Ebu’l-Hasan Harakânî ve Mevlânâ’nın Bazı İşâri Tefsir Örneklerinin Mukayesesi

Müfessirler, İslam’ın temel kaynağı olan Kur’ân-ı Kerim’i bilgi, anlayış ve kavrayışları çerçevesinde tefsir etmişlerdir. İcra edilen tefsir faaliyetleri, zamanla ekolleşmeye doğru evrilmiştir. Bu aşamadan sonra müfessirler, bağlılık hissettikleri ekollerin anlayışlarını, yazdıkları tefsirlere yansıtmaya başlamışlardır. Tasavvuf erbabı da kaleme aldıkları tefsirlerde, ayetleri bazı remz ve işaretlerden hareketle literal anlamdan farklı olarak yorumlamaya başlamışlardır. Bu yorumlama biçimi işârî tefsir diye nitelendirilmiştir. İşari tefsir, müstakil olarak yazılan tefsirlerde icra edildiği gibi mutasavvıfların vaaz ve irşat içerikli eserlerinde de icra edilmiştir. Harakânî ve Mevlânâ gibi önde gelen tasavvuf erbabı da sohbet havasındaki vaaz ve irşat içerikli eserlerinde işârî tefsir örneklerini vermişlerdir. Harakânî’nin ümmi olduğunun öne sürülmesi ve Mevlânâ’nın ilmi derinliğe sahip olduğunun dile getirilmesi bu iki âlimin aynı doğrultudaki işârî tefsir’e yönelik açıklamalarının mukayesesini önemli kılmaktadır. Bu doğrultuda, makalede işârî tefsirin kaynağına yönelik soruların cevabı bu iki mutasavvıfın açıklamalarının mukayesesiyle ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Harakânî, Mevlânâ, İşari tefsir, Tasavvuf, Müfessir

The Comparison of Ishari Tafsir Exsamples of Ebu’l-Hasan Harakânî And Mevlânâ

Commentators have commented the Quran, the main source of Islam, in the framework of their knowledge and understanding conception. The tafsir activities that were carried out have turned into a collective over time. After this stage, the commentators have begun to reflect the conception of the schools they feel loyalty to the tafsir which they write. Sufis have started to sense different types in the commentaries they wrote with verses from sign and signs. This form of interpretation is described as ıshari tafsir. ıshari tafsir, as it is done in independent tafsirs, it has been used in the preaching and guidanceContent works of Sufis. Harakânî and Mevlânâ, two prominent scholars of Sufism have exhibited examples of ıshari tafsir in their preaching and revelation works. The suggestion that Harakânî is a prominence and that Mevlânâ has scientific depth makes the comparison of these two scholars' explanations about the same tangent ıshari tafsir important. In this respect, the answer to the question of the source of ishari tafsir in this article will be tried to be revealed in comparison with the explanations of these two sufis.

Keywords:

Harakânî, Mevlânâ, Isari tafsir, Sufism, Mufesir,

PDF

___

Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul, 1998.
Ağbal, Davut, İbn Arabi’de İşari Tefsir, Litera Yay., İstanbul, 2017.
Attar, Feriduddin, Tezkiretü’l-Evliyâ, Trc. Süleyman Uludağ, İlim ve Kültür Yay., Bursa, 1984.
el-Bursevî, İsmâil Hakkı, Ruhu’l-Beyân, Dâru İhyâi Türâsi’l ‘Arabî, Beyrut, Tsz.
el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, el-Câmi‘u’s-Sahîh, Thk., İzeddin Dalî; ‘Amâd et-Teyyâr; Yâsir Hasan, Müsesetü’r-Risâleti’n-Nâşirûn, Beyrut, 1438/2017.
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Fecr Yayınları, Ankara, 2009.
Çiftçi, Hasan, Şeyh Ebü’l-Hasan-i Harakânî (Hayatı, Çevresi, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri) Nûru’l-‘Ulûm ve Münacat’ı, Kalkan Matbaacılık, Ankara, Tsz.
Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, İFAV., İstanbul 2009.
Ebu’l-Hasen, Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî el-Hücvîrî, Keşfü’l-Mahcûb, Trc. İs‘âd Abdu’l-Hâdî, el-Meclisu’l-‘Ala li’s-Sikâfe, Kahire, 2008.
Efâlkî, Ahmet, Ariflerin Menkıbeleri, Çev.,Tahsin Yazıcı, Hürriyet Yay., İstanbul, 1973.
el-Geylanî, Muhyiddin Abdu’l-Kadir, Tefsîru’l-Ceylânî, Thk., Ahmed Ferîd el-Mezîdî, el-Mektebetu’l-M‘arufiye, Pakistan, 1431/2010.
Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlâna Celâleddîn, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1985.
Gül, Halim, Mesnevî’de Tasavvufî Tefsir, İnsan Yay., İstanbul, 2014.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrîm, Lisânu’l-‘Arab, Dâru’s-Sadr, Beyrut, Tsz.
Hira, Ayhan, “Ebu’l-Hasan el-Harakânî Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programında Niçin Yer Almalıdır?”, I. Uluslararası Harakânî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kafkas Üniversitesi Ebu’l Hasan Harakânî Uygulama Ve Araştırma Merkezi, Kars, 2012, ss.317-330.
Hira, Ayhan, “Ebu’l-Hasan el-Harakânî’nin Tasavvuf Anlayışında Fenâ Kavramı”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kars 2014, sy: 1, ss. 169-185.
İlham, Avni, “Bâtıniyye”, TDV., DİA., İstanbul, 1992.
Kartal, Alparslan, “Ebu’l Hasan Harakânî’nin Peygamber Tasavvuru”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bahar, Sayı: 15, 2015, ss.161-175.
Kartal, Alparslan, “Ebu’l-Hasan Harakanî ile Hacı Bayram-ı Velî Arasındaki İlişki Ve Anadolu’nun İslamlaşmasına Katkıları”, II. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kalem Yayınları, Ankara, 2017, ss. 127-142.
Kartal, Alparslan, “The Understanding Tolerance And Human Love Of Abu’l-Hasan Kharakanî Who Is The Most Important Figure Of Anatolian Mysticism”, ICHER Conference Proceedings, Houston 2017, s. 20.
Kartal, Alparslan, “Huzur Derslerine Katılan Karslı Âlimler”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017, Cilt: IV, Sayı: 8, ss. 224-243.
Koçyiğit, Hikmet, “Ebû’l-Hasan Harakânî Hazretlerinin Bazı Ayet Yorumlarının Tefsir Açısından Değerlendirilmesi”, I.Uluslararası Harakânî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kafkas Üniversitesi Ebu’l Hasan Harakânî Uygulama Ve Araştırma Merkezi, Kars, 2012. Necmüddin el-Kubrâ, Ahmed b. Ömer b. Muhammed, et-Te’vilâtu’n-Necmiyye fî’t-Tefsiri’l-İşârîyi’l-Sufiyyî, Thk., Ahmed Ferîd el-Mezidî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Lübnan, 2009.
en-Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullāh b. Ahmed b. Mahmûd, Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vil, Thk., Yûsuf Ali Bedvî, Dâru İbn Kesîr, Beyrut, 1432/2011.
Molla Camî, Nefehatül-Üns Min Hadarati’l-Kuds, Çev., Mahmut Lamii Çelebî, Huzur Yay., İstanbul, 2014.
Öztürk, Emine, Kartal, Alparslan, Celep, Halil, “Sufis Identified With Their Cities: Kars- Abu’l-Hasan Kharakanî (Contributions Of Kharakani Stories To Social Document And Social Integration of Kars)”, International Journal Of Eurasia Social Sciences, 2017, vol: 8, Issue: 30, pp. 1383-1395.
er-Rûmî, Mevlâna Celâleddîn, Dîvân-ı Kebîr, Çev. Abdülbaki Gölpınarlı, Yükselen Matbaası, İstanbul, 1957.
_______, Mesnevî (Konulara Göre Açıklamalı Mesnevi Tercümesi), Çev. Şefik Can, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2008.
Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu’l-Hasan El-Harakânî’nin Tefekkür Anlayışı”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/8, Ankara, 2013.
Sipehsalar, Feridun b Ahmed, Risale-i Sipehsalar ve Menâkıb-ı Hazret-i Hüdavendigar, Çev., Ahmed Avni Konuk,Sûfi Kitap Yay., İstanbul 2017.
es-Suyûtî, Celâleddin, el-Leali’l-Mesnu‘ati fi’l-Ahadisi’l-Mevdu‘ati, Daru’l-M‘arife, Beyrut, 1403/1983.
_______, el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’ân, Thk. Ahmed b. Ali, Dâru’l-Hadis, Kahire, 1430/2009.
Tahiru’l-Mevlevî, Şerh-i Mesnevî, Şamil Yay., İstanbul, Tsz.
et-Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh, Şerhu’t-Telvîh ‘ala Tevdîh, Thk., Zekeriyyâ ‘Amire, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Lübnan, 1416/1996.
et-Tâberî, Muhammed b. Cerîr, Câmîu’l-Beyân ‘an Te’vîlî Âyi’l-Kur’ân, Thk., Komisyon, Dâru’s-Selâm, Kahire, 2009/1430.
ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşaf, Dâru’l-Fıkır, Beyrut, 1429/2008.