Cinsiyet Rolleri Ekseninde Kazak Kahramanlık Masalları

Modern zamanlara dek tarihi, coğrafi, sosyal ve siyasal şartlardan ötürü sözlü geleneğin güçlü birer temsilcisi olan Kazak Türkleri, sair Türkler gibi zengin bir anlatı geleneği ve repertuvarına sahiptirler. Şekil itibari ile nazım-nesir karışık, destan-masal arası bir tür gibi görünen ve söz konusu geleneğin farklı bir örneği olan Kazak kahramanlık masalları, konusu bakımından destanlara yakın olsa da topyekûn bir milleti ilgilendiren sorunlardan ziyade kahramanın öz macerasını, ekseriyetle daha dar grupların karşılaştığı güçlükleri ve ana kahramanın bu manada verdiği yaşam mücadelesini aktaran sözlü eserlerdir. Türk epik yaratmalarında esas gaye milletin menfaatlerini koruyup kollamaktır. Milletin koruyucusu ise onun kendi bilinç dünyasında yaratıp şekillendirdiği anlatı kahramanıdır. Epik anlatı kahramanı, doğumundan ölümüne kadar hayatının her aşamasında anlatılardaki diğer karakterlerden ayrışan bir portre çizer; zira o, milletin ülkülerini kendi bünyesinde toplayan ve bu idealleri yaşatma kudretine sahip kişidir. Bu çalışmada, Kazak kahramanlık masallarında yer alan toplumsal cinsiyet unsurları, aile sosyolojisi bağlamında disiplinlerarası bir yaklaşımla aktarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Destan, masal, kahramanlık masalı, Kazak Türkleri, roller, toplumsal cinsiyet., Epic, fairy tale, heroic tale, Kazakh Turks, roles, gender.

Kazakh Heroic Tales Within Gender Roles

Until modern times, Kazakh Turks, who are strong representatives of oral tradition due to historical, geographical, social and political conditions, have a rich narrative tradition and repertoire like other Turks. Kazakh heroic tales, which seem to be a mixed genre between prose and verse, epic and fairy tale in terms of form, and which are a different example of the tradition in question, are oral works that convey the hero's personal adventure, the difficulties faced by smaller groups and the main hero's struggle for life in this context, rather than the problems that concern a whole nation, although they are close to epics in terms of subject matter. The main purpose in Turkish epics is to protect and watch over the interests of the nation in question. The protector of the nation is the epic hero created and shaped by its own mental universe. The hero of the epic draws a different profile from other characters in the narratives with every phase of his life from birth to death; for, he is the person who embodies the ideals of nation and has the power to reify them. In this study, gender elements in Kazakh heroic tales will be analyzed with an interdisciplinary approach in the context of family sociology.

Keywords:

Epic, fairy tale, heroic tale, Kazakh Turks, roles, gender.,

PDF

___

Aça, M. (2000). “Köne Epos” (Arkaik Destan) Kavramı ve Türk Halk Hikâyelerindeki “Âşıklara Mahsus Evlilik” Konusunun Kaynaklarından “Alplara Mahsus Evlilik”. Milli Folklor, (47), 11-21.
Aça, M. (2003). Türk Kahramanlık Destanlarının Öksüz-Yetim Bahadırları. Milli Folklor, (58), 67-75.
Aktaş, E. (2011). Hakas Destanları III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Artun, E. (2014). Ansiklopedik Halkbilimi/Halk Edebiyatı Sözlüğü Terimler-Motifler-Kavramlar. Adana: Karahan Kitabevi.
Bayat, F. (2013). Oğuz Destan Dünyası. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Çobanoğlu, Ö. (2011). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
Demirel, H. (1995). Türk Destanlarında Güzellik-Destan-Masal ve Din Unsurları ile Yabancı Destanlarda Türk Kahramanları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Dilek, İ. (1996). Altay Türklerinde Çocuğun Doğması ve Doğum Günü Kutlamalarına Dair Bazı İnanışlar. Bilig, (1), 51-55.
Elçin, Ş. (1997). Halk Edebiyatı Araştırmaları II. Ankara: Akçağ Yayınları.
Ergin, M. (2014). Dede Korkut Kitabı-1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gıddens, A. (2013). Cinsellik ve Toplumsal Cinsiyet (çev. İ. Yılmaz). Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 478-527.
Gökalp, Z. (1982). Türk Ailesinin Tekâmülü. Çay, M. A. (Hazırlayan). Makaleler VII. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 238-240.
Gökyay, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Gültekin, L. – vd. (2013). Toplumsal Cinsiyet ve Yansımaları (ed. Gültekin, L.; Güneş, G.; Ertung, C.; Şimşek, A.). Ankara: Atılım Üniversitesi Yayınları.
İçli, G. (2008). Sosyolojiye Giriş. Ankara: Anı Yayıncılık.
İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kabaklı, A. (1985). Destan Milletin Rüyası. Türk Edebiyatı Destan Özel Sayısı, (145), 4-6.
Kaplan, M. (1979). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kaplan, M. (2006). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kâşgarlı Mahmud (2015). Dîvânu Lügâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. (Hz. Ercilasun, A. B., Akkoyunlu, Z.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Koca, S. (2011). Oğuz Kağan Destanının Türk Kültür Tarihi Bakımından Değeri (ed. Yeşil, Y.). Dede Korkut ve Geçmişten Geleceğe Türk Destanları Uluslararası Sempozyumu. Ankara: TÜRKSOY, 455-488.
Kottak, C. P. (2008). Antropoloji İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış (çev. S. N. Altuntek, B. Aydın Şafak, D. Erdal, Y. S. Erdal, S. Eroğlu, E. G. Ersoy, S. Özbek, S. Özbudun, Ş. Pala, G. Uysal). Ankara: Ütopya Yayınevi.
Köseler, F. (2009). Okul Öncesi Öykü ve Masal Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Olgusu. Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi SBE.
Millî Eğitim Bakanlığı. (2002). Örnekleriyle Türkçe Sözlük. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Ozankaya, Ö. (1984). Temel Toplumbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Savaş Yayınları.
Ölçer, E. (2003). Türkiye Masallarında Toplumsal Cinsiyet ve Mekân İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özkan, İ. (1992). Nözügüm Destanı. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri. Ankara: Devran Matbaası, 297-304.
Radloff, W. (1956). Sibirya’dan I. (Çev. Temir, A.). İstanbul: Maarif Basımevi.
Reıchl, K. (2011). Türk Boylarının Destanları (çev. Metin Ekici). Ankara: TDK Yayınları.
Rice, F.P. (?). Intimate Relationships, Marriages, and Families. California: Mayfield Publishing.
Sezer, M. Ö. (2010). Masallar ve Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: Evrensel Basım Yayım.
Şahin, H. İ. (2012). Türk Destanlarındaki Aile Algısı Üzerine Bir Değerlendirme. Karadeniz Araştırmaları, (33), 117-137.
Tezcan, M. (2003). Türk Kültüründe Kız Kaçırma Geleneklerinin Antropolojik Çözümlemesi. Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi, 2 (6), 41-48.
Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Uçar, İ.; Doğruer, N. (2016). Kazak Türkçesinde Aile Bireyleri ile İlgili Atasözleri Üzerine Bir Çalışma. Teke, 5(1), 94-107.
Vahapzade, B. (1985). Dede Korkud’u Okurken. Türk Edebiyatı Dergisi Destan Özel Sayısı, (145), 23-25. (akt. Schmide, H. A.).
Yaşın Dökmen, Z. (2012). Toplumsal Cinsiyet Sosyal Psikolojik Açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yıldırım, S. (2012). Kazak Türk Folklorunda Epik Anlatmalar (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi SBE.
Yıldırım, S. (2017). Kazak Kahramanlık Masalları. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
Yıldız, M. (2018). Siyaset Felsefesi Açısından Dede Korkut Hikâyeleri. Bilig, (86), 65-88.