KLASİK DÖNEM OSMANLI MUHASİPLERİNİN CEBİRSEL PROBLEMLERE YAKLAŞIMI: CÂMİʻU’L-HİSÂB ÖRNEĞİ

Bu çalışmada, muhasip Yusuf bin Kemal el-Bursevî’nin Câmiʻu’l-Hisâb isimlieserindeki cebirsel problemlerin analizi yapılarak, müellifinin Osmanlı matema-tiğindeki önemini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu bağlamda, ilk bölümde “ce-bir ve mukabele”nin tarihsel arkaplanından bahsedilmiştir. İkinci bölümde isesöz konusu eser muhtemel kaynakları ile tanıtılarak, konuya yapılan katkılar önplana çıkarılmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde, eserin “cebir ve mukabele”yleilgili bazı problemlerinin matematiksel çözümlemesine yer verilmiştir. Bu prob-lemlerle ilgili olarak, üzerinde çalışılan metinlerin edisyon kritiği, çalışmamızıneklerinde mevcuttur. Söz konusu bölümlerde çizilen çerçeve dikkate alınarakbir değerlendirme yapılmış ve özelllikle klasik dönem Osmanlı muhasebe mate-matiği eserleri kapsamında konuyla ilgili gelişmelerin dikkat çekici boyutlarınaişaret edilmiştir.

___

Hacı Atmaca; Mecma‘u’l-Kavâ‘id, Koyunoğlu nr. 14016; Köprülü nr. 341.

Hayrettin Halil b. İbrahim; Müşkilgüşâ-yı Hussâb ve Muʻdılnüma-yı Küttâb, Ayasofya nr. 2731.

Hayrettin Halil b. İbrahim; Miftâh-ı Künûz-ı Erbâb-ı Kalem ve Misbâh Rumûz-ı Ashâb-ı Rakam, Haraççıoğlu nr. 1184.

İsmail Gelenbevi; Hisâbu’l-Küsûr, Kandilli Rasathanesi 79/1.

Kâtip Alauddin Yusuf; Mürşîdü’l- Muhâsibîn, Çorum nr. 3076.

Matrakçı Nasuh; Umdetü’l-Hisâb. Antalya Tekelioğlu nr. 678.

Yusuf b. Kemal el- Bursevî; Câmi‘u’l-Hisâb, Lala İsmail nr. 288; Cerrahpaşa Tıp Tarihi nr. 665 (eski nr. 307); Zeytinoğlu nr. 303/3, Cambridge nr. R.13.11

Anbouba, Adel; “al-Samaw’al”, Dictionary of Scientific

Biograpy, V. 12, Newyork: Charles Scribner’s Sons, 1970-1990, p. 91-95.

Baga, Elif; Osmanlı Klasik Dönemde Cebir, yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul: 2012.

–––––; “İslâm Matematik Tarihinde Yüksek Dereceden Denklemler İçin Genel Çözüm Yönte- mi Arayışları: İrşâdu’t-Tullâb Örneği”, Nazariyat - İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştır- ma Dergisi, İstanbul: 2014, s. 117-139.

Boyer, Carl; A History of Mathematics, USA: John Wiley and Sons, 2011.

Cajori, Florian; Matematik Tarihi, çev: Deniz İlalan, Ankara: ODTÜ, 2014.

Dold-Samplonius; Yvonne, “al-Mahani”, Dictionary of Scientific Biograpy, V. 9. Newyork: Charles Scribner’s Sons, 1970-1990, p.21-23.

Dosay, Melek; Kerecî’nin İle’l-Hesab el-Cebr ve’l-Mukabele Adlı Eseri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1991.

Dosay, Melek; “Hacı Atmaca’nın Mecmaʿ el-Kavâid Adlı Hesap Kitabı”, Necati Öner’e Armağan, Diriliş Yolunda Türk Düşüncesi, Ed: Bahaeddin Yediyıldız, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2013, s. 421- 428.

Fazlıoğlu, İhsan; “Cebir”, İslâm Ansiklopedisi, C.7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993, s.195-201.

İhsanoğlu, Ekmeleddin; Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, C. 1, İstanbul: IRCICA, 1999.

Kalafat, Şermin; Cami‘u’l-Hisâb (Giriş- İnceleme- Metin- Dizin), yayımlanmamış doktora tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa: 2015.

Kline, Morris; Mathematical Thought from Ancient to Modern Times, V. 1, Newyork: Oxford University Press, 1972.

Ronan, Colin; Bilim Tarihi, çev: Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergun, Ankara: Tübitak, 2005.

Rosenfeld, B. A. – A. T. Grigorian; “Thabit ibn Qurra”, Dictionary of Scientific Biograpy, V. 13, Newyork: Charles Scribner’s Sons, 1970-1990, p. 289-295.

Salih Zeki; Asâr-ı Bâkiye, C.2, haz: Melek Dosay Gökdoğan, Ankara: Babil Yayınları, 2003.

Salih Zeki; C. 3, haz: Melek Dosay Gökdoğan, Remzi Demir, Mutlu Kılıç, Ankara: Babil Yayın- cılık, 2004.

Sayılı, Aydın; Mısırlılarda ve Mezopotamyalılarda Matematik, Astronomi ve Tıp, Ankara: TTK, 1991.

Özçelik, Sezay; Muhyeddin Muhammed’in Mecma‘u’l-Kavâ‘id Adlı Eseri (Giriş-İnceleme- Metin-Sözlük), yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti- tüsü, İstanbul : 2009.

Van Der Waerden, Bartel Leenert; Bilimin Uyanışı, İstanbul: Türk Matematik Derneği, 1994.