Ülkemizde Uygulanan Faizsiz Bireysel Emeklilik Sisteminin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ülkemizde sigortacılık sektörünün hayat ve emeklilik branşının önemli bir unsurudur. BES, kişilerin çalıştıkları dönemde yaptıkları tasarruflarının uzun vadeli olarak değerlendirilmesi ve süreç sonunda kişiye toplu para ödenmesi esasına dayanır. Ülkemizde henüz 18 yıllık bir geçmişi bulunan bu sistem, çalışanlara, sermaye piyasasına, sigorta sektörüne ve bir bütün olarak ülke ekonomisine çeşitli açılardan fayda sağlamaktadır. BES, gönüllülük esaslı Bireysel Emeklilik Sistemi (Gönüllü BES) ve zorunluluk esaslı Otomatik Katılım Sistemi (OKS) seçeneklerinden oluşmaktadır. BES’e katılan kişiler istediği fonu seçerek yatırımlarını dilediği gibi yönlendirebilmektedir. Kişinin sistemdeki toplam birikim tutarı, aylık tasarruf miktarına, seçtiği fonların getirisine ve teşvik amaçlı devlet katkısına ve devlet katkısının getirisine göre değişmektedir. BES emeklilik yatırım fonları faizli ve faizsiz olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Bireysel emeklilik şirketlerinin OKS kapsamında sisteme dahil olan şirketlere faizsiz fon seçeneğini sunması zorunlu tutulmuştur. OKS’de katılımcıların yarıdan fazlasının faizsiz emeklilik plan ve fonlarını tercih etmiş olması dikkat çekmektedir. Ancak Gönüllü BES’in fonları çok daha büyük olduğundan, sistemdeki toplam paranın %16 kadarı faizsiz fonlardadır. Bu çalışmanın amacı faizsiz BES’in Türkiye’deki mevcut uygulamasının İslam hukukunun belirlediği kurallar açısından değerlendirilmesidir. Girişte Bireysel Emeklilik Sisteminin ve faizsiz BES seçeneğinin ülkemizdeki mevcut durumu ve gelişim süreci hakkında bilgi verilecektir. Ardından faizsiz (katılım) BES uygulamasının mevzuatı, faizsiz emeklilik planları ve emeklilik yatırım fonları, devlet katkısı, emeklilik şirketi ve portföy yönetim şirketleriyle ilişkiler ve danışma komitesinin görevi gibi konuların fıkhi boyutuna değinilecektir. Netice olarak faizsiz (katılım) BES emeklilik planlarının fıkhi hükmü ortaya konularak dikkat edilmesi gereken sakıncalı hususlara işaret edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Bireysel Emeklilik Sistemi, Faizsiz Bireysel Emeklilik, Emeklilik Yatırım Fonları, Emeklilik Planları

An Evaluation of the Interest-Free Pension System Implemented in Turkey in Terms of Islamic Law

The private pension system (PPS) in Türkiye is based on the long-term investment of savings individuals make throughout their work life and results in the payment of a lump sum or salary to the person upon retirement. This private pension system was launched 19 years ago and consists of the voluntary-based individual pension system (Volunteer PPS) and the obligation-based automatic enrollment system (AES). People participating in PSS can choose the funds in which they want their money to be invested. Two types of pension plans exist in terms of Shariah compliance: conventional and interest-free. While all pension management companies have interest-free pension funds (usually from AES) in addition to conventional funds, two pension companies provide interest-free-only pension plans and fund services. This study aims to evaluate the current application of interest-free PPS in Türkiye within the framework of Islamic law. After introducing information about the development process and current status of PPS practices in Türkiye, the article will go on to explain the Islamic ruling on interest-free PPS pension plans according to Islamic law and point out the possible objectionable issues.

Keywords:

Islamic Law, Private Pension System, Interest-free Private Pension System, Pension Funds, Pension Plans,

PDF

___

AAOIFI. Faizsiz Finans Standartları. İstanbul: TKBB Yayınları, 2018. google scholar
Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2017. google scholar
Aslan, Hakan. “Türkiye’de Tekafül (İslami Sigorta) Uygulamaları: Problemler ve Çözüm Önerileri”. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies 1/1 (2015), 93-117. google scholar
Aybakan, Bilal. “Vekâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2013. Erişim 09 Eylül 2021. https:// islamansiklopedisi.org.tr/vekalet google scholar
Aydemir, İsmail. “Hayat Sigortacılığında Tekâfül (Katılım Sigortacılığı)”. Tekâfül: Teori ve Uygulama. 35-92. İstanbul: Ensar, 2017. google scholar
Bâbertî, Ekmelüddin Muhammed b. Mahmud. ‘İnâye şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. google scholar
Borsa İstanbul (BİST). “Katılım Endeksi”. Erişim 01 Şubat 2020. https://borsaistanbul.com/tr/sayfa/6842/ bist-katilim-endeksleri google scholar
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. Sahîhü’l-Buhârî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n- Necât, 1. Basım, 2001. google scholar
Can, Yeşim - Eyidiker, Uğur. “Bireysel Emeklilik Sisteminde Otomatik Katılımın Türkiye’de Gelişiminin İzlenmesi”. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/4 (2019), 626-642. google scholar
Çalış, Halit. “İslâm Hukukunda Servet/ Mülkiyet Tahdidinin İmkânı Üzerine”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat google scholar
Proposed”, International Journal of Islamic Economics and Finance Studies 5/2 (31 Temmuz 2019), 23-48; Dede - Yazıcı, “Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ve Faizsiz BES’in Analizi”. google scholar
Çeker, Huzeyfe. “Hanefî Fıkıh Kitaplarında Ribâ Şüphesi Kavramının Kullanımı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/1 (2021), 73-91. https://doi.org/10.18505/cuid.853809 google scholar
Dede, Kenan - Yazıcı, Abdurrahman. “Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ve Faizsiz BES’in Analizi”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD) 6/1 (30 Haziran 2020), 25-54. google scholar
Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiye ‘ale’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. google scholar
Din İşleri Yüksek Kurulu. “Bireysel Emeklilik Caiz midir?” Erişim 01 Haziran 2021. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/966/bireysel-emeklilik-caiz-midir- google scholar
Durmuş, Abdullah. “Modern Bir Yatırım Yöntemi Olarak Yatırım Fonu ve Fıkhi Açıdan Tahlili”. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies 3 (2022), 246-271. google scholar
Emeklilik Gözetim Merkezi. “BES Özet Verileri”. 02 Aralık 2022. Erişim 20 Ağustos 2021. https://www.egm. org.tr/bilgi-merkezi/istatistikler/ google scholar
Emeklilik Gözetim Merkezi. “Bireysel Emeklilik ve Otomatik Katılım”. Erişim 20 Ağustos 2021. https:// www.egm.org.tr/ google scholar
Erol, Sevgi Işık. “Sosyal Güvenlik Açısından Bireysel Emeklilik Sisteminin Önemi”. İktisadi Yenilik Dergisi 6/2 (01 Temmuz 2019), 10-29. google scholar
Halitoğlu, İsmail. “Menkul Kıymet İhracı ve Tedavülünün Meşruiyeti (Hisse Senetleri, Sukûk, Yatırım Fonları)”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 351-387. google scholar
Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hasenî (el-Hüseynî) el-. Gamz uyûni’l-besâir fî şerhi’l-Eşbâh ve’n-nezâir. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1985. google scholar
Hanağası, Emel. “Bireysel Emeklilik Sisteminde Haciz Uygulamalarının Değerlendirilmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 16 (2014), 2631-2698. google scholar
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. Kâfî fî fıkhî ehli’l-Medîne. 2 Cilt. Riyad, 2. Basım, 1980. google scholar
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerh Tenvîri’l-ebsâr. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1992. google scholar
İbn Hacer el-Heytemî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed es-Sa‘dî. Tuhfetü’l- muhtâc fî şerhi’l-Minhâc (Şirvânî ve İbn Kasım’ın haşiyeleriyle birlikte). Kahire: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetu’l- Kübrâ, 1. Basım, 1983. google scholar
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968. google scholar
İslamoğlu, Mehmet vd. “Türkiye ve G7 Ülkelerinde Bireysel Emeklilik Sistemi Uygulamaları”. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/3 (30 Eylül 2020), 557-570. google scholar
Kallek, Cengiz. Sosyal Servet (İslam’da Yönetim-Piyasa İlişkisi). İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Basım, 2015. google scholar
Kara, Sümeyra - Yıldız, Yılmaz. “Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi: 2012 Sonrası Yapılan Reformlar ve Beklentiler”. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi 4/1 (01 Mart 2016), 23-45. google scholar
Karaman, Hayreddin. “Bireysel Emeklilik”. Yeni Şafak (07 Aralık 2018). https://www.yenisafak.com/yazarlar/ hayrettin-karaman/bireysel-emeklilik-2048406 google scholar
Karaman, Hayreddin. “-Hac -İmama Uymak -BES’te Altın Fonu”. Yeni Şafak (17 Nisan 2022). https://www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettin-karaman/-hac-imama-uymak-beste-altin-fonu-2062619 google scholar
Karaman, Hayreddin. “Katılım Sigortacılığı ve Bireysel Emeklilik”. Yeni Şafak (09 Ocak 2022). https://www. yenisafak.com/yazarlar/hayrettin-karaman/katilim-sigortaciligi-ve-bireysel-emeklilik-2060652 google scholar
Kâsânî, Ebû Bekr Alâuddîn b. Mes’ud. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986. google scholar
Katılım Emeklilik. “50 Soruda BES”. Erişim 10 Ekim 2020. https://www.katilimemeklilik.com.tr/uploads/ file/c2cc64c3c25cd3a59586d18330007021-1645682784471.pdf google scholar
Kayhan, Fatih. “Türkiye’de Faizsiz Bireysel Emeklilik Sisteminin Swot Analizi”. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/4 (31 Aralık 2020), 745-754. google scholar
Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Ahkâmü’s-sultâniyye. 1 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, ts. google scholar
Müslim, Ebû’l-Hüseyn el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Câmi'u 's-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts. google scholar
Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şerif b. Mürî. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb (Fethu’l-‘azîz ve Telhîsu’l-habîr ile Sübkî’nin ve Mutî‘î’nin tekmileleri ile birlikte). Beyrut: Darü’l-Fikr, ts. google scholar
Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şerif b. Mürî. Ravdatu’t-tâlibîn ve umdetu’l-muttakîn. 12 Cilt. Beyrut: el- Mektebetü’l-Îslâmî, 1991. google scholar
Odabaşı, Mehmet. “Bireysel Emeklilik Sisteminin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 173-194. google scholar
Paçacı, İbrahim. “Birikimli Hayat Sigortasının Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi”. Ticari ve Alternatif Sigorta Sistemleri ve Sigortayla İlgili Bazı Problemlerin Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi. 247-264. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2022. google scholar
Paçacı, İbrahim. “Hayat Sigortaları ve Bireysel Emeklilik Sistemi”. Mütefekkir 4/8 (31 Aralık 2017), 313-338. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.375187 google scholar
Ruhaybânî, Mustafa b. Sa‘d b. Abduh es-Suyûtî. Metâlib uli’n-nuhâ fî şerhi Ğâyeti’l-muntehâ. 6 Cilt. Dımaşk: el-Mektebetü’l-Îslâmî, 1994. google scholar
Sağlam, Hadi. “Genel ve Özel Sigortalar, Zarar (Tazminat) ve Meblağ Sigortalarına Genel Bir Bakış: İslâm Hukukçularının Sigortaya Bakışları ve Sigorta Sözleşmelerinin Değerlendirilmesi”. DİB Güncel Dinî Meseleler Sempozyumu III. 525-643, 2013. google scholar
Samar, Mahmut. Akitlerde Şart Hürriyeti. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, 1. Basım, 2020. google scholar
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1993. google scholar
Sümer, Levent - Özorhon, Beliz. “The Shortcomings of Pension System in Turkey: Solutions with a New Model Proposed”. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies 5/2 (31 Temmuz 2019), 23-48. https://doi.org/10.25272/ijisef.559898 google scholar
Şinkîtî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr b. Abdilkâdir el-Cekenî el-Himyerî eş-. Müzekkire fî usûli’l-fıkh. Medine: Mektebetu’l-ulûm ve’l-hikem, 5. Basım, 2001. google scholar
Şirbînî, Muhammed İbn Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meâni’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1994. google scholar
Takasbank. “Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu (BEFAS)”. 14 Aralık 2022. Erişim 14 Şubat 2023. https://www.takasbank.com.tr/tr/uyelik/bireysel-emeklilik-fon-alim-satim-platformu-befas google scholar
Türkiye Sigorta Birliği. “Sigorta Verileri ve Mali Tablolar”. Erişim 20 Ağustos 2021. https://www.tsb.org.tr/ tr/sigorta-verileri-ve-mali-tablolar google scholar
Zuhaylî, Muhammed Mustafa. el-Vecîz fî usûli’l-fıkhi’l-İslâmî. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Hayr, 2. Basım, 2004. google scholar
Mevzuat Bilgi Sistemi. “Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik”. 2012. Erişim 12 Eylül 2021. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=16748&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 google scholar
SEDDK. “Katılım Esaslı Sigortacılık ve Bireysel Emeklilik Faaliyetlerine İlişkin Genelge (2021/3)”. 01 Nisan 2021. Erişim 12 Eylül 2021. https://seddk.gov.tr/tr/katilim-esasli-sigortacilik-ve-bireysel-emeklilik-faaliyetlerine- iliskin-genelge-yayimlandi google scholar
Ma‘leme Zayed li’l-kavâidi’l-fıkhıyye ve’l-usûliyye. 41 Cilt. İmâra: Müessese Zayed b. Sultân Âl Nahyân, 1. Basım, 2013. google scholar
Mecelle-i ahkâm-ı adliyye. İstanbul, 1979. google scholar
Mevzuat Bilgi Sistemi. “Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği (III-52.1)”. 2013. Erişim 09 Eylül 2021. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?mevzuatno=18564&mevzuattur=9&mevzuattertip=5 google scholar