ÖMER B. ‘ALİ el-İSPİRÎ’NİN “TE’NİS ve MU‘RAB” ADLI İKİ RİSÂLESİ

Arap dilinde kelimeler dil bilgisi yönünden müennes (dişil) ve müzekker (eril) olarak iki tür cinsiyete sahiptir. Arap dilinde erkek olan canlılar ‘müzekker’, dişi olan canlılar ‘müennes/te’nîs’ kabul edilir; diğer cansız varlıklar da genellikle, ya eril yada dişil kabul edilir. Mesela: “الشَّمس” =Güneş kelimesi dişil; “القَمَر” = Ay kelimesi eril olarak tasavvur edilir .Arap gramerinde kelimelerin son kısmı cümle içinde değişikliğe uğramaktadır. Bu değişiklik bazen kelimenin son harfinin okunuşunda olur. Bazen de kelimelerin son kısımlarındaki harflerin değişmesinde olur. Bu duruma ‘İ‘rab’; değişime uğrayan kelimelere Mu‘rab denir.Bu makalede Ömer b. Ali el-İspirî’nin “Te’nis ve Mu‘rab” konularında iki risalesinin tenkitle neşri yapılmıştır. Anahtar kelimeler: Ömer b. Ali, Te’nîs, İ‘rab, Munsarıf, Gayr-ı munsarıf.

Anahtar Kelimeler:

Ömer b. Ali, Te’nîs, İ‘rab, Munsarıf, Gayr-ı munsarıf.

-

“Te’nis and Mu’rab” - Two Pamphlets of Omer b. Ali el-Ispiri In Arabic language, words has two kinds of gender in terms of grammar one is müennes (female), another is müzekker (masculine). In Arabic language, female ones are called müennes/te’nis’ while masculines are müzekker. For example, the word ‘’Sun’’ is described as female and the ‘’moon’’ is masculine. In Arabic grammar, last part of the word is subject to change in a sentence. This change sometimes occurs in the reading of last letter. Also, sometimes it happens in the changes of letters which are in the last part of the words. This is called ‘İ‘rab’ in the Arabic grammar. The words changed are called Mu‘rab.  Doç. Dr. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagatı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. In this article “Te’nisa and Mu ‘rab” - two pamphlets of Ömer b. Ali el-İspiri were introduced and evaluated.

Keywords:

Ömer b. Ali Te’nîs, Mu ‘rab, İ‘rab, Munsarıf, Gayr-ı munsarıf,

PDF

___

Ahmed el-‘Âbid, Ahmed Muhtâr ‘Omer ve diğerleri, el-Mu’cemu’l – ‘Arabiyyu’l-Esâsî, Tunus, 1989. Ahmed el-Hâşimî, el-Kavâ‘idu’l-Esâsî li’l-lugat’il-‘Arabiyye, Mısır, 1354/1935. Bakırcı, Selâmi ve Kenan Demirayak, Arap Dili Grameri Tarihi, Erzurum, 2001. Ergun, Mustafa, Medreselerde Okutulan Dersler ve Ders Kitapları, , Anadolu Dil-Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 1966. İbn Cinnî, (Ebû’l-Feth Osmân) nşr. M. ‘Ali en-Neccâr, el- Hasâ’is, III, Beyrût, 1952. İbnu’l-Enbârî (Ebu’l-Berekât), Nuzhetu’l-elibbâ’, Kâhire, 1386/1967; İbn Manzûr (Ebu’l-Fadl Cemâluuddîn Muhammed), Lisânu’l-Arab, IXV, Beyrut 1410/1990. Kara, Ömer, “Ömer B. ‘Alî el-İspirî’nin “Furûk”La İlgili Bir Risâlesinin Tenkitli Neşri” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum, 2004, sayı 21, s. 187-198. el-Kiftî, ( Cemâluddîn ‘Ali b. Yûsuf) I-IV, İnbâhu’r-ruvât, nşr. M. Ebu’l-Fadl İbrahim, Beyrut, 1986. Mehmed Zihni, el- Müntehab ve’l-Muktedab fî Kavâ‘di’s-sarfi ve’nNahvi, Nahv Kısmı, Marifet Yayınları İst. 1981. Mitri ‘Abdulmesîh ve Hânî Corc, el-Halîl Mu‘cemu mustalahâti’nnahvi’l-‘Arabî, Beyrut, 1990. Molla Câmî, (Nûruddîn Abdurrahmân), el-Fevâidu’-z-Ziyâîyye, Şerhu Kâfiye İbni’l-Hâcib, I- II, Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, İstanbul tsz., es-Suyûtî, (Celâleddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr), el-Behcetu’lMardiyye, tashîh ve neşr., Muhammed Hâdî el-Mardînî, Mektebetu Seydâ, Diyarbakır, 2012. Tanç, Halil İbrahim, el-Kisâî Hayatı, Şahsiyeti Dil ve Gramerle İlgili Görüşleri, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum, 1993.
Temiz, Bilâl, Vecihî Uzunoğlu ve Cüneyt Eren, Nahiv, Cantaş Yayınları, İst. 2010. Yâkût el-Hamevî (Şehâbuddîn), Mu‘cemu’l-buldân, I-V, Beyrût, 19 ez-Zeccâcî (Ebû’l-Kâsim Abdurrahmân b. İshâk), Kitâbu’l-cumel fi’nnahv, Beyrut, 1984. Zemahşerî (Ebu’l-Kâsim Mahmûd b. ‘Omer), el-Mufassal fî ‘ilmi’l‘Arabiyye, Beyrût