İslâm Medeniyetinde Vakfiye: Hz. Ömer Örneği

Kur’an’ın infaka dair emirleri ve Hz. Peygamber’in teşvikleri temelinde mal varlıklarını vakfeden sahabilerden biri de Hz. Ömer’dir. Hz. Peygamber’in tavsiyeleri doğrultusunda “Semğ” adı verilen hurma bahçesini vakfeden Hz. Ömer, hilafeti döneminde bu vakfını büyük bir sahabe topluluğu önünde kayıt altına alarak İslâm kültür ve medeniyetinin ilk teferruatlı vakfiyesini oluşturmuştur. Bu uygulama sayesinde İslâm toplumlarında vakıf kurma ve vakfiye akdetme gelenek haline gelmiştir. İslâm tarihi boyunca bu uygulama temelinde geliştirilen vakfiye, Osmanlı döneminde en mükemmel halini almıştır. Bu incelememizde İslâm medeniyetinin ilk örnek vakfiyelerinden biri olan Hz. Ömer’in vakfiyesi, mahiyeti ve özellikleri itibariyle ele alınacaktır. Ayrıca Hz. Ömer’in Mescid-i Aksa ve Sahre’sine yönelik gerçekleştirdiği vakfın taşa yazılmış vakfiyesi de çalışmamızda değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Hz. Ömer, Vakfiye, Semğ, Mescid-i Aksa, İslâm Tarihi, Taş vakfiye, Mescid-i Aksa

Waqfeya in Islamic Civilization: The Case of Hazrat Omar

Hazrat Omar as one of the companions of Prophet Muhammad (May Allah be blessed with him) devoted his property in line with the orders of the Qur’an regarding endowment and the incentives of Prophet Muhammad. Following Prophet Muhammad’s advice, he devoted a date grove called “Samgh”. During his caliphate, he registered his endowment in the presence of a crowded group of companions, which made the first elaborate endowment of the Islamic culture and civilization. Thanks to the practice of endowment, founding a waqf and devotion have become a tradition among Islamic communities. Throughout the history of Islam, endowment has developed based on that practice and gained its most excellent status during the Ottoman period. In this study, the endowment of Hazrat Omar as one of the first endowment examples of Islamic civilization will be analyzed for its importance and special aspects. Additionally, the stone-plate inscription of the endowment that Hazrat Omar made to Al-Aqsa Mosque and Sahra will also be scrutinized.

Keywords:

Islâmic History, Hazrat Omar, Wakfiya, Samg, Stone Waqfeya, el-Aksa Mosque,

PDF

___

Abdurrezzak, el-Hafız el-Kebir Ebû Bekr Abdurrezzak b. Hemmam es-San’ânî. el-Musannef. Thk. Habiburrahman el-A’zamî. Beyrut: el- Mektebu’l-İslâmî: 1983.
alansab.net/forum/showthread.php?t=3797, erişim: 15 Eylül 2018.
Ahatlı, Erdinç. “Yahya b. Said el-Kattân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 262. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Hilal b. Esed eş-Şeybânî. Müsnedü Ahmed b. Hanbel. Thk. Seyyid Ebü’l-Muâti en-Nûrî. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1998.
Algül, Hüseyin. “Fedek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 294-295. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Altun, İsmail. “Hz. Peygamber döneminde Kudüs’te Mescid-i Aksa Var mıydı?”. Turkish Studies 12/2 (Kış 2017): 1-22.
Avcı, Casim. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 323-327. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
‘Aynî, Bedrüddîn Ebu Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetu’l-Karî Şerhu Sahihi’l-Buhârî. Matbaatu Mustafa el-Babî el-Halebî: Mısır 1972.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-Kübra. Thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 3. Baskı, Beyrut: Daru’l-Kütüb el-İlmiyye, 2003.
Bilge, Mustafa L. - Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Yenbu’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 421-423. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Evkaf Tasnifi (CE), 33137.
Bozkurt, Nebi. “Kubbetü’s-Sahre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 304-308. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Cevzî, Cemalüddin Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam fî Tarihi’l-Umem ve’l-Mulûk. Beyrut: Daru’l-Kutub el- İlmiyye, 1992.
Çakan, İsmail L. “Abdullah b. Erkam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 102. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
Darekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer. Sünen-i Darekutnî. Thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2004.
Döndüren, Hamdi. İslâm Hukukuna Göre Günümüzde Vakıf Meseleleri. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
Ebu Zehra, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa b. Ahmed. Hâtemü’n-Nebiyyîn. Kahire: Dâru’l-Fikr el-Arabî, 1425
Erkal, Mehmet. “Beytülmal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 90-94. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Hâkim, el-İmam el-Hâfız Ebû Abdullah Hâkim en-Nisâbûrî. el-Müstedrek ‘ala’s-Sahihayn. Thk. M. Abdulkadir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
Hamevî, Şihabuddin Ebû Abdullah Yakut b. Abdullah el-Hamevî. Mu’cemu’l-Büldân. Beyrut: Daru Sâdır, 1979.
Hamidullah, Muhammed. “Hayber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 20-22. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. Trc. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2014.
Hassâf, Ebû Bekir Ahmed b. Ömer eş-Şeybânî. Kitabu Ahkâmi’l-Evkaf. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe ed-Diniyye, 1322.
Hatipoğlu, İbrahim. “Muhayrik en-Nadrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 21-25. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
Huceylî, Abdullah b. Muhammed b. Sa’d. el-Evkafu’n-Nebeviyye ve Evkafu’l-Hulafai’r-Raşidîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 1971.
Humeydî, Muhammed b. Futûh. el-Cem’u Beyne’s-Sahiheyn el-Buhârî ve Müslim. Thk. Ali Hüseyin Bevvab. 2. Baskı, Beyrut: Dârü’n-Neşr, 2002.
İbn Haldun. Mukaddime. Trc. Zakir Kadirî Ugan. İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Sîretu’n-Nebeviyye. Thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. Beyrut: Daru’l-Kitab el-Arabî, 1990.
İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. Tabakâtü’l-Kebîr. Thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
Kallek, Cengiz. “Vesk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 70. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
Kazıcı, Ziya. İslâm Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1991.
Kazıcı, Ziya. Osmanlı Vakıf Medeniyeti. İstanbul: Bilge Yayınları, 2003.
Köksal, M. Asım. “Dârülerkam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 520-521. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer. Tarihu’l-Medineti’l-Münevvere. Thk. Fehim Muhammed Şeltût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1979.
Orazov, Orazsahet - Aşirov, Tahir. “Sovyet Türkmenistan’da Vakıf Araştırmaları: G. İ. Karpov Örneği”. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (Aralık 2017): 177-189.
Önkal, Ahmet. “Erkam b. Ebü’l-Erkam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 305. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Özafşar, Mehmet Emin vd,. Hadislerle İslâm. Ankara: DİB Yayınları, 2014.
Özgüdenli, Osman Gazi. “Vakfiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 465. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Öztürk, Nazif. Menşei ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar. Ankara: VGM Yayınları, 1983.
Öztürk, Nazif. Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Sallâbî, Ali Muhammed. Hz. Ömer Hayatı, Şahsiyeti ve Dönemi. Trc. Mehmet Akbaş. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
Suyûtî, Celaleddin. Tarihu’l-Hulefâ. Thk. Kasım Şemmaî Rüfaî. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1986.
Şafiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. Tefsiru İmam eş-Şafiî. Thk. Ahmed b. Mustafa. Suûdî Arabistan: Daru’d-Tedmüriye, 2006.
Nu’manî, Şiblî. Sîretu’l-Fâruk. Trc. Celal Said Hafnavî. Kahire: Meclisu’l-A’la li’s-Sakâfe, 1998.
Şulul, Kasım. Ana Hatlarıyla Siyer-i Nebi. 2. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
205 nolu Urfa Şer’iye Sicili (UŞS).
206 nolu UŞS.
225 nolu UŞS.
Vakıdî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ömer. Kitabu’l-Meğâzî. Thk. Marsden Jones, Beyrut: Daru’l-E’lamî: 1989.
Yılmaz, İbrahim. “İslâm Hukukunda Vasiyet Yoluyla Varisleri Mirastan Mahrum Etmeye Yönelik Tasarrufların Sınırlandırılması”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (Aralık 2017): 1740-1755.
Zebîdî, Zeynüddin Ahmed b. Ahmed b. Abdullatif ez-Zebîdî. Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. Mütercimi ve Şarihi: Kamil Miras. Ankara: DİB Yayınları, 1984.