FANATİZM OLGUSU VE DİNÎ KÜLT YAPILARDA ELEŞTİRİSİZLİĞİN ELEŞTİRİSİ

Fanatiklik, doğru düşünceyi, sorgulamayı, eleştiriyi, hoşgörü ve hürriyeti sınırlandıran bir eğilimdir.İtiraz etmeyen, eleştiri ve fikri münakaşaya dayanma gücü olmayan ve telkin edileni koşulsuz kabuleodaklanan bir oluşumun, doğruyu yanlıştan ayırt edebilme ve kendisine iletilen bilgiden şüphe duymayetisi kaybolmuştur. Dini bir örgütlenme biçiminde mutlak itaat iman ile eşitlenmiş ise irade veeylemlerin tek bir iradenin kontrolü altına girmesi de kaçınılmazdır. Bu sebeple düşünüp algılamayetisinden yoksun kült yapılar için sadece kesin gerçekler ve katî yanlışların olduğu malumdur. Kendiideolojisini mutlak hakikat kabul eden buna karşın diğerini ötekileştirerek fikirlerine doğruluk payıvermeyen, tahammül de edemeyen bir oluşumun ahlakî ve erdemli bir toplum oluşturması zordur.Oysa bir bilgi, doğru bir şekilde seçilir, sorgulanır, değerlendirilir ve düşünceye dönüşürse yargılamagücü yüksek makul bireylerden oluşan bir toplum inşa edilebilir. Bugün İslam dünyasında şahit olunanbozuk itikâdî düşüncelerin ortak karakterinin ise dinin asıllarını bilmeme, başkalarını kölece taklit, aklıuyuşturma ve hakikatin tekelciliğini yapma olduğu aşikârdır. Bu itibarla makalemizde, bireyindüşünsel gelişimini engelleyen fanatizm olgusunu ve eleştiri yeteneğinden yoksun kült yapıların nedenli tahrif edici bir güç olduğunu irdelemeye çalışacağız.

PHENOMENA OF FANATICISM: A CRITIQUE OF BEING UNCRITICAL IN RELIGIOUS ORDERS

Fanaticism is an inclination that limits rationale, questioning, criticism, tolerance and liberty. An entity without the ability of objection or the patience over criticism and debate and with a focus on unconditional acceptance of what is commanded, has lost the ability to distinguish between right from wrong and lost to question the information transmitted. Freedom and actions would be inevitably under control of single command if absolute obedience in the form of a religious organization has been come up to faith. For that reason, it is obvious that only certain facts and absolute mistakes are available for cult structures devoid of the ability to think and comprehend. It is difficult for an entity to create a moral and virtuous society since it considers its ideology as absolute reality but it marginalizes other one, doesn’t justify thoughts of the others and can’t tolerate them. Whereas, a society consisting of logical individuals who have high level of jurisdiction could be built if information is selected, investigated and evaluated properly. Today, common characteristic of wrong thoughts of belief witnessed in Islamic world is obviously being unfamiliar with fundamentals of the religion, imitating other people like a slave, deadening the mind and monopolizing the truth. In our article, in this respect, we will try to analyze both fanaticism phenomenon that prevents intellectual development of the individual and how a falsifying power is those cult structures deprived of criticism skill.

PDF

___

Afşar, Timuçin. Felsefe Sözlüğü. Bulut Yayınları: İstanbul, 2004.
Akbulut, Ahmet. Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. Otto Yayınları: Ankara, 2017.
Akgül, Mehmet. Türkiye’de Din ve Değişim-Bir Erol Güngör Çözümlemesi. Ötüken Yayınları: İstanbul, 2002.
Ammara, Muhammed. el-İslam beyne’t-tenvîr ve’t-tezvîr. Dâru’ş-Şurûk: Kahire, 2002. Atalay, Orhan. Bilinç ve Put. Bilge Adam Yayınları: Van, 2007.
Başçı, Vahdettin. “Bağnazlık Kavramı Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/1, 2004: 163-170.
Büyükkara, Mehmet Ali. “Dini Grup Yapılarında Dine İlişkin Muhtemel Anlama ve Temsil Sorunları”. Usûl: İslâm Araştırmaları, Sayı: 7, 2007: 107-136.
Câhız Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinânî. Kitâbu’l-hayevân. thk. Abdusselam Muhammed Harun, Kahire: 1965.
Câhız, Ebu Osman Amr b. El-Bahr, Tehzîbu’l-ahlak. tlk. Ebu Huzeyfe İbrahim b. Muhammed, Dâru’s-Sahabeti-lit-Turas: Tanta, 1989.
Câhız, Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinânî. Felsefetu’l-ciddi ve’l-hezl, şrh. ve tkd. Muhammed Ali ez-Zağbi, ys.: ts.
Câhız, Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinânî. Resâilu’l-Câhız. thk. Abdusselam Muhammed Harun, Kahire: Mektebetü'l-Hancî, 1979.
Ceylan, Yasin. “Doğrular ve Şüphe”. Dört Öge Dergisi, 1/1, 2012: 159-161.
Cüşemî, Hâkim Muhammed b. Kerrâme. er-Risâletü fî-Nasihati’l-Amme. thk. Cemal eş-Şami, ys.: 2016.
Düzgün, Şaban Ali. Çağdaş Dünyada Din ve Dindarlar. Lotus Yayınları: Ankara, 2012.
Emin, Ahmed. Duhâ’l-İslam. Mektebetü’n-Nehzati’l-Mısrıyye: Kahire 2001.
Garaudy, Roger. Yaşayan İslam. Çev. Mehmet Bayraktar, Pınar Yayınları: İstanbul, 2006.
Gusdorf, Georges, İnsan ve Tanrı. Çev. Zeki Özcan, Alfa Yayınları: İstanbul 2000.
Güler, İlhami, “Kutsallık ve Dini Dogmaların Kutsallaştırılması” (I. Kur’an Sempozyumu Kitabı içerisinde). Ed. Mehmet Akif Ersin ve dğr., Bilgi Vakfı Yayınları: Ankara, 1994.
Gündoğdu, Hakan. “Eleştirel Düşünme ve Eleştirel Düşünme Öğretimine Dair Bazı Yanılgılar”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 7/1, 2009: 57- 74.
Gürses, İbrahim. “Dogmatik Zihnin Bazı Özellikleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11/1, 2001: 183-192.
Hoffer, Erıc. The True Believer (Kesin İnançlılar). Çev. Erkıl Günur, Plato Film Yayınları: İstanbul 2007.
Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. Çev. Süleyman Ateş, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları: Ankara, 1975.
İbn Metteveyh, Ebu Muhammed Hasan b. Ahmed. Kitabu’l-mecmû-fi’l-muhît-bi’tteklif. thk. Jan Peters, Beyrut: 1986.
Kâdî Abdulcebbar, Ahmed el-Hamedânî el-Esedabâdî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. thk. Abdulkerim Osman, Mısır: 1996.
Kalyoncu, Hamdi. Liderlere Tapınma Psikolojisi. Marifet Yayınları: İstanbul, 2014.
Kindî, Ebu Yusuf Yakub b. İshak. Resâilu’l-Kindi’l-felsefiyye. thk. Muhammed Abdulhâdî Ebu Rîde, Dâru’l-Fikri’l-Arabî: Kahire, 1950.
Kirman, M. Ali. “Beyin Yıkama Teorileri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, 2004: 107-132.
Koç, Emel. “Gabriel Marcel’e Göre Fanatizm”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 22, 2010: 127-138.
Le Bon, Gustave. Kitleler Psikolojisi. Çev. Yunus Ender, Hayat Yayıncılık: İstanbul, 2009.
Mâturidî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Kitabu’t-Tevhid. Ter. Bekir Topaloğlu, İsam Yayınları: İstanbul, 2003.
Mâturidî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Tevilatu Ehli’s-Sünne. thk. Mücdî Basilium, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: Beyrut, 2005.
Maverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nuketü ve’l-uyûn. tlk. es-Seyyid Abdulmensur b. Abdurrahim Dârul-Kutubi’l-İlmiyye: Beyrut, ts.
Maverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. Teshilu’n-nazar ve ta’zilu’z-zafer. thk. Rıdvan es-Seyyid, Beyrut: 2012.
Mehmet Bilgin ve dğr, “Dini Grupların Toplumsal Değişimdeki Etkilerinin İncelenmesi”(Dini Gruplar Siyaset ve Bürokrasi içerisinde). Ed. Kemal Ataman ve dğr. Emin Yayınları: Bursa 2017.
Pessagno, J. Meric. “Mâturidî’ye Göre Akıl ve Dini Tasdik”. Çev. İlhami Güler, (Özgürlükçü Teoloji Yazıları içerisinde), Ankara Okulu Yayınları: Ankara, 2011.
Râğıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed. ez-Zerîa ilâ-mekârimi’ş-şerîa (İslam’ın Ahlakî İlkeleri). Ter. Abdi Keskinsoy, Beşikçi Yayınevi: Trabzon 2003.
Saliba, Cemil. el-Mu’cemu’l-felsefî. Dâru’l-Kütübi’l-Lübnani-Mektebetü’l-Medrese: Beyrut, 1982.
Senûsî, Muhammed. İdaa’t fi’l-va’y. Dâru’l-Beşir: Kahire, 2015.
Subaşı,Necdet.“DinYorgunluğu”.http://www.necdetsubasi.com/calisma/makale/25 1.
Subhi, Ahmed Mahmud. Felsefetü’l-Ahlakiyye fi-fikri’l-islamî. Dâru’l-Mearif: Kahire 2006.
Şebusterî, Muhammed Müçtehid. İman ve Özgürlük. Çev. Abuzer Dişkaya, Mana Yayınları: İstanbul, 2011.
Toscano, Alberto. Fanaticism On The Uses of an Idea (Fanatizm Bir Fikrin Kullanımları Üzerine). Çev. Barış Özkul, Metis Yayınları: İstanbul, 2013.
Uğurlu, Serdar. Gelenek ve Kimlik İlişkisi. Doktora Tezi: Sakarya Üniversitesi, 2010. Üsmendî, Alaeddin. Lübâbü’l-Kelam. thk. M. Sait Özervarlı. İsam Yayınları: İstanbul, 2005.
Volkan, Vamık D. Körü Körüne İnanç. Asi Kitap: İstanbul, 2017.
Yazır, Elmalılı Hamdi. Metâlib ve Mezâhib (Mukaddime). Eser Neşriyat: İstanbul, 1978.
Yıldırım, Ergün. Türkiye’nin Modernleşmesi ve İslam. İnsan Yayınları: İstanbul, 1995.