Seyyid’in Manzum Menâsik-i Haccı ve Menâzilnâmesi ile Neşredilmiş Menazilnâmeler Arasında Menziller Bakımından Bir Mukayese Çalışması

Toplumların sosyal hayatının hemen her unsuru, her türlü faaliyeti edebî ürünlerin birer malzemesidir. Temelinde yolculuk olan ve gezilip görülen yerlerin anlatıldığı eserlerin oluşturduğu bir edebî tür olan seyahatnâmelerin belki de bir alt türü sayılabilecek ürünü de hac yolculuğundaki izlenimlerin anlatıldığı eserlerdir. Bu tip eserler, haccın gerekleri ve yasaklarını anlatan menâsikler ve hac yolculuğunda konaklanan yerlerle ilgili coğrafî, yiyecek içecek durumu ve mesafe bilgileri veren menâzilnâmeler olmak üzere ikiye ayrılır. Kimi yazarlar bu iki kısımdan birini kaleme alırken kimi yazarlar her iki kısma da eserlerine yer verirler. Seyyid’in eseri de menâsik ve menâzil olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Eserin metni, Berlin Milli Kütüphanesi ve Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi’nde bulunan iki yazma nüsha üzerinden oluşturulmuştur. Menâsik bölümünde, haccın gerekleri, haccı eda etmenin şartları, ihrama nasıl girileceği haccın farzları, vacipleri, terk edilmemesi gereken sünnetler, haccı bozan unsurlar, mekruhlar, haram olan şeyler, gibi birçok konuda toplam on altı başlık altında bilgiler verilmektedir. Menâzil bölümünde ise, İstanbul’dan Şam’a kadar olan yerlerin sadece isimleri verilirken Şam’dan Medine’ye kadar konaklanan menzillerin coğrâfi şartları, yiyecek içiecek durumları ve aralarındaki mesafelere de yer verilmiştir. Seyyid’in eserin bazı yerlerinde içinde bulunduğu ruhsal durumdan bahsettiği, bazen de rüşvet ve adaletsizlik gibi toplumsal konularda da eleştirilerde bulunduğu görülmektedir. Çalışmada son olarak hac menâzilnâmeleri arasındaki ortaklıklar ve farklıklar gösterilmeye çalışılmış, aynı yolu takip eden ve hem su durumu hem de mesafe bilgileri veren Sulhî, Seyyid ve Cûdî’nin menâzilnâmeleri bu yönleriyle bir tabloda gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

menâsik, menâzilnâme, hac seyahatnamesi, Seyyid, Karşılaştırma

Poetic Hadj Missions and Pilgirmage of Seyyid and A Comparison Study Between Some Published Pilgrimages In Terms of Ranges

Almost every element of social life of societies and all kinds of activities are materials of literary products. It is a literary genre consisting of works that are based on travel and where the places to be visited are described perhaps the product, which can be considered as a subspecies, are the works in which the impressions of the pilgrimage journey are explained. These types of works are divided into hadj missions describing the requirements and prohibitions of pilgrimage and pilgrimages that provide geographical, food and beverage status and distance information about the places to stay on the pilgrimage journey. While some writers write one of these two parts, some authors place their works on both parts. The work of Sayyid also consists of two parts, namely hadj missions and pilgrimage. The text of the work is based on two manuscripts in the Berlin National Library and the Library of Religious Affairs. In the hadj mission section, information is given under sixteen titles in various subjects such as the requirements of the pilgrimage, the conditions of the pilgrimage, how to enter the pilgrimage, the pilgrims of the pilgrimage, the wajibs, the sunnahs that should not be abandoned, the pilgrimage elements, the makruhs, the things that are forbidden. In the pilgrimage section, while only the names of the places from Istanbul to Damascus are given, the geographical conditions of the ranges, the conditions for foods-drinks and the distances between them are also included from Damascus to Madinah. It is seen that Sayyid talked about the mental situation in some parts of the book, and sometimes made criticisms on social issues such as bribery and injustice. In the study, the partnerships and differences between the pilgrimage ranks were tried to be shown, and the pilgrimage journeys of Sulhî, Seyyid and Cûdî, who follow the same path and provide both water status and distance information, are shown in a table with these aspects.

Keywords:

Hadj mission, pilgrimage, hadj travelbook, Seyyid, comparison,

PDF

___

Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (1999). İsmail Beliğ Nuhbetü’l-âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-eş’âr. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Aksoyak, İ. Hakkı (2020). Nâtık Mehmet Efendi, Tuhfe-i Nâtık. İstanbul: Ketebe Yayınları.
Armağan, A. Latif (2000). XVIII. Yüzyılda Hac Yolu ve Menziller (Menâzilü’l-Hacc). Osmanlı Araştırmaları, XX: 73-118.
Coşkun, Menderes (2002). Manzum ve Mensur Osmanlı Hac Seyahatna-meleri ve Nâbî’nin Tuhfetü’l-harameyn’i. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Doğan, Faruk (2013). 18 ve 19. Yüzyıllarda Şam-Medine Hac Yolu ve Gü-venliği: Cerde Başbuğluğu, Tarih Okulu Dergisi (TOD), 6/XV: 27-157.
Donuk, Suat (2016). Türk Edebiyatında Vefeyâtnâme ve İsmail Beliğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı. Ankara: Gece Kitaplığı.
Donuk, Suat (2017a). Servet Mahlaslı Bir Şaire Mâl Edilen Manzum Bir Hac Seyahatnamesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41: 13-38.
Donuk, Suat (2017b). Sulhî’nin Manzum Hac Menâzilnâmesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 18: 85-118.
Donuk, Suat (2019a). Bursa Enarlı Zaviyesi Şeyhi Seyyid Mehmed Efendi ve Manzum Hac Menâzilnâmesi, Uludağ Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi 28: 123-169.
Donuk, Suat (2019b). Bursa Enarlı Zaviyesi Şeyhi Seyyid Mehmed Efen-di’nin Menâsik-i Manzumesi. ASEAD V. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu.
Ekinci, Ramazan (2018). Vekayi’u’l-fuzala Şeyhî’nin Şakaik Zeyli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Ersoy, Seyfeddin (2007). Dünü ve Bugünü ile Türkiye’de Hac Organizasyonu. Türkiye’de Hac Organizasyonu Sempozyumu (Tebliğ ve Müzakereler). 27-47. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Karagöz, İsmail vd. (2007). Hac İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Koyunucu, Fatih (2017). Cûdî’nin Manzum Hac Seyahatnamesi”. Journal of Turkish Language and Literature 3/1: 177-219.
Mehmed Fahreddin. Gülzâr-ı İrfân. Süleymaniye Yazma Eser Kütüp-hanesi, Atıf Efendi Bölümü, no: 1923.
Paçacı, İbrahim vd. (2010). “Hac”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara: Diya-net İşleri Başkanlığı Yayınları.
Seyyid. Manzum Menâsik-i Hac ve Menâzilnâme. Berlin Milli Kütüphanesi (Staatsbibliothek zü Berlin), Ms. Or. Oct. 1602.
Seyyid. Manzum Menâsik-i Hac ve Menâzilnâme. Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi no: 1237.
Yalçın, Tuğba (2007). Arşiv Belgelerinde Osmanlı Sultanlarının Hacıların Emniyetini Sağlamada Gösterdikleri Hassasiyet. Din ve Hayat. 3: 122-125.
Yaran, Rahmi (1996). “Hac”, DİA, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 14: 410-413.