İBNÜ’L-EKFÂNÎ’NİN “İRŞÂDÜ’L-KĀSID”I VE “NEVÂMÎS”İN İLİMLER SINIFLANDIRMASI LİTERATÜRÜNDE YER EDİNME SÜRECİ

Bu makale iki ana kısımdan oluşmaktadır: İlk olarak İbnü'l-Ekfânî'nin hayatı, eserleri hakkındaki kısa bir girişten sonra ilim tasnifleri içerisinde kendisinden önce yazılmış olanlara nispetle en kapsamlı ve sistematik ilim sınıflandırması olan İrşâdu'l-kâsıd ilâ esnâ'l-makâsıd'ı yöntemi ve muhtevâsı bakımından irdelemeye çalışacak; ikinci olaraksa İbnü'l-Ekfânî öncesinde ilimler sınıflandırması hususunda eser telif etmiş olan Fârâbî, Âmirî, İhvân-ı Safâ ve İbn Sînâ, gibi düşünürlerin tasniflerinde nevâmîs/şer'î ilimlerin nasıl değerlendirildiği tartışılacaktır. Makalenin sonunda, ilki İrşâdu'l-kâsıd'da yer alan ilimlerin ve bu ilimlerin tahsili için tavsiye edilen eserlerin listesine; ikincisi İbnü'l-Ekfânî'den hareketle Haarbrücker'in yaptığı tasnifi ve son olarak da bu makalenin yazarı tarafından yapılan İbnü'l-Ekfânî'nin ilimler sınıflandırmasına ilişkin tabloya yer verilecektir

IBN AL-AKFĀNĪ’S “IRSHĀD AL-QĀṢİD” AND THE PROCESS OF THE INCLUSION OF “NAWĀMĪS” INTO THE LITERATURE OF THE CLASSIFICATION OF THE SCIENCES

This article has two main parts. Firstly, after a short introduction about Ibn alAkfānī’s life and works, his book titled Irshād al-Qāṣid ilā asnā al-maqāṣid, which is the most comprehensive and systematic work in comparison to the earlier works in the genre of the classification of the sciences, will be examined in terms of its method and content. Secondly, how the religious sciences (nawāmīs) are evaluated in the works on the classification of the sciences, written before Ibn al-Akfānī by such scholars as al-Fārābī, al-‘Āmirī, Ikhwān al-Ṣafā’ and Ibn Sīnā, will be discussed. A list of the sciences and the works recommended to study them in Irshād al-Qāṣid, the classification made by Haarbrücker with reference to Ibn al-Akfānī, and a table regarding Ibn al-Akfānī’s classification of the sciences, prepared by the author of this article, are added to the end of the article

___

Âmirî, Ebü’l-Hasan; el-İ‘lâm bi-menâkıbi’l-İslâm, nşr. Ahmed Abdülhamid el-Gurâb, Riyad: Dârü’l-isâle, 1408/1988.

Fahreddin er-Râzî; el-Metâlibü’l-âliye mine’l-ilmi’l-ilâhî, c. I-IX, nşr. Ahmed Hicâzî esSekkā, Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, 1407/1987.

Fârâbî; İhsâü’l-ulûm, nşr. Ali Bû Mülhim, Beyrut: Dâr ve mektebetü’l-hilâl, 1996.

––––; İlimlerin Sayımı, çev. Ahmet Arslan, Ankara: Vadi Yayınları, 1999.

––––; Kitâbü’l-Mille, nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut: Dârü’l-meşrik, 1968.

Fazlıoğu, İhsan; “İbnü’l-Ekfânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000, c. XXI, s. 22-24.

Gazzâlî; Miʻyârü’l-ilm: İmin Ölçütü, çev. Ali Durusoy-Hasan Hacak, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.

Haarbrücker, Theodor; “Muhammad ibn Ibrahim al-Anssâri’s arabische Enzyklopädie der Wissenschaften, vornehmlich in pädagogischer Beziehung”, Jahresbericht über die Louisenstädtische Realschule içinde, Berlin: Lange, 1859.

İbn Sînâ; eş-Şifâ: el-Medhal, nşr. el-Eb Kanavâtî, Mahmud el-Hudayrî, Fuâd el-Ehvânî, Kahire 1951.

––––; İbn Sînâ, Mantıku’l-meşrikıyyîn ve’l-Kasîdetü’l-müzdevice fi’l-mantık, Ayetullahü’l-uzmâ el-Mar‘aşî, Kum 1405.

––––; Risâle fî aksâmi’l-ulûm ve’l-hikme, Halide Yenen, “İbn Sînâ’da İlimler Tasnifi ve Risâle fî aksâmi’l-ulûm ve’l-hikme” içinde, Kutadgubilig, S. 14 (2008), s. 59-95.

İbnü’l-Ekfânî; İrşâdü’l-kāsıd ilâ esnâ’l-makāsıd, J. J. Witkam, De Egyptische Arts Ibn alAkfānī [gest. 749/1348] En zijn Indeling van de Wetenschappen içinde, Leiden: Ter Lugt Pers, 1989.

İhvân-ı Safâ; Resâilü İhvâni’s-Safâ ve hullânil’l-vefâ, nşr. Ârif Tâmir, Beyrut: Menşûrâtü Uveydâti’d-devliyye, 1995,

Kaya, M. Cüneyt; “Peygamberin Yasa Koyuculuğu: İbn Sînâ’nın Amelî Felsefe Tasavvuruna Bir Giriş Denemesi”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, XIV/27 (2009/2), s. 57-91.

––––; “In the Shadow of “Prophetic Legislation”: The Venture of Practical Philosophy after Avicenna”, Arabic Sciences and Philosophy, XXIV/2 (2014), s. 269-296.

Makrîzî; Kitâbü’s-Sülûk li-maʻrifeti düvelil-mülûk, nşr. M. Mustafa Ziyâde-Saîd Abdülfettâh Âşûr, c. I-XII, Kahire: Lecnetü’t-telîf ve’t-terceme ve’n-neşr, 1957-73.

Shiloah, Amnon; “Deux textes inédits sur la musique”, Yuval: Studies of the Jewish Music Research Centre, ed. Israel Adler, Kudüs: Magness Press, 1968, c. I, s. 221-248.

Şehristânî; İslâm Mezhepleri: el-Milel ve’n-nihal, çev. Mustafa Öz, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.

––––; el-Milel ve’n-nihal: Dinler, Mezhepler ve Felsefi Sistemler Tarihi, çev. Mustafa Öz, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.

Toktaş, Fatih; “Fârâbî’nin Kitâbü’l-Mille Adlı Eserinin Takdim ve Çevirisi”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, VII/12 (2002/1), s. 247-273.

Türker, Ömer; “İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi”, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, S. 22 (2011), s. 533-556.

Wiedemann, Eilhard; Aufsätze zur arabischen Wissenchaftsgeschichte, ed. W. Fischer, Hildesheim: G. Olms, 1970.

Witkam, J. J.; De Egyptische Arts Ibn al-Akfānī [gest. 749/1348] En zijn Indeling van de Wetenschappen, Leiden: Ter Lugt Pers, 1989.