Tek Parti Döneminde Dersim/Tunceli’nin Meclis’te Temsili

Bir seçim bölgesinden seçilen milletvekillerinin seçim bölgeleriyle doğum yerleri arasındaki örtüşme düzeyi Meclis’in yerellik derecesini ortaya koyar. Meclis’in yerellik oranı ise seçimler esnasında yerel dinamiklerin harekete geçirilmesi ve yerel hassasiyetlere önem verilmesi konusunda fikir sahibi olmamızı sağlar. Bu makalede erken Cumhuriyet döneminde Dersim/Tunceli’nin TBMM’de temsili incelenecektir. Böylesi bir incelemenin gösterdiği sonuç ise, 1920 seçimleri ve kısmen de 1923 seçimleri dışında, tek parti yönetimindeki erken Cumhuriyet döneminde, Dersim/Tunceli bölgesinin yerelliği olmayan, yani bölge dışından gelen mebuslar tarafından temsil edilmesidir. TBMM ile Dersim/Tunceli arasında yerellik bağının kurulması 1923’ten sonra, ancak 1950 seçimlerinde mümkün olacaktır. Dersim/Tunceli’nin Meclis’te temsili, bölge milletvekillerinin doğum yerleri üzerinden incelenecek ve yerellik oranının düşüklüğü erken Cumhuriyet döneminin milliyetçilik anlayışı ve Kürt sorununa bakışı üzerinden analiz edilmeye çalışılacaktır. Bu bakış açısının takibi ise 1936 tarihli Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları ve Dersim üzerine kaleme alınan muhtelif raporlar üzerinden sağlanacaktır.

Representation of Dersim/Tunceli in the Parliament during the One-Party Period

The locality rate of a parliament is determined by the overlap between the birthplace of a deputy and his/her electoral district. The locality rate of a parliament gives us an opinion on the degree of the mobilization of local dynamics during the elections and the degree of the importance of local sensitivities. In this article, Dersim/Tunceli’s representation in the parliament will be examined in the period up to the transition to multi-party politics. Such an analysis clearly demonstrates that in the early Republican period under oneparty rule, except for the 1920 elections, and for the 1923 elections partially, Dersim/Tunceli had been represented by deputies without local connections. After 1923, local ties of the Turkish Grand National Assembly (TBMM) with Dersim/Tunceli would be established only in the 1950 elections. In this paper, representation of the Dersim/Tunceli region through non-Dersim/Tunceli deputies and its low level of locality in parliamentary politics will be analyzed within the framework of early Republican nationalism and its view of Kurdish question. This nationalist standpoint will be scrutinized through the reports of the Meeting of General Inspectorates and the various reports on Dersim written in the early Republican period.

___

  • Akpınar Alişan ve diğerleri, “II. Abdülhamit Dönemi Raporlarında ‘Dersim Sorunu’ ve Zihinsel Devamlılık,” Herkesin Bildiği Sır: Dersim, ed. Şükrü Aslan. İstanbul, İletişim, 2010: 311-334.
  • Binark, İsmet. Türk Parlamento Tarihi: TBMM VI. Dönem (1939-1943). Ankara, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1993.
  • Binark, İsmet. Türk Parlamento Tarihi: TBMM VII. Dönem (1943-1946). Ankara, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1993.
  • Bulut, Engin Çağdaş. “Devletin Taşradaki Eli: Umumi Müfettişlikler,” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 21 (Bahar 2015): 83-110.
  • Bulut, Faik. Dersim Raporları. İstanbul: Evrensel Yayınları, 2005.
  • Çağaptay, Soner. “1930’larda Türk Milliyetçiliğinde Irk, Dil ve Etnisite,” (çev. Defne Orhun), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 4: Milliyetçilik, ed. Tanıl Bora. İstanbul, İletişim, 2003: 245-261.
  • Çağaptay, Soner. “Kemalist Dönemde Göç ve İskân Politikaları: Türk Kimliği Üzerine Bir Çalışma,” (çev. Defne Orhun), Toplum ve Bilim. 93 (2002): 218-241.
  • Çoker, Fahri. Türk Parlamento Tarihi: Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem (1919-1923). Ankara, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1993.
  • Çoker, Fahri. Türk Parlamento Tarihi: TBMM IV. Dönem (1931-1935). Ankara, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1993.
  • Çufalı, Mustafa. Türk Parlamento Tarihi: TBMM VIII. Dönem (1946-1950). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1993.
  • Demirel, Ahmet. Tek Partinin İktidarı: Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946). İstanbul: İletişim, 2013.
  • Demirel, Ahmet. “Milli Mücadele ve Tek Parti Dönemlerinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi İllerinin TBMM’de Temsili,” Tek Partinin Yükselişi, İstanbul: İletişim, 2012: 197- 249.
  • Demirel, Ahmet. “Tek Parti Döneminde Seçimler ve Milletvekillerinin Profili,” Tek Partinin Yükselişi, İstanbul: İletişim, 2012: 163-196.
  • Demirel, Ahmet. İlk Meclisin Vekilleri: Milli Mücadele Döneminde Seçimler, İstanbul: İletişim, 2010.
  • Demirel, Ahmet. “Tek Parti Dönemi Meclislerinde Yerellik ve Değişim,” Mete Tuncay’a Armağan, ed. Mehmet Ö. Alkan, Tanıl Bora ve Murat Koraltürk, İstanbul: İletişim, 2007: 639-650.
  • Demirel, Ahmet. Birinci Mecliste Muhalefet: İkinci Grup, İstanbul: İletişim, 2003.
  • Demirel, Ahmet. “1923 Seçimleri,” Tarih ve Toplum, 144 (Aralık 1995): 23-31
  • Dersim: Jandarma Umum Komutanlığının Raporu. İstanbul: Kaynak, 1998.
  • Frey, Frederick W. The Turkish Political Elite, Cambridge: M.I.T Press, 1965.
  • Güneş, İhsan. Türk Parlamento Tarihi: TBMM V. Dönem (1935-1939). Ankara, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1993.
  • Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. Politikada 45 Yıl, Ankara: Bilgi Yayınları, 1968.
  • Koçak, Cemil. Tek Parti Döneminde Umumi Müfettişlikler (1927-1952). İstanbul, İletişim, 2003
  • Öztürk, Kazım. Türk Parlamento Tarihi: TBMM II. Dönem (1923-1927). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1993.
  • Öztürk, Kazım. Türk Parlamento Tarihi: TBMM III. Dönem (1927-1931). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1993.
  • Öztürk, Kazım. Türk Parlamento Tarihi: Milli Mücadele ve TBMM IX. Dönem (1950-1954). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1993.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, Devre V, Cilt 7.
  • “Tunceli Vilayetinin İdaresi Hakkında Kanun,” Resmi Gazete, 3195 (2 Kanunisani 1936)
  • Varlık, Bülent (haz.) Umumi Müfettişlikler Toplantı Tutanakları-1936. Ankara: Dipnot, 2010.
  • Yıldız, Ahmet. “Kemalist Milliyetçilik,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 2: Kemalizm, ed. Ahmet İnsel. İstanbul, İletişim, 2002: 210-234.
  • Yıldız, Ahmet. “Ne Mutlu Türküm Diyebilene”: Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938), İstanbul, İletişim, 2001