4. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE COĞRAFYA KONULARININ ÖĞRETİMİNE İLİŞKİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ

Coğrafya, içeriği, konusu ve inceleme alanları açısından doğa bilimleri, sosyal ve beşeri bilimlerle yakından ilişkili olan multidisipliner bir bilim olarak tanımlanır. Bununla birlikte bazı konuları temel eğitim düzeyinden başlayarak eğitimin diğer kademelerinde de yer alan coğrafya bilimi, ezberci, soyut kavramlar içerdiği ve yer yer sıkıcı bir niteliğe sahip olduğu şeklinde eleştirilere maruz kalmıştır. Ancak bireylere coğrafi bilinç, günlük yaşam becerileri ve küresel bir bakış açısı kazandırmada etkili olan coğrafya bilimi önemini her zaman korumuştur. Bu araştırmanın amacı, 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde yer alan bazı coğrafya konularının öğretiminin öğretmen görüşlerine göre incelenmesidir. Nitel olarak tasarlanan bu çalışmada durum çalışması deseni kullanılmıştır. Araştırmanın katılımcılarını 2018-2019 eğitim-öğretim yılında halen görevde bulunan ve 4. sınıf sosyal bilgiler dersini yürütmüş 27 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri yarı yapılandırılmış görüşme formuyla elde edilmiş, veriler içerik analizi ve betimsel analiz teknikleri kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırmada ulaşılan bulgulara göre, sosyal bilgiler dersinde coğrafya konularının öğretilmesine yönelik öğrenci başarısını etkileyen çeşitli olumlu ve olumsuz faktörlerin olduğu, yöntem ve teknik olarak genellikle düz anlatım ve soru-cevapların tercih edildiği, araç-gereç ve materyal olarak harita ve model kürelerin kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca öğretmenler bazı coğrafi kavram ve konuların öğretilmesinde ise çeşitli zorluklar yaşadıklarını belirtmişlerdir.

INVESTIGATION OF TEACHERS' OPINIONS ON TEACHING GEOGRAPHY SUBJECTS IN 4TH CLASS SOCIAL STUDIES COURSE

Geography is defined as a multidisciplinary science in terms of its content, subject and field of study, which is closely related to social and human sciences, In addition, geography has sometimes been exposed to various criticisms. However, geography has always maintained its importance in providing individuals with geographic awareness, daily life skills and a global perspective. The aim of this study is to examine the teaching of some geography subjects in 4th grade social studies course according to the opinions of the teachers. In this study, which is designed as a qualitative examination, case study design is used. The participants of the study consist of 27 primary teachers, who are currently working in the 2018-2019 academic year and have lectured 4th grade social studies courses. The data were obtained with a semi-structured interview form and evaluated by using descriptive analysis and content analysis techniques. According to the findings of the study there were various positive and negative factors affecting student success in teaching geography subjects in social studies class. It was also found out that direct instruction method and catechize is generally used as training method. Map and model spheres were used as teaching materials. Teachers also stated that they experienced various difficulties in teaching some geographical concepts and subjects.

PDF

___

Akbaş, Y. (2013). Coğrafya ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin kavram öğretimi ve kavram yanılgıları hakkındaki görüşleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(2). 251-278.
Akengin, H., Şahin, C. T., Kaya, B., Bengiç, G., & Sargın, S. (2010). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının bazı genel coğrafya konuları ve bunların öğretimi ile ilgili öz-yeterlik algıları. Marmara Coğrafya Dergisi, 21, 78-97.
Akınoğlu, O. & Bakır, S. A. (2003). İlköğretim öğrencilerinin sosyal bilgiler dersinde coğrafya konularını öğrenmeleriyle ilgili durum analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 8, 83-106.
Aktaş, S. (2010). İlköğretim II. Kademe sosyal bilgiler derslerinde coğrafya konularının Öğretimi: sorunlar ve çözüm önerileri (Yüksek Lisans Tezi). Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kilis.
Alım, M., Özdemir, Ü., & Yılar, B. (2008). 5. Sınıf öğrencilerinin bazı coğrafya kavramlarını algılama düzeyleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 152-162.
Alkış, S. (2005). İlköğretim birinci kademe sosyal bilgiler ders kitaplarında coğrafya konularıyla ilgili kavramların belirlenmesi (2004 programına göre). Marmara Coğrafya Dergisi, 11, 83-92.
Arslan, M. (2018). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarında yeryüzünde yaşam ünitesi coğrafi kavram ve mekânlar konularına yönelik öğrencilerin akademik başarılarının incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Burdur.
Atasoy, T. & Koç, H. (2015). Coğrafya öğretiminin aktif vatandaşlık eğitimindeki rolü: öğretim üyesi görüşleri. Zeitschrift für die Welt der Türken, 7(2) 113-131.
Aydın, F. (2012). Sosyal bilimler lisesi öğrencilerinin coğrafya dersinin öğretimine yönelik görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(3), 1035-1050.
Barth, L. J. & Demirtaş, A. (1997). İlköğretim sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: YÖK-Dünya Bankası.
Başıbüyük, A. & Çıkılı, Y. (2002). İlköğretim 6. ve 7. Sınıf sosyal bilgiler coğrafya konularında çalışma yaprağı ve dilsiz harita kullanımının öğrenci motivasyon ve başarısı üzerine etkisi. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 16, 29-38.
Bednarz, S. W., S. Heffron, & N. T. Huynh, (eds). (2013). A Road Map for 21st Century Geography Education: Geography Education Research (A report from the Geography Education Research Committee of the Road Map for 21st Century Geography Education Project). Washington, D.C.: Association of American Geographers.
Bilgin, N. (2014). Sosyal bilimlerde içerik analizi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Bitlisli, N. (2014). 6. Sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi yeryüzünde yaşam ünitesinde geçen coğrafî kavramları algılama düzeyleri ve kavram yanılgıları (Bayburt örneği) (Yüksek Lisans Tezi). Giresun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.
Bozpolat, E. & Arslan, A. (2018). Öğretmen adaylarının öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı dersine ilişkin görüşleri. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9(3), 60-84.
Brooks, C., Butt, G., & Fargher, M. (2017). Introduction: Why Is It Timely to (Re) Consider What Makes Geographical Thinking Powerful? İçinde; The Power of Geographical Thinking. Springer, Switzerland.
Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Yayınları.
Catling, S. (2001). İlköğretimde coğrafya önemlidir! Seçil Şenyurt (Çeviri). Coğrafya Eğitimi Dergisi, 1(1), 29-36.
CDÖP (2018). Coğrafya dersi öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. (Çev. Edt: M. Bütün & S. B. Demir). Ankara: Siyasal Kitabevi. Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni, nitel nicel ve karma yöntem yaklaşımları (Çev. Edt: S. B. Demir). Ankara: Eğiten Kitap Yayıncılık.
Çalışkan, O. (2015). Coğrafya eğitimi ve arazi çalışmaları. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
Çelikkaya, T. & Kuş, Z. (2009). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kullandıkları yöntem ve teknikler. Uludağ üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XXII (2), 741-758.
Çifçi, T. (2017). Coğrafyada değer eğitimi. Ankara: Pegem Yayınları.
Değirmenci, Y. (2018). Coğrafya dersi öğretim programında değerler. Journal of History Culture and Art Research, 7(1), 429-450.
Değirmenci, Y. & İlter, İ. (2013). The natural disasters in the geography teaching curriculum. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 276-303.
Demircioğlu, İ. H. (2004). Tarih ve coğrafya öğretmenlerinin sosyal bilimler öğretiminin amaçlarına yönelik görüşleri (Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği). Bilig, 31, 71-84.
Demirkaya, H. & Arıbaş, K. (2004). Sosyal bilgiler öğretmenliği üçüncü sınıf öğrencilerinin coğrafya dersine yönelik tutumlarının değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 179-187. Demirkaya, H. ve Ayas, C. (2015). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının coğrafya öğretimine ilişkin algıları.
Turkish Studies, 10(11), 503-518. Doğanay, H. (1999). Coğrafyaya giriş. Konya: Çizgi Kitabevi.
Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (7. ed). New York: McGraw-Hill.
Geçit, Y. & Beldağ, A. (2014). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin coğrafya alanına yönelik öz-yeterlik seviyelerinin farklı değişkenler açısından değerlendirilmesi (Rize ili örneği). NWSA-Education Sciences, 9(4), 353-363.
Gerber, R. (2003) The global scene for geographical education. In R. Gerber (ed.) International handbook on geographical education. Dordrecht: Kluwer. ss. 3-18.
Gökçe, N. & Kaya, E. (2009). Coğrafya dersi öğretim programında küresel iklim değişikliği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 157-168.
Göksel, O. (2007). Sosyal bilgiler öğretiminde harita ve grafik kullanımının eğitimi destekleme düzeyi (Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
Gümüş, N. & Avcı, G. (2016). Altıncı sınıflarda sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin coğrafi kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgılarının belirlenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 47, 191-206.
Hong, J. E. (2018). Critical citizenship education through geography. International Journal of Geospatial and Environmental Research, 5(3), 1-13.
Kadıoğlu, Y. (2008). Sosyal bilgiler öğretmenliği birinci ve dördüncü sınıf öğrencilerinin coğrafya derslerindeki ilgi düzeylerinin karşılaştırılması. Marmara Coğrafya Dergisi, 17, 185-195.
Karabulut, E. (2002). İlköğretim ve ortaöğretim kurumlarında coğrafya öğretim programları. Coğrafya Kurultayı. Ankara: Gazi Üniversitesi. ss. 39-42.
Kayalı, H. (2000). İlköğretim okullarında sosyal bilgiler dersi coğrafya konularının öğretiminde başarıyı etkileyen faktörler. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, 183-194.
Kayalı, H. (2004). İlköğretim okullarında 6. Sınıf sosyal bilgiler dersi coğrafya konularının öğrenilmesi ve öğretilmesinde etkili olan faktörler. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 20, 101-114.
Kızılçaoğlu, A. (2006). İlköğretimin birinci kademesinde coğrafya eğitimi ve öğretimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 14, 81-106.
Kızılçaoğlu, A. & Taş, H. İ. (2007). İlköğretim ikinci kademede coğrafya eğitimi ve öğretimi: öğrenme alanları ve kazanım boyutu. Marmara Coğrafya Dergisi, 16, 93-108.
Kuş, E. (2009). Nicel-nitel araştırma teknikleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
Bitlisli, N. (2014). 6. Sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi yeryüzünde yaşam ünitesinde geçen coğrafî kavramları algılama düzeyleri ve kavram yanılgıları (Bayburt örneği) (Yüksek Lisans Tezi). Giresun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.
Bozpolat, E. & Arslan, A. (2018). Öğretmen adaylarının öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı dersine ilişkin görüşleri. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9(3), 60-84.
Brooks, C., Butt, G., & Fargher, M. (2017). Introduction: Why Is It Timely to (Re) Consider What Makes Geographical Thinking Powerful? İçinde; The Power of Geographical Thinking. Springer, Switzerland.
Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Yayınları.
Catling, S. (2001). İlköğretimde coğrafya önemlidir! Seçil Şenyurt (Çeviri). Coğrafya Eğitimi Dergisi, 1(1), 29-36.
CDÖP (2018). Coğrafya dersi öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. (Çev. Edt: M. Bütün & S. B. Demir). Ankara: Siyasal Kitabevi. Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni, nitel nicel ve karma yöntem yaklaşımları (Çev. Edt: S. B. Demir). Ankara: Eğiten Kitap Yayıncılık.
Çalışkan, O. (2015). Coğrafya eğitimi ve arazi çalışmaları. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
Çelikkaya, T. & Kuş, Z. (2009). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kullandıkları yöntem ve teknikler. Uludağ üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XXII (2), 741-758.
Çifçi, T. (2017). Coğrafyada değer eğitimi. Ankara: Pegem Yayınları.
Değirmenci, Y. (2018). Coğrafya dersi öğretim programında değerler. Journal of History Culture and Art Research, 7(1), 429-450.
Değirmenci, Y. & İlter, İ. (2013). The natural disasters in the geography teaching curriculum. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 276-303.
Demircioğlu, İ. H. (2004). Tarih ve coğrafya öğretmenlerinin sosyal bilimler öğretiminin amaçlarına yönelik görüşleri (Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği). Bilig, 31, 71-84.
Demirkaya, H. & Arıbaş, K. (2004). Sosyal bilgiler öğretmenliği üçüncü sınıf öğrencilerinin coğrafya dersine yönelik tutumlarının değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 179-187.
Demirkaya, H. ve Ayas, C. (2015). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının coğrafya öğretimine ilişkin algıları. Turkish Studies, 10(11), 503-518.
Doğanay, H. (1999). Coğrafyaya giriş. Konya: Çizgi Kitabevi.
Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (7. ed). New York: McGraw-Hill.
Geçit, Y. & Beldağ, A. (2014). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin coğrafya alanına yönelik öz-yeterlik seviyelerinin farklı değişkenler açısından değerlendirilmesi (Rize ili örneği). NWSA-Education Sciences, 9(4), 353-363.
Gerber, R. (2003) The global scene for geographical education. In R. Gerber (ed.) International handbook on geographical education. Dordrecht: Kluwer. ss. 3-18.
Gökçe, N. & Kaya, E. (2009). Coğrafya dersi öğretim programında küresel iklim değişikliği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 157-168.
Göksel, O. (2007). Sosyal bilgiler öğretiminde harita ve grafik kullanımının eğitimi destekleme düzeyi (Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
Gümüş, N. & Avcı, G. (2016). Altıncı sınıflarda sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin coğrafi kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgılarının belirlenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 47, 191-206.
Hong, J. E. (2018). Critical citizenship education through geography. International Journal of Geospatial and Environmental Research, 5(3), 1-13.
Kadıoğlu, Y. (2008). Sosyal bilgiler öğretmenliği birinci ve dördüncü sınıf öğrencilerinin coğrafya derslerindeki ilgi düzeylerinin karşılaştırılması. Marmara Coğrafya Dergisi, 17, 185-195.
Karabulut, E. (2002). İlköğretim ve ortaöğretim kurumlarında coğrafya öğretim programları. Coğrafya Kurultayı. Ankara: Gazi Üniversitesi. ss. 39-42.
Kayalı, H. (2000). İlköğretim okullarında sosyal bilgiler dersi coğrafya konularının öğretiminde başarıyı etkileyen faktörler. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, 183-194.
Kayalı, H. (2004). İlköğretim okullarında 6. Sınıf sosyal bilgiler dersi coğrafya konularının öğrenilmesi ve öğretilmesinde etkili olan faktörler. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 20, 101-114.
Kızılçaoğlu, A. (2006). İlköğretimin birinci kademesinde coğrafya eğitimi ve öğretimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 14, 81-106.
Kızılçaoğlu, A. & Taş, H. İ. (2007). İlköğretim ikinci kademede coğrafya eğitimi ve öğretimi: öğrenme alanları ve kazanım boyutu. Marmara Coğrafya Dergisi, 16, 93-108.
Kuş, E. (2009). Nicel-nitel araştırma teknikleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
Massey, K. (2014). Global citizenship education in a secondary geography course: the students’ perspectives. Review of International Geographical Education Online, 4(2), 80-101.
MEB (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Memişoğlu, H. & Köylü, G. (2015). Sosyal bilgiler dersindeki sorunlar ve çözüm yollarına ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Turkish Studies, 10(11), 1099-1120.
Merriam S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber (Çev. Edt: S. Turan). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Miles, M. B. & Huberman, M. A. (1994). An expanded sourcebook qualitative data analysis. London: Sage. Özcağlar, A. (2009). Coğrafyaya giriş-sistematik, kavramlar, yöntemler. Ankara: Ümit Ofset Matbaacılık.
Özel, A. & Başoğlu, M. (2007). Sosyal bilgiler öğretmen adayları ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin coğrafya dersleriyle ilgili görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 15, 229-240.
Pınar, A. & Akdağ, H. (2012). Social studies teacher trainees’ comprehension level of climate, wind, temperature, precipitation, erosion, ecology and map concepts. Elementary Education Online, 11(2), 530-542.
Sever, R. & Koçoğlu, E. (2013). Sosyal bilgeler ders kitaplarındaki coğrafya konularına ilişkin sosyal bilgeler öğretmenlerinin görüşler/Diyarbakır merkez Dicle örneği. Electronic Journal of Social Sciences, 12(45), 17-34.
Sözcü, U. Oğuz, S., & Aydınözü, D. (2016). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin coğrafya konularının öğretimine ilişkin öz yeterlikleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 33, 155-178.
Stoltman, J. P. (2017). Geography education: primary and secondary. The International Encyclopedia of Geography. https://doi.org/10.1002/9781118786352.wbieg0679. Erişim tarihi: 22.02.2019.
Şahin, K. (2003). İlk ve ortaöğretimde coğrafya müfredat programlarının geliştirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 11(1). 81-92.
Taşkaya, S. M. & Bal, T. (2009). Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler öğretim yöntemlerine ilişkin görüşleri. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 173-185.
Turan, İ. (2009). Günümüz dünya sorunları karşısında coğrafya eğitimi. Millî Eğitim Dergisi, 184, 176-191.
Ulusoy, K. & Gülüm, K. (2009). Sosyal bilgeler dersinde tarih ve coğrafya konuları işlenirken öğretmenlerin materyal kullanma durumları. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), 85-99.
Ünal, F. & Er, H. (2017). Öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersinde öğretimi zor olan soyut kavramlara ilişkin bilişsel yapılarının incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 6-24.
Ünlü, M. (2001). İlköğretim okullarında coğrafya eğitim ve öğretimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 3(2), 31-48.
Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık