Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi’nde Türk Halk Kültürü

Fuzûlî, Türk Edebiyatı’nın en ünlü şairlerinden biridir. Doğum yeri belli değildir; ancak eserlerinden Irak Türkmenlerinin bulunduğu yerlerde yaşadığı anlaşılmaktadır. Eserlerinde Türk ve İslam kültürünün izleri görülür. Leylâ ile Mecnûn hikâyesi sözlü gelenekten gelen bir hikâyeyken Fuzûlî’den önce ve sonra birçok şair tarafından şiire aktarılmıştır. Fuzûlî, bu eseri 1535 yılında tamamlayıp Bağdat Beylerbeyi Veys Paşa’ya sunmuştur. Eserde konusu çölde geçen zengin bir Arap emirinin Kays adlı oğlu ile Leylâ’nın aşk hikâyesi anlatılmaktadır. Edebî eserler, yazarın veya şairin içinde yetiştiği toplumun izlerini taşır. Dönemin sosyal, siyasi, tarihî, ekonomik ve kültürel ilişkilerinin çoğunu bu eserlerde bulabiliriz. Buna edebî eserlerde gelenek aktarımı denir. Halk kültürü bu gelenek aktarımının başında gelir. Halkın gündelik yaşamı, aile ilişkileri, doğum, evlenme gibi törenleri; kılık kıyafeti, mutfak kültürü, inanışları gibi kültürel izleri edebî eserlerde karşımıza çıkmaktadır. Türk kültürü içinde yetişen ve eserlerinden hareketle iyi bir eğitim aldığı düşünülen Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi’nde de Türk halk kültürünü yansıtan ifadeler yer almaktadır. Eski Türklerin göğün katları ile ilgili düşünceleri, çocuğu olmayan ailelerin türbe benzeri ziyaret yerlerine gidip dilek dilemeleri, genç kızların çeyiz hazırlamaları, kız isteme ile ilgili gelenekler, kına yakma, düğün, gelin alma, saçı dağıtma gelenekleri bu ifadelerin başında gelmektedir. Bu çalışmada, Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi’nde anlatılan hikâyede geçen Türk halk kültürü unsurları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi, halk kültürü., masnavi of Leylâ and Mecnûn, folk culture.

Turkish Folk Culture in Fuzûlî's Masnavi of Leylâ and Mecnûn

Fuzûlî is one of the most famous poets of Turkish Literature. The place of birth is unknown; however, it is understood from his works that he lived in the places where Iraqi Turkmen lived. Traces of Turkish and Islamic culture can be seen in his works. While the story of Leylâ and Mecnûn is a story from the oral tradition, it was transferred to poetry by many poets before and after Fuzûlî. Fuzûlî completed this work in 1535 and presented it to Baghdad Governor Veys Pasha. In the work, the love story of the son of a wealthy Arab emir, named Kays, and Leyla, whose plot takes place in the desert, is told. Literary works bear the traces of the society in which the author or poet grew up. We can find most of the social, political, historical, economic and cultural relations of the period in these works. This is called tradition transfer in literary works. Folk culture is at the beginning of this tradition transfer. People's daily life, family relations, ceremonies such as birth and marriage; Cultural traces such as dress, culinary culture and beliefs appear in literary works. There are expressions reflecting Turkish folk culture in Fuzûlî's Leylâ vü Mecnûn Masnavi, who grew up in Turkish culture and is thought to have received a good education based on his works. The thoughts of the ancient Turks about the layers of the sky, families who do not have children go to shrine-like places to make their wishes, young girls prepare dowry, traditions of asking for girls, henna burning, wedding, getting a bride, throwing a saçı traditions are at the forefront of these expressions. In this study, the elements of Turkish folk culture in the story told in Fuzûlî's Leylâ vü Mecnûn Masnavi were examined.

Keywords:

Fuzûlî, masnavi of Leylâ and Mecnûn, folk culture.,

PDF

___

Artun, E. (2008). Türk Halkbilimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Ataman, S. Y. (1992). Eski Türk Düğünleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ayan, H. (2011). Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Doğan, M. N. (2000). Fuzulî Leylâ ve Mecnûn. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Eliade, M. (1999). Şamanizm (çev. İsmet Birkan). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Eren, M. (2021). Ulubey Halkbilimi Monografisi. Doktora Tezi. Giresun: Giresun Üniversitesi.
Ergin, M. (1969). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Gökalp, Z. (1976a). Türk Medeniyeti Tarihi (haz. İsmail Aka, K. Yaşar Kopraman). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Gökalp, Z. (1976b). Türk Töresi (haz. Hikmet Dizdaroğlu). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Gömeç, S. (1998). Şamanizm ve Eski Türk Dini. PAÜ Eğitim Fak. Derg., 4, 38-52.
İpekten, H. – vd. (1986). Büyük Türk Klasikleri. İstanbul: Ötüken-Söğüt Yayınları.
İpeten, H. (1986). Gazel Şerhi Örnekleri II. Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), (415, 416, 417), 260-291.
İpeten, H. (2008). Fuzûlî Hayatı Sanatı Eserleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kalafat, Y. (1996). İslâmiyet ve Türk Halk İnançları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Karahan, A. (1996). Fuzûlî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 13, s. 240-46). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kartal, A. (2014). Doğu’nun Uzun Hikâyesi-Türk Edebiyatında Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
Kâşgarlı Mahmûd. (2005). Dîvânü Lugâti’t-Türk (çev. Seçkin Erdi, Serap Tuğba Yurteser). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Koşay, H. Z. (1944). Türkiye Türk Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme. Ankara: Maarif Matbaası.
Ögel, B. (1997). Türk Mitolojisi II. İstanbul: MEB Yayınları.
Ögel, B. (2001). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Yener, C. (1991). Fuzulî. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınları.
Genel Ağ Kaynakçası
TDK Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ [Erişim tarihi: 22.04.2022, 13.54].