İBNÜ’L-ARABÎ VE KONEVÎ’DE YARATMA VE DİNAMİK AHLÂK

Bu çalışmanın konusu, İbnü’l-Arabî ve Konevî’nin yaratma hakkındaki görüşle-rinin ahlâk anlayışlarına olan etkisidir. Yaratma hakkındaki görüşleri dört temelyapıtaşını ihtiva eder. Bunlar; Allah’ın her şeyi yaratması, yaratmanın taayyünve tezahüre karşılık gelmesi, yaratmanın ilahî isimler vasıtasıyla vuku bulmasıve yaratmanın sürekliliği ve yenilenmesidir. “Ahlâk”, “ahlâklanma”, “makam”,“hâl” ve “seyr ü süluk” kavramları üzerine yapılan inceleme neticesinde görül-müştür ki yaratmaya dair temel yapıtaşların tümünün ahlâk alanında yansımalarıbulunur. Dolayısıyla İbnü’l-Arabî ve Konevî’nin ahlâk anlayışının ontik bir ze-min üzerine inşa edildiği söylenebilir. Bu zeminin karakteristiği ise daha ziya-de yaratmanın sürekliliği ve yenilenmesidir. Bu çerçevede İbnü’l-Arabî ve Ko-nevî’nin sisteminde dinamik ahlâka yer verildiği görülmektedir. Dinamik ahlâktasavvurunu izah etmede “hulk-ı cedit” tabirinden de yararlanmak mümkündür.Bu tabir huyların, daha doğru bir ifadeyle makam ve hâllerin sürekli yenilenmesianlamını taşımakta ve namütenahi manevî yolculuğa işaret etmektedir.

CREATION AND DYNAMIC MORALS IN IBN AL-ARABI AND QUNAWI

The subject of this paper is the effect of Ibn al-Arabi’s and Qunawi’s views on creation to their understanding of morals. Their views on creation contain four building blocks. These are the creation of everything by God, the correspondence of creation to emergence and appearing, the occurrence of creation by means of the divine names, and the continuity and renewal of creation. As a result of the examination on the concepts of ‘morals (ahlaq)’, ‘gaining habit (tahalluq)’, ‘station (maqam)’, ‘state (hal)’, and ‘journey and travel (sayr wa suluk)’, it is seen that all of the building blocks concerning creation have reflections in the field of morals. Consequently, it can be said that Ibn al-Arabi’s and Qunawi’s understanding of morals is built on an ontic ground. The characteristic of this ground is the continuity and renewal of creation. In this context, it is seen that Ibn al-Arabi’s and Qunawi’s system gives place to dynamic morals. It is also possible to benefit from the term ‘renewal of morals’ while explaining the thought of dynamic morals. This term means the continuous renewal of habits, or rather stations and states, and refers to the endless moral journey. Keywords: Creation, renewal of creation, gaining habit (tahalluq), station (maqam), state (hal), journey and travel (sayr wa suluk), dynamic morals, re- newal of morals.

___

Affifi, E.A.; Muhyiddîn İbnu’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi, çev. Mehmet Dağ, Ankara: An- kara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1975.

Asım, Ebu’l-Kemal es-Seyyid Ahmed; el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercumeti’l-Kâmûs, İstanbul: Matbaatu’l-Osmaniyye, 1305a h., c. 1.

Asım, Ebu’l-Kemal es-Seyyid Ahmed; el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercumeti’l-Kâmûs, İstanbul: Matbaatu’l-Osmaniyye, 1305b h., c. 2.

Asım, Ebu’l-Kemal es-Seyyid Ahmed; el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercumeti’l-Kâmûs, İstanbul: Matbaatu’l-Osmaniyye, 1305c h., c. 3.

Badawi, Elsaid M. ve Muhammed Abdel Haleem, Arabic-English Dictionary of Qur’anic Usage, Leiden: Brill, 2008.

Bayram, Mikâil; Sadru’d-din-i Konevî Hayatı, Çevresi ve Eserleri, İstanbul: Hikmetevi Ya- yınları, 2012.

Chittick, William; “Merkezî Nokta: İbn Arabî Ekolünde Sadreddin Konevî’nin Rolü”, çev. Betül Güçlü, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), S. 23, 2009, s. 669-84.

Chodkiewicz, Michel; Sahilsiz Bir Umman Hakîkat, Şerîat ve İbn Arabî, çev. Atila Ataman, İstanbul: Nefes Yayınları, 2015.

Çağrıcı, Mustafa; “Ahlâk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1989, c. 2, s. 1-9.

De Vaux, Carra; “Ahlâk”, İslâm Ansiklopedisi İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati (İA), 1978, c. 1, s. 157-60.

Demirli, Ekrem; “Sadreddin Konevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2008, c. 35, s. 420-5.

Demirli, Ekrem; İslâm Metafiziğinde Tanrı ve İnsan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2009.

Demirli, Ekrem; “Türk Düşüncesinin Kurucu Düşünürlerinden Birisi Olarak Sadreddin-i Konevî”, I. Uluslararası Sadreddîn Konevî Sempozyumu Bildirileri, Konya: Meram Belediyesi Kone- vi Araştırma Merkezi Yayınları, 2010a, s. 77-80.

Demirli, Ekrem; Sadreddin Konevî, İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2010b.

Demirli, Ekrem; Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık, İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.

Demirli, Ekrem; İbnü’l Arabî Metafiziği, İstanbul: Sufi Kitap, 2013.

Demirli, Ekrem; Tasavvufun Altın Çağı Konevî ve Takipçileri, İstanbul: Sufi Kitap. 2015.

el-Esfahanî, Ragıb; el-Mufredâtu fî Garîbi’l-Kur’ân, Beyrut: Daru’l-Marife, 1998.

el-Firuzabadî, Muhammed İbn Yakub; el-Kâmûsu’l-Muhît, Beyrut: Muessesetu’l-Risale, 2005.

el-Hakîm, Suad; İbnü’l-Arabî Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.

et-Tavîl, Tevfîk; “İbn Arabî’de Ahlâk Felsefesi”, İbn Arabî Anısına [Makaleler], Medkûr İbrâhîm, Ebu’l-Alâ Afifî, Muhammed Mustafâ Hilmî, Zekî Necîb Mahmûd, W. Mont- gomery Watt, Tevfîk et-Tavîl ve Seyyid Hüseyin Nasr, çev. Tahir Uluç, İstanbul: İnsan Yayınları, 2012, s. 121-42.

Hirtenstein, Stephen, “The Image of Guidance The Akbarian View of Sadr al-Din Qunawi”, I. Uluslararası Sadreddîn Konevî Sempozyumu Bildirileri, Konya: Meram Belediyesi Kone- vi Araştırma Merkezi Yayınları, 2010, s. 251-6.

İbn Arabî, Muhyiddin; Fusûsu’l-Hikem, haz. Ebu’l-Ala Afifî, Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1946.

İbn Arabî, Muhyiddin, Muhyiddin; el-Futûhâtu’l-Mekkiyye, haz. Osman Yahya-İbrahim Medkur, el-Kahire: el-Heyetu’l-Misriyyetu’l-Ammetu li’l-Kitab, 1985a, c. 1.

İbn Arabî, Muhyiddin; Muhyiddin; el-Futûhâtu’l-Mekkiyye, haz. Osman Yahya-İbrahim Medkur, el-Kahire: el-Heyetu’l-Misriyyetu’l-Ammetu li’l-Kitab, 1985b, c. 2.

İbn Arabî, Muhyiddin; Muhyiddin; el-Futûhâtu’l-Mekkiyye, haz. Ahmed Şemsuddin, Beyrut: Daru’l-Kutu- bi’l-İlmiyye, 1999, c. 4.

İbn Arabî, Muhyiddin; Muhyiddin; Fütuhât-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006a, c. 1.

İbn Arabî, Muhyiddin; Muhyiddin; Fütûhât-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006b, c. 2.

İbn Arabî, Muhyiddin; Muhyiddin; Fütûhât-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008a, c. 7.

İbn Arabî, Muhyiddin; Muhyiddin; Fütûhât-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008b, c. 8.

İbn Arabî, Muhyiddin; Muhyiddin; Allah’ın İsimlerinin Sırları ve Mânâlarının Keşfi, çev. Ramazan Biçer, İs- tanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010.

İbn Arabî, Muhyiddin; Muhyiddin ve Ahmed Avni Konuk; Tedbîrât-ı İlâhiyye Tercüme ve Şerhi, haz. Mustafa Tahralı, İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.

İbn Manzur; Muhammed İbn Mukerrem; Lisânu’l-Arab, Bulak: el-Matbaatu’l-Amiriyye, 1300 h., c. 6.

İbn Manzur; Muhammed İbn Mukerrem; Lisânu’l-Arab, Bulak: el-Matbaatu’l-Amiriyye, 1301 h., c. 11.

İbn Manzur; Muhammed İbn Mukerrem; Lisânu’l-Arab, Bulak: el-Matbaatu’l-Amiriyye, 1302 h., c. 12.

İbnü’l-Arabî; Muhyiddin; Fusûsu’l-Hikem, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2008.

İbnü’l-Arabî; Muhyiddin; Mânevî Seferler el-İsfâr an Netâici’l-Esfâr, çev. Muhammed Bedirhan, İs- tanbul: Nefes Yayınları, 2013.

İşler, Emrullah; Türkçede Anlam Kaymasına Uğrayan Arapça Kelime ve Kelime Grupları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1997.

Kâşânî, Abdürrezzak; Tasavvuf Sözlüğü Letâifu’l-A’lâm fî İşarâtı Ehli’l-İlhâm, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.

Keklik, Nihat; “Sadreddin Konevî Düşüncesinde İnsan, Kader ve Ahlâk”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, c. IV, S. 1-2, 1964, s. 65-80.

Kılıç, Mahmud Erol; “Ekberiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1994, c. 10, s. 544-5.

Kılıç, Mahmud Erol; “İbn-i Arabî’yle ‘Zaman’ın Ruhu’nu Okumak”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), S. 23, 2009, s. 53-63.

Kılıç, Mahmud Erol; İbn Arabî Düşüncesine Giriş, İstanbul: Sufi Kitap, 2011.

Konevî, Sadreddin; Fusûsü’l-Hikem’in Sırları el-Fükûk fî Esrârı Müstenidâti Hikemi’l-Fusûs, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003a.

Konevî, Sadreddin; Kırk Hadis Şerhi Şerh-i Hadis-i Erbaîn, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003b.

Konevî, Sadreddin; İlâhî Nefhalar en-Nefehâtü’l-İlâhiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.

Konevî, Sadreddin; Vahdet-i Vücûd ve Esasları en-Nusûs fî Tahkîki Tavri’l-Mahsûs, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.

Konevî, Sadreddin; Fâtiha Suresi Tefsiri İ’câzü’l-Beyân fî Te’vîli’l-Ümmi’l-Kur’ân, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2009a.

Konevî, Sadreddin; Tasavvuf Metafiziği Miftâhu Gaybi’l-Cem ve’l-Vücûd, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2009b.

Konevî, Sadreddin; Esmâ-i Hüsnâ Şerhi Şerhu Esmâillâhi’l-Hüsnâ, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayın- cılık, 2011.

Kur’ân-ı Kerîm; En’âm Sûresi, Ayet 97.

Kur’ân-ı Kerîm; Kalem Sûresi, Ayet 4.

Kur’ân-ı Kerîm; Rahmân Sûresi, Ayet 29.

Kur’ân-ı Kerîm; Tâhâ Sûresi, Ayet 5.

Kuşeyrî, Abdulkerim; Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.

Mutçalı, Serdar; Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.

Nasr, S. Hüseyin; Üç Müslüman Bilge, çev. Ali Ünal, İstanbul: İnsan Yayınları, 1985.

Nicholson, Reynold A.; İslâm Sûfîleri, çev. Kemal Işık, Ruhi Fığlalı, Mehmet Dağ, Abdulka- dir Şener, M. Rami Ayas ve İsmet Kayaoğlu, İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2014.

Steingass, F.; The Student’s Arabic-English Dictionary Companion Volume to the Author’s English-Arabic Dictionary, London: Crosby Lockwood and Son, 1884.

Uludağ, Süleyman; İbn Arabî, Ankara: Tükiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.

Uludağ, Süleyman; Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.

Uludağ, Süleyman; “Sülûk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2010, c. 38, s.127-8.

Wehr, Hans; A Dictionary of Modern Written Arabic, haz. J. Milton Cowan, Ithaca: Spoken Language Services, Inc, 1976.

Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi; Hak Dîni Kur’ân Dili, İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1971, c. 8.