Gökalp’in toplum çözümlemeleri “örf, hars ve mefkure” olmak üzere üç esas kavram çerçevesinde şekillenmiştir. İlim ve dini ayrılmaz bir bütün olarak değerlendiren Gökalp’e göre din, ilmin insanda boş bıraktığı vicdanı hayatı tamamlamaktadır. İslamiyet’ten önce Türklerin dininin toyonizm olduğunu belirterek eski Türklerin dininin sabit özellikler göstermediğini ve toplumsal yapının değişmesiyle dinin de değiştiğini belirtmektedir. İşlevsel din anlamda Gökalp’in teklifi, “modern bir İslam Türklüğü” oluşturmaktır. “Dini Türkçülük” en genel anlamda “din kitapları, hutbe ve vaazların” Türkçe olması anlamına gelmektedir. Dini hayatı anlamak için sosyal bilim ve fıkıh biliminin bir araya gelmesiyle oluşacak “ilmi ictimai fıkıh”ı teorik ve metodolojik bir zemin olarak teklif etmektedir. Sosyal yapı içerisinde din, devlet, eğitim, hukuk ve sanat gibi diğer toplumsal süreçlerden bağımsız bir şekilde kendi alanında temayüz etmelidir.