Osmanlı Devleti’nde Adlî Psikiyatri: Dr. Luigi Mongeri’nin Raporları, Tespitleri ve Bir Vaka Örneği

Osmanlı Devleti’nde tıp ve hukuk alanında girişilen çeşitli reformlar sonucu ondokuzuncu yüzyıl ortalarında modern anlamda adlî tıp uygulamaları başlamış fakat daha özel bir alan olarak adlî psikiyatri uygulamalarının modern bir çehreye kavuşması biraz daha geç gerçekleşmiştir. Bu gecikmenin bir nedeni, adlî psikiyatri alanına giren özel ve karmaşık konularda uzmanlaşmış tabiplerin ve kurumların henüz yeterince var olmamasıdır. Osmanlı Devleti’nin ondokuzuncu yüzyıldaki en önemli ve birbirinin devamı olan iki resmi akıl hastanesi olarak Süleymaniye ve Toptaşı Bimarhaneleri, yalnızca psikiyatri alanının değil aynı zamanda adlî psikiyatri alanının da filizlendiği kurumlardır. Her ne kadar modern anlamda psikiyatri eğitiminin tıp müfredatında yer alması ve bir ihtisas alanı olarak akliye ve asabiye doktorlarının çalışmaya başlaması ancak yüzyıl sonunda mümkün olabilmiş ise de bu alanın öncüsü ve bir anlamda istisnaları olan tecrübeli hekimler ilk modern uygulamaları, yazdıkları raporlar ve özgün uygulama örnekleriyle ortaya koymuştur. Bu makalede, Osmanlı Devleti’nde adlî psikiyatrinin oluşumu, alanın öncüsü Dr. Luigi Mongeri’nin konuya ilişkin yayınları, raporları, yaşanan sorunlara yönelik tespitleri ve önerileri üzerinden incelenmektedir. Makalenin sonunda, Çanakkaleli Ali Osman’ın akli vaziyetine ilişkin Mongeri’nin kaleme alıp yayımladığı Fransızca bir raporun Türkçe tam metin çevirisine yer verilmiştir. Bu rapor örneği, ondokuzuncu yüzyıl Osmanlı Devleti’nde adlî psikiyatrinin işleyişini aydınlatmaya yönelik önemli bilgiler içermektedir.

Forensic Psychiatry in the Ottoman State: Dr. Luigi Mongeri’s Reports, Evaluations, and a Sample Case

Modern forensic medicine practices began in the mid-nineteenth-century Ottoman State, following the reform attempts in the field of medicine and law. The practices of forensic psychiatry as a more special field, however, gained a modern form later. One reason for this delay is the lack of specialized physicians and institutions working on special and complex issues in the field of forensic psychiatry. Süleymaniye and Toptaşı Mental Asylums -the most significant and successful mental hospitals in the nineteenth-century Ottoman State- were the institutions where not only the field of psychiatry but also forensic psychiatry began and developed. The inclusion of psychiatry education in the curriculum of medicine and the recruitment of physicians specializing in psychiatry and neurology started at the end of the century. Yet, the pioneers and experienced physicians, those who were rather exceptional ones then, implied the first modern practices in this field by the medical reports and original practices they provided. The present article examines the emergence of forensic psychiatry in the Ottoman State through the publications, reports, evaluations and suggestions of Dr. Luigi Mongeri who was the pioneer of this field. It also provides the full Turkish translation of a French report written and published by Mongeri on the medico-legal condition of Ali Osman of Çanakkale. This sample report includes important details that help us to understand the state of the practice of forensic psychiatry in the late Ottoman State.

___

Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM)
Şura-yı Devlet (ŞD)
İrade Dahiliye (İ.DH)
Yıldız Perakende Evrakı Adliye ve Mezâhib Nezâreti Maruzatı (Y.PRK.AZN)Akgün, Nejat. Adlî Psikiyatri, Ankara: [y.y], 1987.
Akyıldız, Ali. “Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye”, TDVİA, cilt: 28, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 250-251.
Altıntaş, Ayten. “Dr. Karl Ambros Bernard’ın Mekteb-i Tıbbiye’nin Kuruculuğu Meselesi”, Tarih ve Toplum, no. 143 (Kasım 1995): 36-45.
Arkonaç, Oğuz. Açıklamalı Psikiyatri Sözlüğü, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 1999.
Artvinli, Fatih. Delilik Siyaset ve Toplum: Toptaşı Bimarhanesi (1873-1927), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2013.
Artvinli, Fatih, “Pinel of İstanbul: Dr Luigi Mongeri (1815–82) and the Birth of Modern Psychiatry in the Ottoman Empire”, History of Psychiatry 29, no. 4 (December 2018): 424-437.
Artvinli, Fatih, “Toptaşı Bimarhanesi Sertabibi Dr. Avram de Castro: Bir Biyo-bibliyografi”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, cilt. 13, no. 2 (2012): 85-97.
Artvinli, Fatih-Etker, Şeref, “Bimarhaneler ve Mecanin Yönetimi: İki Taslak ve Süregelen Tartışma”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, cilt. 14, no. 2 (2013): 1-40.
Aykut, Ebru. “Osmanlı Mahkemelerinde Şüpheli Zehirlenme Vakaları, Adlî Tıp Pratikleri ve Tıbbi Deliller”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, no.17 (Bahar 2014): 7-36.
Bingöl, Sedat. “XIX. Yüzyıl Osmanlı Mahkemeleri’nde Adlî Tıp Uygulamaları”, XV. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 11-15 Eylül 2006, cilt 4, 2. kısım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010: 1351-1363.
Bingöl, Sedat, “Osmanlı Devleti’nde Adlî Olaylarda Kriminalistik Tekniklerin Uygulanması ve Kriminalistik Biliminin Doğuşu”, XVI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara, 20-24 Eylül 2010, cilt: IV, 3. kısım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015: 1155-1170.
Bingöl, Sedat, “Tanzimat İlkeleri Işığında Osmanlıda Adlî Tababete Dair Notlar”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, cilt. 26, no. 42 (2007): 37-65.
Bingöl, Sedat, Tanzimat Devrinde Osmanlıda Yargı Reformu (Nizamiye Mahkemelerinin Kuruluşu ve İşleyişi 1840-1876), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 2004.
Castro, Avram(ino). Biographie du Docteur Louis Mongeri par le Dr. A. de Castro (Discours prononcé à la Société Impériale de Médecine de Constantinople dans la séance du 29 Décembre 1882), Constantinople : Imprimerie de Castro, 1882.
Demirel, Fatmagül. Adliye Nezareti Kuruluşu ve Faaliyetleri (1876-1914), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2008.
[Diker] Hayrullah Mustafa. Yarının Hâkimlerine Tababet-i Adliye ve Ruhiye Dersleri, İstanbul: Cihan Matbaası, 1928.
[Diker] Hayrullah Mustafa, Tababet-i Adliye-i Mecanin, İstanbul: Bahriye Matbaası, 1331 [1916]. Dinçmen, Kriton. Adlî Psikiyatri, İstanbul: Birlik Yayınları, 1984.
Duyar, Rüştü Recep. “Mücrim Mecnunlara Rapor Verilirken Mütehassısın Arayacağı Noktalar”, Cumhuriyetin 15’inci Senesi Şerefine Bakırköyünde İlk On Sene, İstanbul: Kader Basımevi, 1938: 115-125.
Engstrom, Eric J. “History of Forensic Psychiatry”, Current Opinion in Psychiatry, vol. 22, no. 6 (September 2009): 576-581.
Er, Hamit. “Dr. Avni Mahmut ve Türkiye’de Akıl Hastalıkları Eğitimi”, Tıp Tarihi Araştırmaları, no.10 (2001): 175-185.
Ergin, Osman Nuri. Mecelle-i Umur-ı Belediyye, cilt. 6, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1995.
Erkoç, Şahap - Artvinli, Fatih. “Osmanlı Devleti’nde Modern Psikiyatrinin Öncüsü: Dr. Luigi Mongeri”, Hayat Sağlık, no. 4 (Mart 2011): 58-61.
Erkoç, Şahap-Artvinli, Fatih. “Yabancılaşmak mı Delirmek mi? Psikiyatriden Ödünç Bir Kavram: Alienation”, Psikeart, no.17, (Eylül-Ekim 2011): 7-11.
Erkoç, Şahap. “Türkiye’de Modern Psikiyatrinin Başlangıcı ve Avni Mahmud’un ‘Muhtasar Emraz-ı Akliye’ Kitabı”, Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji (3P) Dergisi, cilt. 9, no.1 (2001): 123-126.
Evans, Richard J., Rituals of Retribution: Capital Punishment in Germany 1600-1987, Oxford: Oxford University Press, 1996.
Gencer, Ali İhsan. “İstanbul Tersanesi’nde Açılan İlk Tıp Mektebi”, İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası, cilt. 41, no. 4 (1978): 732-747.
Gibson, Mary. “Forensic Psychiatry and the Birth of the Criminal Insane Asylum in Modern Italy”, International Journal of Law and Psychiatry, vol. 37, no. 1 (January-February 2014): 117–126.
Goldstein, Jan. Console and Classify: The French Psychiatric Profession in the Nineteenth Century, Chicago: The University of Chicago Press, 2001.
Gök, Şemsi - Özen, Cahit. Adlî Tıbbın Tarihçesi ve Teşkilatlanması, İstanbul: Adlî Tıp Kurumu, 1982.
Gökay, Fahreddin Kerim. Ruh Hastalıkları Pschiatrie, İstanbul: Başarı Basımevi, 1939.
Kâhya, Esin. “Bizde Disseksiyon Ne Zaman ve Nasıl Başladı?”, Belleten, no. 172 (Ekim 1979): 739-759.
Kılıç, Rüya. Deliler ve Doktorları Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Delilik, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
Killy, Walther- Vierhaus, Rudolf (ed.), Dictioanary of German Biography, vol.8, München: K. G. Saur, 2005.
Mahmud, Avni. Muhtasar Emraz-ı Akliye, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1326 [1910].
Mongeri, Louis [Luigi]. “Considêrations Sur Les Expertises Mêdico-Lêgales En Gênêral Et Plus Spêcialement En Matiêre D’aliênation Mentale”, Gazette Médicale d’Orient, no: 5 (Août 1881): 49-55.
Mongeri, Louis [Luigi]., “Considérations Sur L’état Mental D’Ali Des Dardanelles Accusé De Meurtre”, Gazette Médicale d’Orient, no. 10 (Janvier 1875): 154-156.
Mongeri, Louis [Luigi]., “Rapport Médico-légal: Sur L’état Mental De Thériaki Moustapha Accusé De Meurtre (simulation) “, Gazette Médicale d’Orient, no. 8-9 (Novembre-Décembre 1873) : 126-132.
Mongeri, Louis [Luigi]., “Rapport Médico-légal: Sur L’etat Mental D’Ali Osman Accusé D’Assassinat (Simulation de folie) “, Gazette Médicale d’Orient, no. 11-12 (Février-Mars 1875): 179-181.
Mongeri, Louis [Luigi]., “Rapport Médico-légal: Sur L’etat Mental De Bairam, Armurier Militaire de Kalkanderé Accusé D’Assassinat (Simulation)”, Gazette Médicale d’Orient, no. 2 (Mai 1875): 24-28.
Mongeri, Louis [Luigi].,Consultation Médico-légale: Sur L’état Mental Du Sieur Oskan Arsénian, Constantinople: Imprimerie M. De Castro, 1879.
Mongeri, Louis [Luigi]., “Rapport Médico-légal: Sur L’état Mental De Stamati Bakhari Accusé De Meurtre”, Gazette Médicale d’Orient, no. 3-4 (Juin-Juillet 1873): 44-47.
Mongeri, Louis [Luigi], Castro, Avram. “Rapport Médico-légal Sur L’etat Mental d’Izzet Emin Inculpe De Meurtre “ Gazette Médicale d’Orient, no. 10 (Janvier 1870): 151-156.
Oosterhuis, Harry - Loughnan, Arlie. “Madness and Crime: Historical Perspectives on Forensic Psychiatry”, International Journal of Law and Psychiatry, vol. 37, no: 1 (JanuaryFebruary 2014): 1-16.
Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü, Hazırlayanlar: Ekrem Kadri Unat, Ekmeleddin İhsanoğlu, Suat Vural, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2004.
Öztürel, Adnan, Adlî Tıp, Ankara: GİM Matbaası, 1971.
Pardo, Dr. “Discours prononcé par le Dr. Pardo aux obséques du Dr. Mongeri”, Gazette Médicale d’Orient, no: 9 (Décembre 1882): 137-141.
Rubin, Avi. Ottoman Nizamiye Courts, New York: Palgrave Macmillan, 2011.
Sarı, Nil. “Osmanlı Tıp Yazmalarında Akıl Hastalıklarının Sınıflandırılması”, Tıp Tarihi Araştırmaları, no. 1 (1986): 105-112.
Sarı, Nil., “Osmanlılarda Tıphanenin Kuruluşuna Kadar Tıp Eğitimi”, Türk Dünyası Araştırmaları, no. 22 (1983): 152-182.
Shorter, Edward. A Historical Dictionary of Psychiatry, Oxford: Oxford University Press, 2005.
Smith, Roger. “Expertise, Procedure and the Possibility of A Comparative History of Forensic Psychiatry in the Nineteenth Century”, Psychological Medicine, vol. 19, no. 2 (May 1989): 289-300.
Smith, Roger, Trial By Medicine: Insanity and Responsibility in Victorian Trials, Edinburgh: Edinburgh University Press, 1981.
Soysal, Hüseyin. Adlî Psikiyatri (Güncellenmiş Basım), İstanbul: Özgür Yayınları, 2012.
Svein Atle Skalevag. “The Matter of Forensic Psychiatry: A Historical Enquiry”, Medical History, vol. 50, no.1 (January 2006): 49–68.
Şehsuvaroğlu, Bedi - Özen, H. Cahit. Dünyada ve Yurdumuzda Adlî Tıbbın Tarihçesi ve Gelişmesi, İstanbul: Sermet Matbaası, 1974.
Taşkıran, Nimet. “Türkiye Hizmetinde Büyük Bir Hekim, Süleymaniye Bimârhânesinin Son Toptaşı’nın İlk Başhekimi Louis Mongeri”, Haseki Tıp Bülteni, cilt.11, no. 1 (1973): 1-18.
Toumarkine, Alexandre. “Adlî Doktorlar, Ruh Doktorları ve Şeyhler: Kummerau Olayı (1880) ve Bilirkişilik Meselesi”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza 18.-20. Yüzyıllar, Der: Noémi Lévy - Alexandre Toumarkine, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2008: 96-115.
Uludağ, Osman Şevki. “Tarihimizde İki Tıbhâne Vardır”, Tıp Dünyası, no. 8 (15 Ağustos 1935): 2987-2989.
Uzman, Mazhar Osman. Akıl Hastalıkları, İstanbul: Kader Matbaası, 2. Baskı, 1935.
Uzman, Mazhar Osman, “Bizde Adlî Tıb”, İstanbul Seririyatı 29, no. 4 (Nisan 1947): 29-34.
Uzman, Mazhar Osman, “Bizde Adlî Tıb-5”, İstanbul Seririyatı 29, no. 8 (Ağustos 1947): 77-84.
Uzman, Mazhar Osman, Tababet-i Ruhiye, İstanbul: Kader Basımevi, 3. Baskı, 1941.
Ülman, Yeşim Işıl. Galatasaray Tıbbiyesi: Tıbbiye’de Modernleşmenin Başlangıcı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2017.
Ünver, Süheyl. Tıb Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, cilt: 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
Yıldırım, Nuran. “Osmanlı Coğrafyasında Karantina Uygulamalarına İsyanlar: “Karantina İstemezük!”, Toplumsal Tarih, no. 150 (Haziran 2006): 18-27.
Yıldırım, Nuran, İstanbul’un Sağlık Tarihi, İstanbul: Ajansfa, 2010