Coğrafya Penceresinden Ahmed Midhat Efendi’nin Kâinat Adlı Eseri Üzerine

Ahmed Mithad Efendi (1829-1912) Osmanlı Devletinin 19.yüzyıl aydınlarındandır. İyi eğitim görmüş ve çeşitli gazetelerde gazetecilik yapmış üretken bir yazardır. Bu çalışmada onun Kâinat adındaki eseri coğrafya penceresinden incelenmiştir. Eser toplam 16 ciltten oluşurken bu ciltlerin ilki mukaddime olmak üzere diğerleri Avrupa kıtası ülkelerini tanıtır. Ahmed Midhat ilk ciltte dünyanın ve insanın yaradılışı hakkında bilgiler verir. Bu bilgileri semavi dinlerin kitaplarında verilen bilgilerle karşılaştırarak bir nevi uzlaştırma yapar. Yine bu ciltte dünyadaki 5 kıtayı içine alan bir tarih kitabı yazmak istediğini anlatır. Tarih yazımını mekâna dair esaslara göre şekillendirir. Yani önce kıtalara daha sonra da ülkelere bölerek her bir ülke için bir hususi tarih yazacağını böylece tüm dünyayı kapsayan bir tarih kitabının ortaya çıkacağını bildirir. Eser coğrafyacılar açısından hem dünyanın oluşumu hakkında verdiği bilgiler hem de tarih anlatımında coğrafi bilgilerin önemini vurgulaması bakımından önemlidir.

Ahmed Midhat’s “Kâinat” from a Geographical Perspective

Ahmed Midhat Efendi (1829-1912) is one of the 19th century intellectuals of the Ottoman Empire. He is a well-educated prolific writer and journalist in various newspapers. This study examines his work Kâinat from the perspective of geography. The work comprises a total of 16 volumes, the first one being the introduction and the rest focusing on the countries in the European continent. Ahmed Midhat starts with the creation of the world and man in the first volume. He then compares this story with the narratives in the books of the monotheistic religions and attempts to reconcile them. Again in this volume, he writes that he wants to write a history book that includes the 5 continents in the world, shaping the historiography according to the principles of space. In other words, he breaks down the world into the continents first and then countries, stating that he will write a separate history for each country, and thus a history book covering the whole world will emerge. This study by Ahmed Mithad is significant for certain details on the formation of the world and the emphasis it puts on the importance of the knowledge of geography for writing history

___

Ahmed, Midhat. Kâinat (1-15). İstanbul: Kırkambar Matbaası, 1288.
Ahmed, Midhat. Kâinat (Mukaddime). İstanbul: Muharririn Zatına Mahsus Matbaada Basılmıştır, 1288.
Armağan, Mustafa. Ahmed Midhat Efendi Kitabı, İstanbul: Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları, 2007.
Aslan-Cobutoğlu, Serap. “Ahmet Midhat Efendi’nin Romanlarında Edebiyat Coğrafyası: Karadeniz ve Çevresi”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış doktora tezi, 2014.
Cersswell, Tim. Geographic Thougth a Critical İntroduction. United Kingdom: Wiley-Blackwell, 2015.
Çoruk, Ali, Şükrü. "Yazar ve Okur: Ahmet Midhat'ı Yeniden Okumak," İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 47 (2014): 1-8.
Demir, Remzi. Philosophia Ottomanica. İstanbul: Lotus Yayınları, 2018.
Güneş, Mustafa. “Mustafa Ahterî Efendi ve Ahterî-İ Kebîr Adlı Sözlüğü Üzerine”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Kütahya Özel Sayısı (Kasım 2014): 33-38.
Holt-Jensen, Arild. Coğrafya Tarihi Felsefesi ve Temel Kavramları, Çev. Erdem Bekaroğlu vd. İstanbul: İdil Yayıncılık, 2017.
İhsanoğlu, Ekmeleddin ve Şeşen, Ramazan (ed). Osmanlı Coğrafya Literatür Tarihi II, İstanbul: İslam Tarih Kültür ve Sanat Araştırma Merkezi Yayını, 2000.
Kefeli, Emel. “Ahmed Midhat Efendi’nin Romanlarında Edebiyat Coğrafyası: Acâyib-i Âlem,” Ahmed Midhat Efendi Kitabı. haz. Mustafa Armağan, (İstanbul: Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları, (2007): 71-80.
Koz, Sabri. “Ahmet Midhat Efendi’nin Eserleri” Kitap-lık, 54 (Temmuz-Ağustos 2002): 160- 173.
Ülken, Hilmi, Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. Konya: Selçuk Yayınları, 1966.
Şentürk, Leyla. Ahmed Midhat ve Eğitim. Bursa: Ekin Yayın Dağıtım, 2015. Okay, Orhan. Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2008.
Okay, Orhan. “Ahmed Midhat Efendi” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, (1986):100-103.
Özgüç Nazmiye ve Tümertekin, Erol. Coğrafya. İstanbul: Çantay Yayınevi, 2000. Özür, Nazan. “Türkiye’de Modern Coğrafyanın Başlangıcı: Kâtip Çelebi’ye Göre Coğrafya Nedir?” Türk Coğrafya Kurumu’nun 75.Kuruluş Yılı Uluslararası Kongresi (8-10 Kasım 2017): 95-126.
Özür, Nazan. “Osmanlı Coğrafyacılığına Eleştirel Bir Bakış,” Bilim Tarihi ve Felsefesi, ed. Ömer Bozkurt, (Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları), (2016): 69-101.
Scott, Keltie. History of Georaphy. ForgottenBooks 2013, Originally published London: Watts & Co, 1913, 135. www.ForgottenBoks.org/apps
Şemseddin, Sami.Kamus-ı Türki. İstanbul:Çağrı Yayınları, 1996
Sabiron, Celine. “Walter Scott and the Geographic Novel,” ed. Emanuelle peraldo, in Literature and geography, 206-222, Cambridge: Cambridge Scholars Publishing, 2016.
Topdemir, Hüseyin Gazi ve Unat, Yavuz. Bilim Tarihi. 9. Baskı, Ankara: Pegem Akademi, 2018.
Türk Dil Kurumu, Büyük Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index
Yıldız, Emrah. “Ahmed Midhat Efendi’nin Kaleminden Dünya Tarihinin Kısa Bir Tasviri” Tarihin Peşinde, 14 (2015):71-100.