Atomcu-Dualist-Teslis Anlayışına Karşı Mu’tezile’nin Meydan Okuması: Yeni Bir Tanrı-Âlem Tasavvuru

İslâm teoloji/kelâm geleneğinin filizlenmeye başladığı dönem, yoğun siyasi gelişmelerin, iç savaşların, hilafet tartışmalarının yaşandığı bir evrenin yanısıra, kendisinden önce üretilen fizikî, felsefî ve dinsel anlamda yaşanan gelişmelerle paralel bir sülûk izlemiştir. Bu anlamda kelâm tartışmalarının siyasi olgu ve olaylar kadar, fikrî anlamda tarihsel bağlam etrafında incelenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, Müslüman kelâm geleneğinde Mu’tezile’nin; nasıl, hangi şartlarda ve nelere itiraz ederek ortaya çıktığı, teoloji anlayışlarında neleri slogan haline getirdiği incelenecektir. Buna istinaden Grek geleneğinde üretilen felsefî metinler bilhassa atomculuk tartışmaları, Hıristiyan ve Zerdüşt teolojisi, Mu’tezile’nin tarihsel bağlamda nasıl tepkisini çekti ve apolojik anlamda ne tür karşı koyuşlara sebebiyet verdiği tafsilatlı olarak tartışılacaktır. Kelâm problemleri ya da tartışmaları sadece i’tikâd boyutunda ele alındığında gayet tabii eksik kalacaktır. Bu amaçla Mu’tezile’nin beş esasından biri sayılan tevhid anlayışının o dönemin bağlamında hangi tartışmalara karşı reddiye nitelikli olduğu, ayrıntılarıyla ve tarihsel süreçten kopmaksızın din ve düşüncelerin birbirleriyle olan ilişkisi nispetinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Mu’tezile, Atomculuk, Teslis, Dualist, Teoloji

PDF

___

Adamson, Peter. “Al-Kindi And The Mu’tazila: Divine Attributes, Creation And Freedom”. Arabic Sciences and Philosophy 13 (2003): 45-77.
Akın, Murat. Basra ve Bağdat Mu’tezile Ekollerinin Görüş Ayrılıkları. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2013.
Awad, Najib George. Orthodoxy in Arabic Terms A Study of Theodore Abu Qurrah’s Theology in Its Islamic Context. Boston: Walter de Gruyter, 2015.
Baş, Bilal. “Ortdoxy of Origen of Alexandria’s Trinitarian Doctrine: Is His Theology Arian or Nicene?”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37/2 (2009): 93-110.
Bedevî, Abdurrahman. “Ebû’l-Huzeyl el-Allâf’ın Dakiku’l-Kelâm Anlayışı”. Trc. Metin Yıldız. Kelâm Araştırmaları 11/2 (2013): 283-295.
Bennett, David – Wisnovsky, Robert. “A Newly Discovered Yahya ibn Adi Treatise Against Atomism”. Ideas in Motion in Baghdad and Beyond. Ed. Damien Janos. Leiden: Brill, 2015.
Berenjegar, Rıza. Kelâm ve’l-'akâîd et-tevhîd ve’l-'adl. Irak: Camiatü’l-Mustafa el-Âlemîyyeti, 2000.
Beydâvî, Abdullah. Nature, Man And God In Medieval Islam Abdullah Beydawi’s Text Tawali Al-Anwar Min Matali Al-Anzar. ed. James W. Pollock. 2 Cilt. Leiden: Brill, 2002.
Bos, Gerrit – Langermann Y. Tzvi. “An Epitome of Galen's on the Elements Ascribed to Hunayn Ibn Ishaq”. Arabic Sciences and Philosophy 25/1 (2015): 33-78.