Kazak Destanlarında Olumlu Tipler ve İşlevleri

Olumlu tipler, destan geleneği içerisinde kahramanın yanında yer alan ve genellikle kahramana yardım eden tiplerdir. Bu makalede destana önemli katkısı olan olumlu tiplerin tespit edilmesine yönelik bir öneri sunmak ve tutarlı bir adlandırma yaparak işlevlerini belirlemek amacıyla “Türk Dünyası Destanlarının Tespiti ve Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Yayılması Projesi” dâhilinde Türk Dil Kurumu yayınları arasından çıkan on ciltlik Kazak Destanları incelemeye tabi tutulmuştur. Bu inceleme yapısalcı bakış açısı yöntemi kullanılmak suretiyle yapılmıştır. Bu yöntemle öncelikli olarak tekrar eden karakteristik eylemler tespit edilmiş, ardından da ilgili eylemlerin kahramana olan katkısı dikkate alınarak olumlu tipler belirlenmiştir. Belirlenen olumlu tiplerin de yapısal ve bağlamsal işlevleri metin merkezli ve bağlam merkezli halk bilim kuramlarından yararlanılarak yorumlanmıştır. Bu yorumlama sonucunda olumlu tiplerin yapısal işlevlerinin kahramanın maddi-manevi güç ve başarısını arttırmak, olay örgüsünü genişletmek olduğu görülmüştür. Bağlamsal işlevlerinin ise bireysel ve toplumsal eğitim ile kültürel mirası aktarma, rahatlama sağlama, siyasi ve sosyal destek sağlama olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kazak, destan, tip, olumlu tipler, işlev., Kazakh, epic, type, positive types, function.

Positive Types and Their Functions in Kazakh Epics

Positive types are the types who are next to the hero in the epic tradition and help the hero or positive types. In this article, ten volumes of Kazakh Epics published among the publications of the Turkish Language Institution within the scope of the Project of Determining the Epics of the Turkic World and Translating and Spreading them to Turkey Turkish were examined in order to provide a suggestion for the identification of positive types that contributed significantly to the epic and to determine their functions by making a consistent naming. This review was made using the structuralist perspective method. With this method, primarily recurring characteristic actions were determined, and then positive types were determined by considering the contribution of the relevant actions to the hero. The structural and contextual functions of the determined positive types were also interpreted by using text-centered and context-centered folklore theories. As a result of this interpretation, it has been seen that the structural functions of positive types are to increase the material-spiritual power and success of the hero, and to expand the plot. It has been determined that the contextual functions are individual and social education and transfer of cultural heritage, providing relief, providing political and social support.

Keywords:

Kazakh, epic, type, positive types, function.,

PDF

___

Alpısbayeva, K, - vd. (2010). Kazak Destanları VII. (akt. Bülent Bayram). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Arıkan, M. (2003). Kazak Sözlü Geleneğinde Arkaik Destanların Tipolojik Özellikleri. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
Arıkan, M. (2007a) Kazak Destanları I: Köroğlu’nun Kazak Anlatmaları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Arıkan, M. (2007b) Kazak Destanları II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Balkaya, A. (2017). Türk Halk Anlatılarında Kahramanın Yardımcıları. Kayseri: Fenomen Yayınları (2. Baskı).
Çobanoğlu, Ö. (2010). Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları (5. Baskı).
Çobanoğlu, Ö. (2015). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
Duman, M. (2012). Bozkurt’tan Hızır’a Türk Halk Anlatılarında Kılavuz. Milli Folklor Dergisi, Sayı, 96, 190-201.
Duman, M. (2017). Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
Ekici, M. (2000). Dede Korkut Kitabındaki Kadın Tipler. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Ergin, M. (2010). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Ergin, M. (2018). Dede Korkut Kitabı 1-2 Tıpkı Basım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İnan, A. (2020). Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Tarih Kurumu Yayınları.
Jirmunskiy, V.M. (1960). Skazanie Ob Alpamışe İ Bogatırskaya Skazka. İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
Jumadilova, M. – vd. (2015). Kazak Destanları X. (akt. Ekrem Ayan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Jung, C. G. (2020). Dört Arketip. (çev. Zehra Aksu Yılmazer). İstanbul: Metis Yayınları.
Kaplan, M. (2016). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar-Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Karaca, S. (2007). Kazak Destanları III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korgonbekov, B. (2010). Kazak Destanları V: Şora Batır. (akt. İsmail Turan Kallimci). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Mcginn, Colin (2003). Ethics, Evil, And Fiction. New York: S. Oxford University Press.
Propp, V. (2018). Masalın Biçim Bilimi. (çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Sakenov, S. ve Avespayeva, P. (2009). Kazak Destanları VI: Karaca, Oktay Selim (akt.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Sengirbayev, M. J. (2007). Kazak Destanları IV: Kırım’ın Kırk Batırı. (akt. Fikret Türkmen – Metin Arıkan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TDK. (2011). Türkçe Sözlük (haz. Şükrü Haluk Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Temur, N. (2012). Manas Destanı’ndaki Tipler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Kurgan Yayınları.
Türkmen, F. ve Arıkan, M. (2011). Kazak Destanları VIII: Alpamış ve Kambar Batır Destanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.