Mâtûrîdî’de İstidlâlin İşlev Alanları

Mâturîdî’nin istidlâle verdiği önem bilinmektedir. Onun düşünce sisteminde istidlâle dayalı yorumlamanın ayrı bir yeri vardır. İstidlâli doğru haber ve sağlam duyularla birlikte bilgi edinmenin temel yolları arasında gören Mâturîdî’nin düşüncesinde istidlâlin bilgi edinme aracı olarak kullanılmasının reddi mümkün görünmemektedir. Zira istidlâli reddetmek için bile istidlâle ihtiyaç duyulurken, doğru haber ve duyulardan gelen bilginin test edilmesi için de gereken yine istidlâldir. Mâturîdî’ye göre insanlar için istidlâle dayalı yorumlamaya elverişli alanlar bulunmaktadır. Bu alanlarla ilgili istidlâller, genelde duyulur âlemden hareket ederek duyular ötesinin bilgisine ulaşma şeklinde kurgulanır. O, istidlâllerini Allah’ın varlığı ve birliği, ahiretin varlığı, âlemin hudusü gibi konularda görüşlerini delillendirmek maksadıyla kullanmıştır. Bu alanların bilgisine duyulur âlemde elde edilen bilgilerin delâletiyle ulaşmak mümkündür. Ancak Mâturîdî’nin düşüncesinde kişinin olaylara bağlı olarak değişkenlik gösterebilen ruhî yapısı, kimi zaman onun istidlâlde bulunmasını engelleyebilir. İnat ve kibir bu türden ruhî durumlara örnektir. Çalışmamız; literatür taraması, karşılaştırma ve yorumlama yöntemleriyle işlenecektir. Mâturîdî’nin Kitâbü’t-Tevhid ve Te’vîlât, adlı eserleri bu yöntemlerle taranarak Mâturîdî’nin özellikle bu iki eseri çerçevesinde istidlâli hangi açılardan ele aldığı, görüşlerini temellendirirken ondan nasıl yararlandığı, istidlâlin kapsamını ve işlev alanlarını nasıl belirlediği gibi sorular etrafında şekillendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kelâm, Mâturîdî, İstidlâl, Akıl, Te’vîlât

PDF

___

Abdunnâfî Efendi. Mizân-u Şerh-i Mütercim-i Burhan. yy.: 1295.
Ak, Ahmet. Büyük Türk Âlimi Mâturîdî ve Mâturîdîlik. İstanbul: Ensar, 2017.
Alper, Hülya. “Mâturîdî’nin Akıl ve Vahiy Algısı”. Mâturîdî’nin Düşünce Dünyası. Ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2011.
Altıntaş, Ramazan. “Kelâmî Epistemolojide Aklın Değeri”. Kelâm'da Bilgi Problemi. Bursa: 2003.
Bâkıllânî, Ebû Bekir. Kitâbü’t-Temhîd, Thk. İmâdüddin Ahmed Haydar. Beyrut: 1407/1987.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. Ter. Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli. İstanbul: 2000.
Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta’rîfât. Beyrut 1985.
Debûsî, Ebû Zeyd . Takvîmü’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh. Thk. Halil Muhyiddin el-Meyyis. Beyrut: 1421/2001.
Eşʻarî, Ebû’l-Hasan. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn. Thk. M. Abdulhamid. Beyrut: Mektebetü’l-Asliyye, 1999.
İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. Kâhire: 1119.
Karagöz, Nail. Hanefî-Mâturîdî Gelenekte Kıyas İçerikli İstidlâl. Ankara: Serüven Yayınları, 2015.
Kutlu, Sönmez. “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî”. İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik. Haz. Sönmez Kutlu, Ankara: Otto Yayınları, 2012.
Lâmişî, Muhammed b. Zeyd. “Keşfü’l-elfâz”, Thk. M. Hasan Mustafa Çelebi, Mecelletü’l-Bahsi’l-İlmi ve Türâsi’l-İslâmî. Suudî Arabistan: 1398.
Mâturîdî, Ebû Mansur, Kitâbü’t-Tevhîd, Thk. ve Tal. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, (Ankara: İsam Yayınları, 2005)
Mâturîdî, Ebû Mansur. Kitâbü’t-Tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, Ankara: İsam Yayınları, 2002.
Mâturîdî Ebû Mansur. Te’vîlâtu Ehli’s-sünne. Thk. Mecdî Bâsellum, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
Öğük, Emine. Mâturîdî’nin Düşünce Siteminde Şer-Hikmet İlişkisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Özcan, Hanifi. “Türk Din Anlayışı”. İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik. Haz. Sönmez Kutlu, Ankara: Otto Yayınları, 2012.
Özcan, Hanifi. Mâturîdî’de Dînî Çoğulculuk. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1999.
Özdeş, Talip. “Mâturîdî’nin Tevil Anlayışında Aklın Yeri”. İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik. Haz. Sönmez Kutlu, Ankara: Otto Yayınları, 2012.
Rağıb el-İsfehânî. Müfredâtu Elfâzı’l-Kur’ân. Beyrut: 1992.
Râzî, Fahruddîn. Kelâma Giriş/el-Muhassal. Ter. Hüseyin Atay, Ankara: 2002.
Rudolp, Ulrich. Mâturîdî. Trc. Özcan Taşçı, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.Serahsî, Ebû Bekir Şemsü’l-Eimme. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: 1993.
Şık, İsmail. Mâturîdî İnanç Sistemi. Ankara: Gece Kitaplığı, 2015.
Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. Thk. Ali Dahruc, Lübnan: 1996.
Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, (İstanbul: İsam Yayınları, 2010)
Topaloğlu, Bekir, “Ebû Mansur el-Mâturîdî’nin Kelâmî Görüşleri”. İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik. Haz. Sönmez Kutlu, Ankara: Otto Yayınları, 2012.