Ahmet Vefik Paşa'nın Hikmet-i Tarih Adlı Eseri

Ahmed Vefik Paşa, Dârü'l-Fünûn'da kısa bir süre "Hikmet-i Târîh" konusunda dersler vermiş ve bu ders notlarını, 26 Şubat-9 Nisan 1863 tarihleri arasında Tasvîr-i Efkâr gazetesinde kısmen [yani baştan 44 sayfasını] tefrika ettirmiş ve ayrıca yine böyle eksik olarak bastırmıştır. Hikmet-i Târîh'te İnsanlığın Tarihi, Adem'in yaratılışından 1863 yılına değin, üç büyük döneme ve her dönem ise, İbn Haldûncu bir yaklaşımla dört alt-döneme ayrılmış ve böylece, Âdemoğlu'nun Yeryüzü üzerindeki sergüzeşti, birbirini takip eden gelişme-duraklama ve çökme biçimindeki periyodik bir gelişim çizgisi üzerinde sergilenmiştir. Gerek Yaratış'dan önceki gerekse sonraki dönemlerin tasvirinde, özellikle Tevrat'tan çıkarılmış dinî bilgiler ile jeoloji, antropoloji, filoloji, etnografya ve arkeoloji gibi yeni gelişmekte olan bilimlerin temin ettiği ilmî bilgiler kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

tarih

Ahmed Vefîk Pacha, teached on the philosophy of history in the University of Istanbul during a short period of time and his lecture notes were published incompletely in the journal of Tasvir-i Efkâr between 26 February-9 April 1863 and then as a book titled Hikmet-i Târîh (The Philosophy of History) at the same year. In Hikmet-i Târîh, the history of mankind has been divided into three major periods from the creation of Adam until the year 1863, and each period has been subdivided into four divisions influenced by the philosophy of İbn Haldun; thus the adventure of mankind on the Earth has been shown in continuous phases of development, stagnation and fall on a periodical time line. In the description of both the period before Adam and the period after Adam, especially the religious knowledge taken from The Old Testament and the scientific knowledge provided by the new sciences like geology, anthropology, philology, ethnography and archeology have been used.

Keywords:

history,

___

Adıvar, Abdülhak Adnan, Bilim ve Din (İlim ve Din), İstanbul 1980.

Adıvar, Abdülhak Adnan, Osmanlı Türkleri'nde İlim, Dördüncü Baskı, İstanbul 1982.

Ahmed Midhat Efendi, Nizâ'-ı 'İlm ü Din, Birinci Cilt, İstanbul 1895, İkinci Cilt, İstanbul 1895, Üçüncü Cilt, İstanbul 1897, Dördüncü Cilt, İstanbul 1900.

Akın, Âdem, Münif Paşa ve Türk Kültür Tarihindeki Yeri, Ankara 1999.

Akün, Ömer Faruk, "Ahmed Vefik Paşa", TDV İslâm Ansiklopedisi, c. II, İstanbul 1989, s. 143-157.

Akyol, İbrahim Hakkı, "Tanzimat Devri'nde Bizde Coğrafya ve Jeoloji", Tanzimat, c. II, İkinci Baskı, İstanbul 1999, s. 511-571.

Aydüz, Salim, "Mustafa Behçet Efendi", Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, c. II, İstanbul 1999, s. 290-292.

Babinger, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Türkçe'ye Çeviren: Coşkun Üçok, İkinci Baskı, Ankara 1992.

Baydar, Mustafa, Ahmed Mithat Efendi, Hayatı, Sanatı, Eserleri, İstanbul 1954.

Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Mü'ellifleri, 3 Cilt, İstanbul 1333-1342.

Demir, Remzi, Türk Aydınlanması ve Voltaire, Geleneksel Düşünceden Kopuş, Ankara 1999.

Draper, J. W., Les Conflits de la science et de la religion, Yedinci Baskı, Paris 1882.

Fındıkoğlu, Z. Fahri, "Türkiye'de İbn Haldunizm", 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s. 153-163.

Gökyay, Orhan Şaik, "Kâtip Çelebi, Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri", Kâtip Çelebi, Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, İkinci Baskı, Ankara 1985, s. 3-90.

Gövsa, İbrahim Alâettin, "Ahmed Vefik Paşa", Türk Meşhurları Ansiklopedisi, İstanbul 1945, s. 26-27.

İnal, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, c. II, Üçüncü Baskı, İstanbul 1982, s. 651-738.

Kâhya, Esin ve Ayşegül D. Erdemir, Bilimin Işığında Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Tıp ve Sağlık Kurumları, Ankara 2000.

Mason, Stephen F., Bilimler Tarihi, Türkçe'ye Çeviren: Umur Daybelge, Ankara 2001.

Mordtmann, Andreas David, İstanbul ve Yeni Osmanlılar, Türkçe'ye Çeviren: Gertraude Songu-Habermann, İstanbul 1999.

Şemseddîn Sâmî, Yine İnşân, İstanbul 1303.

Tanpınar, Ahmed Hamdi, "Ahmed Vefik Paşa", İslâm Ansiklopedisi, Cilt 1, İstanbul, s. 207-210.

Uçman, Abdullah, "Ahmed Vefik Paşa", Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, c. I, İstanbul 1999, s. 165-167.

Uzluk, Feridun Nafiz, Türk Tıbbiyesi'nin 748'inci Yıldönümü Dolayısiyle Hekimbaşı Mustafa Behçet, Zâtı, Eserleri Üzerine Bir Araştırma, Ankara.