Roman Dilini Sinemaya Yaklaştıran Gizli Aktör: Edimsözler

İngiliz dilbilimci filozof Austin’in ortaya koyup başka bir dilbilimci J. R. Searle’ün geliştirdiği söz edimleri kuramının hedefi ‘günlük dili’ araştırmaktır. Edim, Türk Dil Kurumu’nun tanımına göre, “Yapılmış, gerçekleşmiş iş, amel, fiil” olan edimleri tasniflemesi bakımından dilbilim çalışmalarında farklı bir yaklaşımın gelişmesine sebebiyet vermiştir. Bu yaklaşım dili sadece olgular bünyesinde algılayan ve çözümleyen mantıkçı pozitivistlere bir tepki olarak gelişmiş ve günlük hayatta konuştuğumuz dili incelemeye başlamıştır. Söz edimleri kuramının en belirgin özelliği betimleyici ifadelerle edimsel cümleleri bir kural mekanizması oluşturarak ayırması olmuştur. Söz Edimleri Kuramı başlığı altında yapılan çalışmalar, ilk etapta sadece insanlar arasındaki dilsel iletişimi araştırırken daha sonraları edebî metinleri de araştırma malzemesi hâline getirmiştir. Son dönemlerde çokça tartışılan bir başka konu ise sinemanın edebiyat ile ilişkisi ve bu ilişkiye bağlı olarak roman dilinin sinemaya yaklaştığı iddiasıdır. Sinema dilinin oyuncu eylemlerine dayalı olduğu kabulüyle sinemayı besleyen bir kaynak olarak edebiyat ürünlerinin edimsözler üzerinden incelenmesi, bu iddialara cevap verebilecek somut veriler sağlamaktadır. Çalışma, bu iddia çerçevesindeki soruların cevabını aramaktadır. Makalede Sodom ve Gomore, Kuyucaklı Yusuf, Aylak Adam, Tehlikeli Oyunlar ve Kırmızı Saçlı Kadın adlı eserlerdeki edimsözlerin varlığı ve kullanımı üzerine çalışılmıştır. İncelememizin sonucunda ilk baskısı 1928 yılında yapılan ve 295 sayfa olan Sodom ve Gomore’nin edimsöz sayısı 922 çıkarken ilk baskısı 1937 yılında yapılan ve toplam 220 sayfa olan Kuyucaklı Yusuf’ta bu sayı 1016’dır. Bunun dışında 1959 yılında ilk baskısı yapılan ve 190 sayfa olan Aylak Adam romanında ise edimsözler 1345 adet çıkmıştır. İncelediğimiz beş roman içerisinde edimsözlerin en fazla çıktığı eser Tehlikeli Oyunlar’dır. Bu romanda 2345 adet edimsöz çıkarken 190 sayfalık Kırmızı Saçlı Kadın romanımızda toplam edimsöz sayısı 820’dir. Ek olarak Searle’ün tasnifine göre yaptığımız edimsöz araştırmasında bütün romanlarda sayıları en fazla çıkan edimsözlerin kesinleyiciler ve yönelticiler olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Dilbilim, Gündelik Dil, Söz Edimleri, Edimsözler, Saussure, Austin, Searle, Levent Aysever

The Hidden Actor Which Approximate Novel Language to Cinema: Illocutions

The speech-act theory, which was proposed by English linguist philosopher Austin and improved by J. R. Searle, has provided the progress of a different approach in linguistics. This approach has evolved in terms of transforming the daily language into a research ingredient and sorting out acts that are defined by the Turkish Language Society as “work intention, an action which have been done or occurred.” The language of this different approach has evolved as a reaction facing logician positivists, who perceive and analyse language within the phenomenon. It has begun to examine the spoken word in daily life. The most typical characteristic of the speech-act theory is its separation of descriptive expressions from performative sentences via building a rule mechanism. While the studies which were conducted under the title of speech-act theory investigated at first, the linguistic communication only between humans, they later became the research material of the literary texts as well. Another topic of discussion has recently been the gets approach to the cinema. Admitting the fact that the place of the actions in the performer action-oriented cinema world cannot be ignored, we think that research about the literature as a source that obtains nourishment from cinema in terms of actuality will bring a separate aspect to this claim. This study explores the responses to the questions on this claim. İn this article, it was studied on the existence and utilization of illocutions in Sodom ve Gomore, Kuyucaklı Yusuf, Aylak Adam, Tehlikeli Oyunlar and Kırmızı Saçlı Kadın. 922 illocutions were determined in Sodom ve Gomore. Although nine years have passed between the Sodom ve Gomore (number of pg.295) and Kuyucaklı Yusuf (number of pg. (221), 1116 illocutions were found in Kuyucaklı Yusuf. Aylak Adam (number of pg. 190) has 1345 illocutions, and also, Tehlikeli Oyunlar has 2599 illocutions. It’s the highest number among the novels. Lastly, there are 820 illocutions in Kırmızı Saçlı Kadın (number of pg.195). It seems to be less than other novels, but considering the number of pages, Kırmızı Saçlı Kadın has an important illocution quantity. According to Searle’s classification in our illocution study, we observed that the most frequently encountered illocutions are assertives and directives.

Keywords:

Linguistic, Daily Language, Speech act, Illocutions, Saussure, Austin, Searle, Levent Aysever,

PDF

___

Aksan, Doğan (2006). Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
Aksan, Doğan (2009). Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
Akşehirli, Soner (2011). “Söz Edimleri Kuramı Açısından Kurgusal Anlatı Metinlerinde Söz Aktarımı”. Turkish Studies International Periodical For The Languages Literature And History Of Turkish or Turkic, 6 (2): 143-162.
Ali, Sabahattin (2015). Kuyucaklı Yusuf. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Alkayış, Ahmet. (2018). “Dil Felsefesi Bağlamında Wittgenstein'ın Tractatus Logico- Philosophicus ile Felsefi Soruşturmalar Döneminin Karşılaştırılması”. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1): 35-47.
Atay, Oğuz (2018). Tehlikeli Oyunlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Atılgan, Yusuf (2017). Aylak Adam. İstanbul: Can Yayınları.
Austin, J. L. (2017). Söylemek ve Yapmak 2. (R. L. Aysever, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
Aysever, Levent (2013). “Bir Söz Edimi Olarak Yargı Edimi”. Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(3).
Can, Aytekin; Uğurlu, Faruk (2010). “Gölgesizler Filmi ve Edebiyat Sinema İlişkisi Üzerine”. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 77-83.
Bazin, Andre (2000). Sinema Nedir? İstanbul: İzdüşüm Yayınları.
Büyüktuncay, Mehmet (2014). “Söz Edimleri Kuramı ve Edebiyat: Anlam, Bağlam, Yinelenebilirlik”. International Journal Of Language Academy, 2(1): 93-105.
Çelebi, Vedat (2014). “Gündelik Dil Felsefesi ve Austin'in Söz Edimleri Kuramı”. Beytulhikme An International of Philosophy, 4(1), 74-89.
Çetin, Zeynep (1999). Bir Anlatı Formu Olan Romanın Sinemaya Uyarlanması. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
De Saussure, F. (1998). Genel Dilbilim Dersleri. (Çev. B. Vardar). İstanbul: Multilingual.
Dilek, Fidan (2007). Türkçe Ezgi Örüntüsünde Duygu Durum ve Söz Edimi Görünümü. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ecevit, Yıldız (2016). Türk Romanında Postmodernist Açılımlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Eisenstein, S. M. (1999). Sinema Dersleri. İstanbul: Öteki Yayınevi.
Gökmen, Seda Dilber; Çağlayan, Nilay (2011). “Türkçe Derslerinde Söz Edimlerinin Öğretimi Üzerine Bir Değerlendirme”. Dil Dergisi, 154.
Hirik, Erkan (2018). “Söz Edimleri Kuramı Bağlamında Atasözleri-Deyimlerde Toplum-Topluluk Adları ve Duygu Değerleri”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 24: 158-177.
Hirik, Seçil (2019). “Dede Korkut Hikâyelerinde Söz Edimi Yapıları”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1): 751-768.
James, Monaco (2000). Bir Film Nasıl Okunur? İstanbul: Oğlak Yayınları.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2017). Sodom ve Gomore. İstanbul: İletişim Yayınları.
Orhan, Pamuk (2016). Kırmızı Saçlı Kadın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Polat, Yusuf (2011). “Yabancı Dil Öğretimi Kitaplarında Söz Edimi Öğretimi”. Dil Dergisi, 153.
Say, Gamze (2019). “Ay Işığında Şamata Adlı Tiyatro Metninde Söz Edim İncelemesi”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 9(1): 274-286.
Searle, John R. (2000). Söz Edimleri. Ankara: Ayraç Yayınları.
Sözen, M. Fadıl (2018). “Bahktın'ın Romanında Kronotop Kavramı ve Sinema”. Akdeniz sanat, 1.
Wellek, Rene (1983). Edebiyat Biliminin Temelleri. Ankara: Kültür ve Tu-rizm Bakanlığı Yayını.
Wittgeinstein, Ludwig (2006). Felsefi Soruşturmalar. İstanbul: Totem Yayıncılık.
Wittgeinstein, Ludwig (2013). Tractatus Logico-Philosophicus. İstanbul: Metis Yayınları.
Yozgat, Umut (2018). Dilbilim Kuramları. İstanbul: İthaki Yayınları.
Yüce, Tuncay (2005). “Sinema ve Edebiyat Türleri Arasında Görülen Etki-leşimler”. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 67-74.
Çetin, Zeynep (2001). “Roman-Sinema Etkileşimi: Yeni Roman ve Yeni Dalga”. Marmara Üniversitesi İletişim Dergisi, 143-165.