi? Turkish Studies, 4(8), 1996-2009.
Sinan. A. T. (2015). Türkçenin deyim varlığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
Şahin. İ. (2010). Organ adları temelinde Kırgızistan yer adlarında ölü deyim aktarmaları ve bunların yer adlarında kullanışları. Bilig, 53, 199-216.
Tursunova, A. (2007). Kırgızca ve Türkçede “ göz ile ilgili deyimler ve çağrışım alanlarının karşılaştırılması (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Türk Dil Kurumu Yayınları (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
Useev, N. (2014). Kırgız Türkçesindeki bazı deyimleri açıklamada eski Türkçesinin yeri ya da ara arkaik kelimeler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 37, 91-96.
file:///C:/Users/anil/Downloads/TURKIYE_TURKCESINDE_ORGAN_ADLARI_ILE_ILG%20(1).pdf
Nazarkul Kızı, A. (2017). Türk ve Kırgız gazetelerinde kullanılan ortak deyimler. http://www.ijors.net/issue6_1_2017/articles/anarkhan.html