Fudayl b. ‘Iyâd’ın (ö. 187/802) Hayatı ve Tasavvufî Yaklaşımları

Fudayl b. ‘Iyâd, tasavvuf tarihi açısından tabiînden sonra gelen ilk dönemin önemli sûfilerinden birisi kabul edilir. Onun zühd anlayışı, tasavvufî görüş ve düşünceleri daha sonra gelen sûfileri etkilemiştir. Arap asıllı Fudayl, Horasan’da doğmuş, Kûfe’de ilim tahsil etmiş ve ömrünün son dönemini de vefat ettiği yer olan Mekke’de geçirmiştir. Bu açıdan bakıldığında farklı bölgelerin neşvelerini, kültür ve medeniyet izlerini kendisinde toplamıştır. Fudayl’ın sûfi kimliğinin önünde çok güçlü ilim kimliği bulunmaktadır. Fudayl’ın iki mezhep imamıyla bağlantısı vardır. Bu bağlamda o, Ebû Hanîfe’nin talebesi, İmâm Şâfi‘î’nin de manevî neşvesinin oluşmasında etki eden hocalarından birisidir. Fudayl, manevî hayatını ilmin rehberliğine göre tanzim etmiş, Kur’an ve sünneti esas almıştır. Onun tasavvuf anlayışı zühd temellidir. Fudayl sadece zühd anlayışıyla yetinmemiş ma‘rifet, muhabbet ve rızâ gibi konularda ilk görüş beyan eden sûfilerden olmuştur. Fudayl kendi içsel hayatının imarı dışında toplumun ıslahı konusunda mücadeleci ve aksiyoner kişiliğiyle de ön plana çıkmıştır. O, toplumun sorunlarıyla ilgilenmiş, idarenin ıslahı için gayret göstermiştir. Onun mücadelesi Ehl-i sünnet anlayışının toplumda hâkim olması ve bid‘atların yok edilmesi üzerine kuruludur.

Anahtar Kelimeler:

Fudayl b. ‘Iyâd, zühd, bid‘at, ma‘rifet, muhabbet, Tasavvuf, rıza

Fudayl b. 'Iyad's (d. 187/802) Life and his Sufi Approaches

Fudayl b. 'Iyad is regarded as one of the most important sufis of the first period, which comes just after the period of tabiin (generation come after the companion the prophet) from the point view of the history of sufism. His zuhd (asceticism) understanding and his thought of sufism influenced later Sufis. Fudayl, who was of Arabic descent, was born in Khurasan, acquired science in Kufah, and spent the last period of his life in Meccah, where he passed away. When considered from this point of view, it is seen that he collected characters, cultures and civilizations of different regions. His scientific identity is much stronger than his Sufi identity. Fudayl had a connection with both sects’ İmams; He was the student of Abu Hanifa and he was one of the spiritual guides of İmam Shafii. He arranged his spiritual life according to the guidance of the knowledge, based on the Qur'an and the Sunnah. His approach of sufism is based on the zuhd. Fudayl is not satisfied with the understanding of zuhd but he is also one of the first sufis who declare their first opinion on topics such as ingenuity (ma‘rifah), divine love (mahabbah) and contentment (rıdhah). Fudayl also came to the forefront with the struggle and the acting personality for the community reclamation. He was interested in the community and its problems and made efforts to management reform. His actions were based on the destruction of the bid'ahs (false religious innovations) and the dominancy of the conception of the ahl-al-sunnah and the true tasawwuf in the society.

Keywords:

Tasawwuf, Fudayl b. 'Iyad, Islamic ascetism, innovation, ingenuity, divine love, contentment,

PDF

___

Askalânî, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali İbn Hacer. Lisânü’l-mîzân. Thk. Abdül-fettah Ebû Gudde. 10 cilt. Dımeşk: Dârü’l-beşâir, 2002.
Attar, Ferüdüddin. Tezkiretü’l-Evliya. Nşr. Osman Yolcuoğlu. İstanbul: Ge-lenek Yayınları, 2016.
Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatîb. Târîḫu Baġdâd. Thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 16 cilt. Beyrût: Dârü’l-ğarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
Belâzürî, Ebu'l-Hasan Ahmed b. Yahya b. Cabir. Ensâbü'l-eşrâf. Thk. Sü-heyl Zükkâr - Rıyâd ez-Zerkelî. 13 cilt. Beyrût: Dârü’l-fikir, 1417/1996.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Menâḳıbü’ş-Şâfi‘î. Thk. Es-Seyyid Ahmed Sakar. Kahire: Mektebetü dâri’t-türâs, 1390/1970.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. et-Târîḫu’l-evsaṭ. Thk. Mahmûd İbrahim Zâyid. 2 cilt. Kâhire: Mektebetü dâri’t-türâs, 1397/1977.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Ḫalḳu ef’âli’l-‘ıbâd. Nşr. Abdur-rahman ‘Amîre. Rıyâd: Dârü’l-maârif, 2010.
Fâsî, Ebu’t-Tayyib Takıyyüddin Muhammed b. Ahmed. el-‘Iḳdü’s-semîn fi târîḫi’l-beledi’l-emîn. Thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 7 cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1998.
Feyizli, Hasan Tahsin. Feyzü’l-Furkan Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meali. 4. Baskı. İstanbul: Server İletişim, 2007.
Geylânî, Abdülkâdir b. Mûsa b. Abdullah. el-Ġunye li ṭâlibî ṭarîḳı’l-Ḥaḳ. Thk. Ebû Abdurrahmân Salâh b. Muhammed. 2 cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1417/1997.
Gölcük, Şerafettin. “Cehmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 234-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Hamevî, Ebû Abdillah Şihâbuddîn Yâkut b. Abdullah. Mu‘cemu’l-buldân. 5 cilt. Beyrut: Dâru sadr, 1397/1993.
Herevî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebî Bekir b. Ali. el-İşârât ilâ ma‘rifeti’z-ziyârât. Kâhire: Mektebetü’s-sikâfeti’d-dîniyye, 1423.
Hücvirî, Ali Osman Cüllâbî. Keşfu’l-maḥcûb (Hakikat Bilgisi). Nşr. Süley-man Uludağ. 3. Baskı. İstanbul: Dergah Yayınlar, 2010.
İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasan. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. Nşr. Mu-hibbiddîn Ebî Sa‘îd Ömer b. Ğarâme el-‘Amravî. 80 cilt. Beyrût: Dârü’l-fikir, 1415/1995.
İbn Ebî Heysem, Ebû Bekir Ahmed. et-Târîḫu’l-kebîr. Thk. Salâh b. Fethî Hilâl, 4 cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-hadîse, 1427/2006.
İbn Haldun. Tasavvuf Mahiyeti. Nşr. Süleyman Uludağ. 2. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1984.
İbn Halikân, Ebu’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. Thk. İhsân Abbas. 7 cilt. Beyrût: Dâru sâdır, 1971.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. es-Siḳât. Thk. Muhammed Abdülmu‘îd Hân, 9 cilt. Haydarâbâd: Meclis-i dâireti’l-meârifi’l-Osmâniyyi, 1393/1973.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Muḫtaṣaru târîḫı Dımaşḳ li İbn-i ‘Asâkir. Nşr. Rûhasiyye el-Nühâs, Rıyâd Abdulhamid, Muhammed Mutî‘m el-Hâfız. 31 cilt. Dımeşk: Dârü’l- fikir, 1404/1984.
İbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Telbîsü İblîs. Lübnân: Dârü’l-fikir, 1421/2001.
İsfehânî, Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdullah. Ḥilyetü’l-evliyâ ve ṭabaḳâtü’l-aṣfiyâ . 10 cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hânci, 1416/1996.
Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed. et-Ta‘arruf li meẕhebi ehli’t-taṣavvuf. Nşr. Ahmed Şemseddîn. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1413/1993.
Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Nşr. Halil en-Nâsık. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1422/2001.
Küçük, Raşit. “Abdullah b. Mübarek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo-pedisi. 1: 122-124. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Nicholson, Reynold. Tasavvufun Menşei Problemi. Trc. Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
Mağrâvî, Ebû Sehl Muhammed b. Abdurrahman. Mevsû‘atü mevâḳıfi’s-selef. 10 cilt. Kâhire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1428/2007.
Mahmûd, Abdulhalîm. el-Fuḍayl b. ‘Iyâḍ. 3. Baskı. Kahire: Dârü’r-reşâd, 1420/2000.
Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Ebî Hâtim. Âdâbü'ş-Şâfi‘î ve menâḳıbuhû. Thk. Abdülğanî Abdülhâlık. Beyrût: Dâru'l-kütübi'l-‘ılmiyye, 1424/2003.
Sem‘ânî, Ebû Sa‘îd Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. Nşr. Abdurrahmân b. Yahyâ. 13 cilt. Haydarâbâd: Meclis-i dâireti’l-meârifi’l-Osmâniyyi, 1382/1962.
Sıbt, Ebu’l-Muzaffer Şemseddîn Yûsuf b. Kızoğlî b. Abdulllah İbnü’l-Cevzî. Mirâtü’z-zamân fî tevârîḫi’l-a’yân. Nşr. Muhammed Berekât, Kâmil Mu-hammed el-Harrât, ‘Ammâr Rîhâvî. 23 cilt. Dımeşk: Dârü’r-risâleti’l-ilmiyye, 1434/2013.
Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Huseyn. Ṭabaḳâtü’s-ṣûfiyye. Nşr. Mustafa Abdülkadir ‘Atâ. Beyrût: Dârü-l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1419/1998.
Şa‘rânî, Abdülvehhâb. Velîler Ansiklopedisi. Trc. Abdülkadir Akçiçek. 4 cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 1407/1986.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’l-nübelâ. 18 cilt. Kâhire: Dâru’l-hadîs, 1427/2006.
Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîḫu’l-İslâm ve ve-fayâtü’l-meşâhir ve’l-e’lâm. Nşr. Ömer Abdüsselam Tedmirî. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1407/1987.