Topkapı Sarayı’nda Ulusal Mimarlık Dönemi Müdahaleleri (1923’e Kadar)

İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed şehirdeki ikinci sarayını zeytinlik olarak adlandırılan bölgeye inşa ettirmiştir. Saray-ı Cedid (Yeni Saray) olarak anılan bu sarayın Marmara Denizi’ne bakan yamacına inşa edilen ahşap Topkapı Sarayı zamanla adını Saray-ı Cedid’e bırakmış ve Saray-ı Cedid Topkapı Sarayı olarak anılmıştır. Dört avlu etrafında genişleyen Topkapı Sarayı Sultan Abdülmecid Dönemi’ne kadar faal olarak kullanılmıştır. Söz konusu dönemden itibaren devletin yönetimi Dolmabahçe Sarayı’na taşındığı için Topkapı Sarayı bakımsız kalmıştır. Hanedanın Dolmabahçe Sarayı’na geçişinden sonra özellikle Ramazan Aylarında kutsal emanetlerin bulunduğu Hırka-i Saadet Dairesi’ni ziyaret etmek isteyen padişahların ziyaretleri öncesinde bazı onarım faaliyetleri gerçekleşmiştir. Özellikle Sultan V. Mehmed Reşad döneminde Topkapı Sarayı’nda gerçekleştirilen onarımlar dönemin mimari üslubunu yansıtacak şekilde yapılmıştır. Zira bu onarım çalışmaları için görevlendirilen mimarlar arasında Ulusal Mimarlık Üslubunun en önemli temsilcilerinden Mimar Vedad Bey de bulunmaktadır. Aşamalı bir şekilde gerçekleştirilen onarım çalışmaları belirli yapılarla sınırlı kalmıştır. Bu onarımların bir kısmı 10 Ekim 1915 tarihli Muhafaza-i Âsâr-ı Atîka Encümeni Dâimisi’nin raporunda eleştirilmiştir. Sultan V. Mehmed Reşad döneminde tarihi eserlere verilen önem, müzecilik faaliyetleri ve restorasyon çalışmaları dönemin onarım çalışmalarını ve inşa faaliyetlerini etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler:

Ulusal Mimarlık Dönemi, Topkapı Sarayı, Restorasyon, Koruma, Onarım

Period Interventions of National Architecture in Topkapı Palace (until 1923)

After the conquest of Istanbul in 15th century, Fatih Sultan Mehmed had his second palace built in the area called the olive grove. The wooden Topkapı Palace was built on the slope of this grove overlooking the Marmara Sea. It was initially known as Saray-ı Cedid [New Palace] and was renamed Topkapı Palace in the 19th century. Topkapı Palace was expanded around four courtyards and used actively until the reign of Sultan Abdulmejid I, when the dynasty’s administration was moved to Dolmabahçe Palace, after which Topkapı Palace was left neglected. Some restoration activities were later carried out before the visits of sultans who wanted to visit the Hırka-i Saadet Dairesi [Chamber of the Blessed Mantle], where the holy relics are located, especially during Ramadan. During the reign of Sultan Mehmed V in particular, repairs were carried out in Topkapı Palace to reflect the architectural style of the period. The architect Mehmet Vedat Tek was one of the architects assigned for these restoration works and one of the most important representatives of the national architecture style. In the buildings where restorations were carried out, both decorative and structural repairs were made. Some of these repairs were criticized in the Muhafaza-i Âsârı Atîka Encümeni Daimisi [Permanent Council of the Conservation of Antique Monuments] Report from October 10, 1915. The importance given to historical artifacts, museum activities, and restoration works during the reign of Sultan Mehmed V affected the repair and construction activities of the period.

Keywords:

National Architecture Period, Topkapi Palace, Restoration, Conservation, Repair,

PDF

___

“Sermimar-ı Hazret-i Şehriyari”. M. Vedad Tek: Kimliğinin İzinde Bir Mimar. haz. Afife Batur. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013, 109-112. google scholar
Abdurrahman Şeref Efendi, “Topkapı Saray-ı Humâyûnu”. Tarih-i Osmani Encümeni 1/5, (1326-1910/1911), 265-299. google scholar
Abdurrahman Şeref Efendi. “Topkapı Saray-ı Humâyûnu”. Tarih-i Osmani Encümeni 2/7, (1327-1911/1912), 393-421. google scholar
Abdurrahman Şeref Efendi. “Topkapı Saray-ı Humâyûnu”. Tarih-i Osmani Encümeni 2/8, (1327-1911/1912), 457-483. google scholar
Abdurrahman Şeref Efendi. “Topkapı Saray-ı Humâyûnu”. Tarih-i Osmani Encümeni 2/10, (1327-1911/1912), 585-594. google scholar
Abdurrahman Şeref Efendi. “Topkapı Saray-ı Humâyûnu”. Tarih-i Osmani Encümeni 2/11 (1327-1911/1912), 649-657. google scholar
Abdurrahman Şeref Efendi. “Topkapı Saray-ı Humâyûnu”. Tarih-i Osmani Encümeni 2/12 (1327-1911/1912), 713-730. google scholar
Abdurrahman Şeref Efendi. Son Vakanüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi II. Meşrutiyet Olayları 1908-1909. ed. Bayram Kodaman-Mehmet Ali Ünal. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları,1996. google scholar
Altındağ, Ülkü. “Topkapı Sarayı Müzesi”. Sanat Dergisi 7 (1982). google scholar
Arlı, Hakan. Kütahyalı Mehmed Emin Usta ve Eserlerinin Üslubu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 1989. google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Hazine-i Hassa Ebniye Ambarı Müdürlüğü. [HH. EBA]. 738/28 (Rumi 30 Nisan 1329/ Miladi 13 Mayıs 1913) google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Hazine-i Hassa Ebniye Ambarı Müdürlüğü. [HH. EBA]. 771/42 (Rumi 12 Haziran 1328/Miladi 25 Haziran 1912) google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Hazine-i Hassa Ebniye Ambarı Müdürlüğü. [HH.EBA] 721/1 (Hicri 1 Zilhicce 1330/ Miladi 11 Kasım 1912) google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Hazine-i Hassa Ebniye Ambarı Müdürlüğü. [HH.EBA] 759/53-12 (Rumi 24 Kanunusani 1328/Miladi 7 Ekim 1913) google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Hazine-i Hassa Ebniye Ambarı Müdürlüğü. [HH.EBA]. 763/31-3 (Rumi 13 Mart 1328/ Miladi 26 Mart 1912) google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Hazine-i Hassa Ebniye Ambarı Müdürlüğü. [HH.EBA].738/28 (Rumi 30 Nisan 1329/ Miladi 13 Mayıs 1913) google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Taltifat. [İ.TAL]. 479/71 (Hicri 18 Ramazan 1330/Miladi 31 Ağustos 1912) google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi. [MF.MKT]. 184/102 (Hicri 15 Rebiülahir 1311/ Miladi 26 Ekim 1893) google scholar BOA, Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet. [ŞD.]. 208/22 (Hicri 1296 RA 22/Miladi 16 Mart 1879) google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı. [TSMA.e]. 1103 (Rumi 27 Temmuz 1325/Miladi 9 Ağustos 1909) google scholar
BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Mütevenni Maruzat [Y.MTV.]. 79/61 (Hicri 14 Zilhicce 1310/Miladi 29 Haziran 1893) google scholar
Boleken, Zeki. “Topkapı Sarayı Revan Köşkü’nde Kullanılan Devşirme Malzemelerin Yeniden Değerlendirilmesi”. İstanbul Araştırmaları Yıllığı 7, (2018), 49-66. google scholar
Bozkurt, Nebi-Doğan Yavaş. “Mukaddes Emanetler Dairesi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 31/111-114. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020. google scholar
Can, Selman. Bilinmeyen Aktörleri ve Olayları ile Son Dönem Osmanlı Mimarlığı. İstanbul: Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2010. google scholar
Çöğenli, Mehmet Sadi. “İbnü’n Nahvî ve El-Kasîdetü’l-Münferice’si”. Turkish Studies 7/8, (2013) 75-79. google scholar
Eldem, Sedad Hakkı-Feridun Akozan. Topkapı Sarayı Bir Mimari Araştırma. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982. google scholar
Eldem, Sedad Hakkı. Köşkler ve Kasırlar I. İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, 1969. google scholar
Esemenli, Deniz. “Mekânlar-Zamanlar”. Topkapı Sarayı (İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Yayınları, 2000), google scholar
Eyice, Semavi. “Çinili Köşk”. TDV İslam Ansiklopedisi. 8/337-341. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
Eyice, Semavi. Topkapı Sarayı. İstanbul: Epoch Yayınları, 1986. google scholar
Eyüboğlu, Mualla Anhegger. Topkapı Sarayı’nda Padişah Evi (Harem). İstanbul: Sandoz Kültür Yayıncılık, 1986. google scholar
Gurlitt, Cornelius. İstanbul’un Mimari Sanatı. çev. Rezan Kızıltan. Ankara: Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayınları, 1999. google scholar
Gümüş, Müjde Dila. “Mimar Vedad (Tek), Ressam İzzet Ziya ve Sedefkâr Vasıf Beylerin Ortak Bir Çalışması: 1914 Tarihli III. Selim Tablosu ile Çerçevesi”. TÜBA-KED 18 (2018) 191-204. google scholar
Gümüş, Müjde Dila. II. Meşrutiyet’te Saray İçin Çalışmak: Vedad (Tek) Bey’in Sermimarlık Dönemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2018. google scholar
İ.B.B. Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü Arşivi google scholar
İstanbul 4 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi. google scholar
Karahasan, Ümran. Topkapı Sarayı Müzesi Cumhuriyet Dönemi Restorasyonları. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2005. google scholar
Kerametli, Can. “Osmanlı Devri Ağaç İşleri, Tahta Oyma, Sedef, Bağ ve Fildişi Kakmalar”, Türk Etnografya Dergisi 4 (1961), 5-13. google scholar
Kolsuk, Asuman. Topkapı Sarayı Müzesi Çinili Köşk Türk Çini ve Keramikleri Seksiyonu Rehberi. Ankara: Kültür Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 1971. google scholar
Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi, İstanbul: YEM Yayınları 2021. google scholar
Milli Saraylar Fotoğraf Arşivi google scholar
Müller-Wiener, Wolfgang. İstanbul’un Tarihsel Topografyası. çev. Ülker Sayın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001. Necipoğlu, Gülru. 15. ve 16. Yüzyıl Topkapı Sarayı Mimari Tören ve İktidar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007. Orgun, Zarif. “Çinili Köşk”. Arkitekt 131/132 (1941), 252-259. google scholar
Öz, Tahsin. Topkapı Sarayı Onarımları (1939-1944). İstanbul: M.E.B. Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 1948. google scholar
Özlü, Nilay. “Osmanlı’da Koruma: Topkapı Sarayı”. İnci Aslanoğlu İçin Bir Mimarlık Tarihi Dizimi, (Ankara: O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları 2019) 1-6. google scholar
Özlü, Nilay. From Imperial Palace To Museum: The Topkapı Palace During The Long Nineteenth Century. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2018. google scholar
Sakaoğlu, Necdet. Tarihi Mekanları Kitabeleri ve Anıları ile Saray-ı Hümayun: Topkapı Sarayı. İstanbul: Denizbank Yayınları, 2002. google scholar
Seçkin, Nadide. Topkapı Sarayı’nın Biçimlenmesine Egemen Olan Tasarım Gelenekleri Üzerine Bir Araştırma 1453-1755. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1998. google scholar
Tanyeli, Uğur. “Topkapı Sarayı Üçüncü Avlusu’ndaki Fatih Köşkü (Hazine) ve Tarihsel Evrimi Üzerine Gözlemler”. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllığı 4 (1990), 150-207. google scholar
Tayla, Hüsrev. Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları I. İstanbul: TAÇ Vakfı Yayınları, 2007. Tezcan, Hülya. Köşkler Topkapı Sarayı Müzesi: I, İstanbul: Yapı Kredi Bankası Kültür ve Sanat Yayınları, 1978.
Uğraş, Hayal Meriç. Topkapı Sarayı Çinili Köşk/Sırça Saray: İşlevi, Anlamı ve Tarihsel Gelişimi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2010. google scholar
Yaman, Asile. Topkapı Sarayı’nın III. Avlusundaki Yapısal Dönüşümler. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2020. google scholar
Yavuz, Yıldırım. İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemalettin 1870-1927. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Ortak Yayınları, 2009. google scholar
Yeşilyurt, Funda Koçer. Topkapı Sarayı Dördüncü Avludaki Yapılarda Kullanılan Çiniler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2014. google scholar
Dijital Kaynaklar google scholar
Cambaz, Mustafa. Fatih Köşkü Hazine Dairesi (Fotoğraf, 2009). Mustafa Cambaz. Erişim 16 Ağustos 2021. https://l24.im/LWRK google scholar
Freres, Abdullah. Topkapı Sarayı Arz Odası (Fotoğraf, 1880). Eski İstanbul. Erişim 1 Aralık 2021. https:// l24.im/mvM1 google scholar
Robertson, James Beato, Felice. Çinili Köşk (Fotoğraf, 1855). Eski İstanbul. Erişim 14 Temmuz 2020. https:// l24.im/5AJd google scholar
Sebah, Pascal Joaillier, Polycarpe. Palais de Faiences (Fotoğraf, 1890'lar). Sebah&Joaillier Photographes. Erişim 14 Temmuz 2020. https://l24.im/Vnhw54g google scholar
Seferli Koğuşu Giriş Kitabesi (Uzak) (Fotoğraf, t.y.). Osmanlı Kitabeleri Projesi. Erişim 8 Temmuz 2020. https://l24.im/HgM google scholar
Seferli Koğuşu Giriş Kitabesi (Yakın) (Fotoğraf, t.y.). Osmanlı Kitabeleri Projesi. Erişim 14 Temmuz 2020. https://l24.im/rKnu google scholar