Kürt Muhalefetinin Temsili: Yerelden Merkeze

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Kürt nüfusun yoğunluklu olduğu çeşitli illerde, 1946-1980 yılları arasında siyasal temsil ve katılımın parlamenter düzeyde nasıl gerçekleştiğini araştırmaktır. Bölgeyi ağırlıklı olarak parlamentoda temsil eden, siyasal partilerin patronaj ilişkisi içinde oldukları geleneksel yerel eşraf oluşturmuştur. Geleneksel yerel eşraf sağ partiler üzerinden, siyasi ve ekonomik anlamda merkeze entegre olurken, bir yandan da yerel siyasal katılım kanallarını da ellerinde tutmuşlardır. Böylelikle siyasal temsil ve katılımın merkez, yerel ve sivil toplum düzeylerini tekelleştirmişlerdir. Kürt aydın kuşağının bir kısmı ise Doğu Anadolu’nun sorunlarına ve bu sorunların çözümlerine yerleşik siyasal bakışın dışından baktıkları için parlamentodan dışlanmıştır. Bu kesimin bir kısmı 1960’larda sol içinden gelişen Kürt muhalif hareketi içinde yer almış, 1970’lerde ise siyasete yerel yönetimler ya da bağımsız milletvekillikleri aracılığıyla katılarak yerleşik seçkinlerin iktidarını sarsmışlardır.

Representation of The Kurdish Opposition: From Periphery To Centre

This study explores political representation and engagement of Eastern and South-eastern Anatolia regions, known to have dense Kurdish population and referred further to as Eastern region, in the Turkish parliament between 1946 and 1980. Traditional local notables had most of the privileges to be represented given their connectedness with political parties. Traditional local notables integrated into right-wing parties considering political and economic aspects. At the same time, they kept control over local political involvement channels. As a result, political representation and presence were monopolized at central, local and civil society levels. One part of Kurdish intellectuals was marginalized from the parliament after addressing issues in Eastern Anatolia and trying to develop solutions apart from the mainstream. Some of them took part in Kurdish oppositional left wing in 1960s and jounced power of settled notables in 1970s in local administrations or as independent members of the parliament.

___

Aktürk, Şener. Regimes of Ethnicity and Nationhood in Germany, Russia, and Turkey. New York: Cambridge University Press. 2012.
Alış, Ahmet. “Kürt Etnobölgesel Hareketinin Doğuşu, Kitleselleşme Süreci ve Türkiye İşçi Partisi: 1959-1974”, ed. Büşra Ersanlı ve Günay Göksu Özdoğan ve Nesrin Uçarlar, Türkiye Siyasetinde Kürtler: Direniş, Hak Arayışı, Katılım, İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
Anter, Musa, Hatıralarım, Aram Yayınları, 2011.
Arslan, Rıfkı. Diyarbakır’da Toprakta Mülkiyet Rejimleri ve Toplumsal Deøişme. San Matbaası, 1992.
Aslan, Şükrü. Herkesin Bildiøi Sır: Dersim Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
Ateş, Sabri. “Ubeydullah Nehri İsyanı III”, Kürt Tarihi Dergisi, Ekim –Kasım, İstanbul, 2013.
Aydın, Suavi ve Taşkın, Yüksel. 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
Beşikçi, İsmail. Cumhuriyet Halk Fırkasının Tüzüøü ve Kürtler. Ankara: Yurt Yayınları, 1991.
Bozarslan, Hamit. “Kürt Milliyetçiliği ve Kürt Hareketi (1898-200)”.Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Milliyetçilik, 4.Cilt, 2002.
Bozarslan, Mehmet Emin. Doøu’nun Sorunları, Ankara: Toplum Yayınları, 1966.
Burkay, Kemal. Anılar, Belgeler. Cilt 1, Stokholm: Roja Nû. 2001.
Bucak, M. Remzi. Bir Kürt Aydınından İsmet İnönü‟ye Mektup. İstanbul: Doz Yayınları, 1991.
Cumhuriyet, 26 Ekim 1963.
Cumhuriyet, 29.9.1969.
Çiçek, Nevzat. 27 Mayıs’ın Öteki Yüzü: Sivas Kampı. Lagin Yayınları, 2010.
David, McDowall. Modern Kürt Tarihi, İstanbul: Doruk Yayınları, 2004.
Demirel, Ahmet. “Representation of the Eastern and Southeastern Provinces in the Turkish Parliament during National Struggle and Single-Party Era (1920-1946)”. New Perspectives on Turkey, 44, 2011.
Demirel, Ahmet. Tek Parti’nin İktidarı: Türkiye’de Seçimler Ve Siyaset (1923-1946), İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
Diyarbakır’da toprakta mülkiyet rejimleri ve toplumsal deøişme: oniki yerleşme ünitesi, San Matbaası, Ankara, 1992.
Ekinci, Tarık Ziya. Kürt Siyasal Hareketlerinin Sınıfsal Analizi, İstanbul: Sosyal Tarih yayınları, 2011.
Ekinci, Tarık Ziya. Lice’den Paris’e Anılarım. İletişim Yayınları: İstanbul, 2010.
Ekinci, Tarık Ziya. Türkiye İşçi Partisi ve Kürtler, Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul, 2010b.
Ekinci, Tarık Ziya. Kişisel Görüşme, Bostancı, 2016.
Eroğul, Cem. Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, Ankara: İmge Kitapevi Yayınları, 2003.
Fırat, Mehmet Mir Dengir, Kişisel Görüşme, For Season Otel, Beşiktaş, 2015.
Gündoğan, Cemil, “Geleneğin Değersizleşmesi, Kürt Hareketinin 1970’lerde Gelenekselle İlişkisi Üzerine”, ed. Büşra Ersanlı ve Günay Göksu Özdoğan ve Nesrin Uçarlar, Türkiye Siyasetinde Kürtler: Direniş, Hak Arayışı, Katılım, İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
Levent Güldoğan ile söyleşi. 12.04.2017. (1961 Meclisinden CHP Diyarbakır milletvekili Hilmi Güldoğan’ın oğlu.)
Karpat, Kemal. Osmanlı’dan Günümüze Elitler ve Din, İstanbul: Timaş Yayınları, 2004.
Kutlay, Naci. 49’lar Davası, İstanbul: Fırat Yayınları, 1994.
Meclis Tutanakları, T. B. M. M. B:14 30.6.1964 O:2.
Miroğlu, Orhan. Hevsel Bahçelerinde Bir Dut Aøacı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
Özcan, Feridun Cemil. “Ellili Yıllarda Türkiye Ekonomisi”, Türkiye’nin 1950’li Yılları, Hazırlayan: Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları.
Özdoğan, Nilay Göksu. “Ruling the Periphery, Governing the Land The Making of the Modern Ottoman State in Kurdistan, 1840–70”. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East. 34:1, 2014
Şengül, Serdar. “Halidi – Nakşibendilik ve Medreselerde İlim Anlayışının Dönüşümü”, Kıyam ve Kıtal, ed. Ümit Kurt, Güney Çeğin, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2015.
T.C. Başbakanlık İstatistik Müdürlüğü, Genel Nüfus Sayımı 1940-1950, Vilayetler İtibariyle Nüfus, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu.
Tarık Ziya Ekinci ile yapılan görüşme kayıtlarından, 13.10.2016.
TBMM Albümü 1920-2010, Cilt I.
TBMM Albümü 1920-2010, Cilt II.
TÜİK, Genel seçimleri, 1920-2010.
TÜİK, Milletvekilleri Genel Seçimleri, 1923-2011.
Türkiye İstatistik Yıllıøı, 1965.
Zana, Mehdi. Bekle Diyarbakır, Avesta Yayınları, İstanbul, 2014.
Zürcher, Erik-Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.