Osmanlı Çiftliklerinde Tek Tip Bir Demografik Yapı Var Mıydı? 19. Yüzyıl Teselya Çiftliklerinde Sosyo-Ekonomik Dinamikler ve Nüfus Yapıları

19. yüzyıl Teselyası’ndaki kırsal yerleşim ve çiftliklere odaklanan bu çalışma, bölge çiftliklerindeki aile yapılarıyla hane büyüklükleri arasındaki farklılıkları yaratan karmaşık sosyo-demografik dinamikleri incelemektedir. Çalışma; hane halklarının gelir seviyesi, bu hanelerin ekonomik faaliyetlerinin farklılaşma kapasitesi, ekilebilir arazi büyüklüğü, işgücü hareketliliği, çiftlik sahiplerinin gücü ve farklı tarımsal ürünler için gerekli olan emek miktarı gibi faktörler arasındaki etkileşimin Alasonya ve Tırhala çevresindeki çiftlik yerleşimlerindeki demografik dinamikleri şekillendirdiğini iddia etmektedir. Bu etkileşim özellikle Doğu ve Batı Teselya’daki çiftliklerin demografik yapıları arasındaki farklılıkların ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Ancak etkileşim halindeki bu faktörlerin tek başına hiçbiri, bir bölgedeki çiftliklerin demografik yapısını açıklamak için yeterli değildir. Bu bağlamda çalışma, Teselya’daki çiftliklerin, gerek hane büyüklüğü gerekse yapı bakımından kendi içlerinde tek tip olmadığını göstermektedir.

Was There a Uniform Demographic Pattern Across Ottoman Çiftliks? Socio-Economic Dynamics and Population Structures in Nineteenth-Century Thessalian Çiftliks

Focusing on rural settlements and large estates (çiftliks) in 19th-century Thessaly, this study examines the complex socio-demographic dynamics that brought about the differences in family structures and household sizes across the estates in question. In this vein, it contends that the interaction of several factors, namely the income level of households, diversification capacity of economic activities, the size of cultivated land holdings, labor mobility, power of çiftlik-holders and the amount of labor required for diverse agricultural crops, determined these demographic dynamics in estates around Elassona and Trikala. This interaction influenced the emergence of diverse demographic patterns, especially across çiftliks in Eastern and Western Thessaly. However, none of these factors alone is able to satisfactorily explain the demographic structure of çiftliks in one region. In this sense, the study demonstrates that household structures and family sizes in the estates were by no means uniform in Thessaly.

___

  • Nüfus Defterleri
  • Cevdet Dahiliye
  • Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Muhallefat Halifeliği Kalemi Defterleri
  • Sadaret Divan Kalemi Evrakı
  • Sadaret Mektubi Kalemi Deavi Evrakı
  • Maliyeden Müdevver Defterler
  • Bab-ı Defteri Ceride Odası Defterleri
  • İrade Meclis-i Vala
  • Kamil Kepeci-Nüfus
  • Pertevniyal Valide Sultan Evrakı
  • Πίνακες των επαρχιών Ηπείρου και Θεσσαλίας κατάτην απογραφήν του 1881. Atina: Yπουργείον Eσωτερικών,1884.
  • Akyay, Bülent. “Teselya Meselesi (1881).” Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001.
  • Akyıldız, Ali. “Müsrif, Fakat Hayırsever: Pertevniyal Valide Sultan.” Osmanlı Araştırmaları XLVII (2016): 307-52.
  • Aydın, Suavi. “Konar-Göçerlik ve Aşiret Coğrafyası Bakımından Doğu Karadeniz ve Kafkasya’ya Dair Bir Sorgulama: “Orada Aşiret Neden Yok”?.” Kebikeç 44 (2017): 265-300.
  • Bayraktar, Uğur. “PoliticalEconomy of Çiftliks: Theredistribution of land and landtenurerelations in thenineteenthcenturyprovinces of Ioannina and Trikala.” Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi University, 2009.
  • Berkner, LutzK. “TheStemFamily and theDevelopmentalCycle of thePeasantHousehold: An Eighteenth-Century AustrianExample.” TheAmericanHistoricalReview 77/2 (1972): 398- 418.
  • Brunnbauer, Ulf. “Families and Mountains in theBalkansChristian and MuslimHouseholdStructures in theRhodopes, 19th–20th Century.” TheHistory of theFamily 7 (2002): 327-50.
  • Cuno, Kenneth M. “A Tale of TwoVillages: Family, Property, and Economic Activity in RuralEgypt in the 1840s.” Proceedings of the British Academy 96 (1999): 301-29.
  • Çiftçioğlu, Ferdi. “XIX. Yüzyılda Tırhala Sancağı’nda Çiftlikler.” MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 15/3 (2017): 105-27.
  • Delilbaşı, Melek ve Muzaffer Arıkan. Hicri 859 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Tırhala. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001.
  • De Moor, Tine ve Jan Luiten Van Zanden. “Girl Power: TheEuropeanMarriagePattern and LabourMarkets in the North Sea Region in theLateMedieval and Early Modern Period.” TheEconomicHistoryReview 63/1 (2010): 1-33.
  • Dimitropoulos, Dimitris. “Ο ΣαράφηςτουΑλή ΠασάστηνΚωνσταντινούπολη, 1813-1814: οικονομικέςδοσοληψίες και συναλλαγές.” ΘεωρητικέςΑναζητήσεις και Εμπειρικές Έρευνες: πρακτικάδιεθνούς συνεδρίουοικονομικής καικοινωνικήςιστορία, ed. Socrates Petmezas, Gelina Harlaftis, Α. Lyberatos ve KaterinaPapakonstantinou, 207-28. Atina: Alexandria Publications, 2012.
  • Doumani, Beshara B. Family Life in theOttomanMediterranean: A SocialHistory. Cambridge: Cambridge UniversityPress, 2017
  • Duben, Alan. “TurkishFamilies and Households in HistoricalPerspective.” Journal of FamilyHistory 10/1 (1985): 75-97.
  • Duben, Alan ve Cem Behar. İstanbul Haneleri Evlilik, Aile ve Doğurganlık 1880-1940. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2014.
  • Eliaçık, Muhittin. “Bayerische Staatsbibliothek’te Pertevniyal Valide Sultan Vakfına Ait Arşiv Belgeleri.” Vakıflar Dergisi 33 (2010): 67-88.
  • Feyzioğlu, Hamiyet Sezer. “Tepedelenli Ali Paşa'nın Derbentler Başbuğluğu.” GAMER 1 (2012): 155-64.
  • Franghiadis, Alexis. “Land TenureSystems, PeasantAgriculture and BourgeoisAscendancy in Greece, 1830-1914.” TheEconomic Development of Southeastern Europe in the 19th Century, ed. Edhem Eldem ve Socrates Petmezas, 101-35. Atina: Alpha Bank HistoricalArchives, 2011.
  • Gruber, Siegfried. “HouseholdStructures in Urban Albania in 1918.” Household and Family in theBalkansTwoDecades of HistoricalFamilyResearch at University of Graz, ed. Karl Kaser, 327- 47. Wien, Berlin: LitVerlag, 2012.
  • Halpern, Joel M. Karl Kaser ve Richard A. Wagner. “Patriarchy in theBalkans: Temporal and Cross-CulturalApproaches.” Household and Family in theBalkansTwoDecades of HistoricalFamilyResearch at University of Graz, ed. Karl Kaser, 47-64. Wien, Berlin: LitVerlag, 2012.
  • http://www.fallingrain.com/world/index.html. Erişim tarihi 10 Ocak 2019.
  • İnalcık, Halil. “ÇiftliklerinDoğuşu: Devlet, ToprakSahipleri ve Kiracılar.” Osmanlı Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, ed. Çağlar Keyder ve FarukTabak, 17-35. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
  • Kasaba, Reşat. “BatıAnadolu’da Göçmen Emeği (1750-1850).” Osmanlı Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, ed. Çağlar Keyder ve FarukTabak, 119-27. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
  • Kaser, Karl ve Joel Martin Halpern. “ContemporaryResearch on the Balkan Family, Anthropological and HistoricalApproaches.” Bulletin of theEthnographicalInstitute SASA XLVI (1997): 63-72.
  • Kaser, Karl. “The Balkan JointFamilyHousehold: SeekingitsOrigins.” Household and Family in theBalkansTwoDecades of HistoricalFamilyResearch at University of Graz, ed. Karl Kaser, 109- 28. Wien, Berlin: LitVerlag, 2012.
  • Kaya, Alp Yücel. “On the Çiftlik Regulation in Tırhala in theMid-Nineteenth Century: Economists, Pashas, Governors, Çiftlik-Holders, Subaşıs, and Sharecroppers.” OttomanRuralSocieties and Economies, HalcyonDays in CreteVIIIth, ed. EliasKolovos, 333-79. Rethymno: CreteUniversityPress, 2015.
  • Kütükoğlu, Mübahat S. “1830 Nüfus Sayımına Göre Menteşe Sancağında Hane Nüfusu.” Osmanlı Araştırmaları XXIII (2003): 75-92.
  • McCarthy, Justin. “Age, Family, and Migration in Nineteenth-Century Black SeaProvinces of theOttomanEmpire.” International Journal of Middle East Studies 10/3 (1979): 309-23.
  • Meriwether, Margaret L. The Kin WhoCount: Family and Society in OttomanAleppo, 1770-1840. Austin: University of Texas Press, 1999.
  • Mitterauer, Michael. “FamilyContexts: TheBalkans in EuropeanComparison.” TheHistory of theFamily 1/4 (1996): 387-406.
  • Panzac, Daniel. Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997. Petmezas, Socrates. “Δημογραφία &ΑγροτικήΟικονομία.” Ιστορία της Ελλάδος του 20ου Αιώνα, Τόμος Α', ed. ChristosChatziiosif, 41-85. Atina: Βιβλιόραμα, 1999.
  • Petmezas, Socrates D. “Agriculture and EconomicGrowth in Greece.” (XIV International EconomicHistoryCongress’deAgriculture and Economic Development in Europe since 1870 panelinde sunulan bildiri, 21-25 Ağustos 2006, Helsinki, Finlandiya).
  • Petmezas, Socrates ve EythimiosPapataxiarchis. “TheDevolution of Property and KinshipPractices in Late-and Post-OttomanEthnicGreekSocieties. Some DemoEconomicFactors of 19th and 20th Century Transformations.” Mélanges de l'Ecole Française de Rome. Italie et Méditerranée 110/1 (1998): 217-41.
  • Petmezas, Sokratis. “Patterns of Proto-Industrialization in theOttomanEmpire: Thecase of easternThessaly, ca.1750-1860.” TheJournal of EuropeanEconomicHistory 19/3 (1990): 575- 603.
  • Renieri, Irini. “HouseholdFormation in 19th-Century Central Anatolia: The Case Study of a TurkishSpeakingOrthodoxChristianCommunity.” International Journal of Middle East Studies 34/3 (2002): 495-517.
  • Scalone, Francesco ve AlessandraSamoggia. “NeonatalMortality, ColdWeather, and SocioeconomicStatus in TwoNorthernItalianRuralParishes, 1820–1900.” DemographicResearch 39/18 (2018): 525-60.
  • Sezer, Hamiyet. “Tepedelenli Ali Paşa ve Oğullarının Çiftlik ve Gelirlerine İlişkin Yeni BilgiBulgular.” OTAM 18 (2005): 333-57.
  • Sivignon, Michel. “FrontierBetweenTwoCulturalAreas: thecase of Thessaly.” Annals of the New York Academy of Sciences268 (1976): 43- 58.
  • Todorova, Maria N. Balkan FamilyStructure and theEuropeanPattern: DemographicDevelopments in OttomanBulgaria. Budapest, New York: CEU Press, 2006.
  • Uzun, Ahmet. “Tepedelenli Ali Paşa ve Mal Varlığı.” Belleten LXV/244 (2011): 1035-77.
  • Van Zanden, Jan Luiten. TheLong Road totheIndustrialRevolution: TheEuropeanEconomy in a Global Perspective, 1000–1800. Leiden, Boston: BRILL, 2009.
  • Yerolimpos, Aleksandra. “Tanzimat Döneminde Kuzey Yunanistan’da Şehircilik ve Modernleşme (1839’dan 19. Yüzyıl Sonuna).” Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, ed. Paul Dumont ve François Georgeon, 31-59. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
  • Yusufoğlu, Fatma Öncel. “Agrarian Relations and Estate (Çiftlik) Agriculture in OttomanThessaly (c.1780-1880).” Yayımlanmamış doktora tezi, Boğaziçi University, 2018.