Sahâbe Tefsirinde Hakikî İhtilâf Problemi ve Gerekçeleri

Sahâbiler, vahyin nüzûlüne bizzat şahit olan ve onun dilini tabii yolla bilen kimselerdir. Böylece onlar, âyetleri doğru bir şekilde anlamada imtiyazlı bir konum elde etmişlerdir. Onlar âyetlerdeki genel maksatları veya dinin temel emir ve yasaklarını anlamış olsalar da kaynaklarda onların bazı âyetlerle/lafızlarla ne kastedildiği hakkında ihtilâf ettikleri nakledilmiştir. Sahâbenin tefsirdeki ihtilâfı bazı alim ve araştırmacıları, bu ihtilâfın mahiyetini irdelemeye sevk etmiştir. Sonuçta ihtilâflar tenevvuʿ/zahirî ve tezat/hakikî ihtilâf şeklinde iki kısımda incelenmiştir. İhtilâflar ve mezkûr kavramlar temelde lafızların çok anlamlılığı veya anlamların birbiriyle çelişikliği üzerinden ele alınmaktadır. Bu durum hangi ihtilâfın tezat/hakikî, hangisinin de tenevvuʿ/zahirî olduğunu tespitte belirsizliklere neden olmaktadır. Bu nedenle, konuyu inceleyenler nazarında sahâbe tefsirinde özellikle tezat/hakikî ihtilâfın bulunup bulunmadığı da farklılaşmaktadır. Biz ihtilâf olgusunun çok anlamlılık veya anlamların birbiriyle çelişmesi üzerinden değil, Allah’ın muradı, muhatabın algılayışı, zaman ve mekan birliği, uygulamadaki sonuçların tutarlılığı gibi kriterlere göre değerlendirilmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Böyle bakıldığında sahâbe tefsirinde hakikî ihtilâflar görülür. Çünkü onlar nüzûle bizzat şahit olsalar da bazı sebepler, âyetlerin tefsirinde onları da ihtilâf etmeye sevk etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Sahâbe, İhtilâf, Hakikî İhtilâf, Sebepler

The Real Difference Problem in Tafsir of the Companions and its Reasons

The companions are people who witnessed to sending of revelation and knew its language naturally. Thereby they acquired a privileged position in understanding of the verses correctly. Although they understood general purposes of the verses or basic orders and prohibitions of the religion, their difference (iḫtilāf) about what is meant in some verses/terms (lafẓ) is reported in some sources. Differences of the companions on the tafsir prompted some scholars to scrutinize nature of the difference. As a result, differences are separated into two parts as difference of variation/difference in appearance (iḫtilāf tanawwuʿ/ẓāhirī) and difference of contradiction/real difference (iḫtilāf taḍādd/ḥaqīqī). The differences and concepts are investigated based on polysemy of terms or contradicting meanings with one another. This case brings about an uncertainty in ascertaining whether a difference is contradictory/real or variation/in appearance. Thereby, it differs whether difference of contradictory/real difference is in tafsir of the companions or not in terms of scholars. We think that the differences shouldn’t be investigated based on polysemy or contradicting meanings with one another, rather, they should be analyzed based on criterions like intent of Allah, perception of audience, unity in time and place, consistency of applications in practice. If it is regarded so, the real differences are seen in tafsir of the companions. Although they had witnessed to sending of revelation, some reasons caused them to differ in tafsir of the verses.

Keywords:

Tafsir, The Companion, Difference, Real Difference, Reasons,

PDF

___

Bahrānī, es-Seyyid Hāşim. el-Burhān fī tefsīri’l-Ḳur’ān. Thk. Heyet. 8 cilt. Beyrut: Müessesetü’l-ʿalemī, 2006.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
Cevdet Bey. Tefsir Usûlü ve Tarihi. Haz. Mustafa Özel. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2002.
Çalışkan, İsmail. “Tefsirde Sahâbe İhtilafları”. Kur’ân ve Sahâbe. Ed. Hasan Keskin-Abdullah Demir. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2016.
Gazzālī, Ebū Hāmid Muhammed b. Muhammed. İḥyâü ʿulūmi’d-dīn. Beyrut: Dāru İbn Hazm, 2005.
Humeynī, es-Seyyid Mustafā. Tefsīru’l- Ḳur’āni’l-Kerīm. Thk. Müessesetü tanzīm ve neşr āsāri’l-İmāmi’l-Humeynī. 5 cilt. Kūm: Matbaatü müesseseti’l-ʿurūc, 1418.
İbn Āşūr, Muhammed et-Tāhir. Tefsīru’t-taḥrīr ve’t-tenvīr. 30 cüz. Tunus: Dāru Sahnūn, ts.
İbn Ayyāş, Ebu’n-Nasr Muhammed b. Mesūd. Tefsīr. Thk. es-Seyyin Hāşim er-Rasūlī el-Mahallātī. 2 cilt. Beyrut: Müessesetü’l-ʿalemī, 1991.
İbn Kesīr, Ebu’l-Fidā İsmail. Tefsīru’l-Ḳur’āni’l-ʿAzīm. Thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed v.dğr. 15 cilt. Gīza: Müessesetü Kurtuba, ts.
İbn Kuteybe, Ebū Muhammed Abdullah b. Müslim. Te’vīlü müşkili’l-Ḳur’ān. Nşr. es-Seyyid Ahmet Sakr. 2. Baskı. Kahire: Dāru’t-türās, 1973.
İbn Teymiyye, Takiyyüdīn Ahmet b. Abdülhalīm b. Abdüsselām. İḳtiḍāu’s-ṣırādı’l-müstaḳīm li muḥālefeti ʿaṣḥābi’l-caḥīm. Thk. Abdülkerīm b. Nāsır el-ʿAkl. 2 cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, ts.
İbn Teymiyye, Takiyyüdīn Ahmet b. Abdülhalīm b. Abdüsselām. Mecmūʿu fetāvā. 37 cilt. Medīne: Mucemmaʿu’l-Melik Fahd li’d-dıbāʿati’l-Mushafi’ş-Şerīf, 2003.
İbn Teymiyye, Takiyyüdīn Ahmet b. Abdülhalīm b. Abdüsselām. Muḳaddime fī usūli’t-tefsīr. Thk. Adnān Zarzūr. Dımaşk, y.y., 1972.
Kāfiyecī, Muhyiddīn Ebū Abdullah b. Süleyman. Kitābü’t-teysīr fī ḳavāʿidi ʿilmi’t-tefsīr. Thk. İsmail Cerrahoğlu. Ankara: AÜİF Yayınları, 1974.
Kahraman, Ferruh. “Tefsîrde Tenevvu ve Tezâd İhtilâfı Ayrımının Yetersizliği”. HÜİFD 12/24 (2013): 85-107.
Kahraman, Ferruh. Tefsîrde İhtilâflar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
Mātürīdī, Ebū Mansūr Muhammed b. Muhammed b. Mahmūd. Te’vīlâtü Ehli’s-sünne. Thk. Fatma Yusuf el-Haymī. 5 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risāle, 2004.
Māverdī, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habīb. en-Nüket ve’l-ʿuyūn. Thk. es-Seyyid b. Abdülmaksūdb. Abdurrahīm. 6 cilt. Beyrut: Dāru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1992.
Muhammed Süleyman, Muhammed Salih. İḫtilāfu’s-selef fi’t-tefsīr. Demmām: Dāru İbnü’l-Cevzī, 1420.
Öztürk, Mustafa. “Sahâbe ve Kur’an”. KTÜİFD 2/2 (Güz 2015): 7-36.
Rāzī, Fahreddīn. Mefātīḥu’l-ġayb. 32 cilt. Beyrut: Dāru’l-fikr, ts.
Semerkandī, Alāüddīn Muhammed b. Ahmed. Şerḥu’t-te’vīlāt, Şehit Ali Paşa. 283: 1a-421a. Süleymaniye Kütüphanesi.
Süyûtī, Abdurrahman Celâleddīn. ed-Dürrü’l-mensūr fi’t-tefsīri bi’l-meʾsūr. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkī. 17 cilt. Gīza: Merkezü hicr, 2003.
Süyûtī, Abdurrahman Celâleddīn. el-İcābe li īrādi me’s-tedraketh Āişe ʿale’s-ṣaḥābe. Thk. Saīd el-Afkānî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslāmî, 1939.
Süyûtī, Abdurrahman Celâleddīn. el-Müzhir fī ʿulûmi’l-lüġa ve envāʿihā. Thk. Muhammet Ahmet Cādelmevlā Bek v.dğr. 3. Baskı. 2 cilt. Kāhire: Dādru’d-türās, ts.
Süyūtī, Celāleddīn Abdurrahman. el-İtḳān fī ʿulûmi’l-Ḳur’ān. Thk. Fevvāz Ahmet Zemerlī. Beyrut: Dāru’l-kitābi’l-Arabī, 2011.
Şātıbī, Ebū İshak İbrahim b. Mūsā b. Muhammed el-Lahmī. el-Muvāfaḳāt. Thk. Ebū Ubeyde Meşhūr b. Hasan Āl-i Selmān. 6 cilt. Suūd: Dāru İbn Affān, 1997.
Taberī, Ebū Caʿfer Muhammed b. Cerīr. Cāmiʿu’l-beyān ʿan teʾvīli āyi’l-Ḳur’ān. Thk. İslam Mansūr Abdulhumeyd, v.dğr. 12 cilt. Kāhire: Dāru’l-hadīs, 2010.
Tabersī, Ebū Ali el-Fadl b. el-Hasan. Mecmaʿu’l-beyān fī tefsīri’l-Ḳur’ān. 10 cilt. Beyrut: Dāru’l-ulūm, 2005.
Tayyār, Müsait b. Süleyman b. Nāsır. Şerḥu muḳadime fī uṣūli’t-tefsīr. 2. Baskı. Demmām: Dāru İbnü’l-Cevzī, 1438.
Tūfī, Süleyman b. Abdülkavī b. Abdülkerīm es-Sarsarī el-Bağdādī. el-İksīr fī ʿilmi’t-tefsīr. Thk. Abdülkadir Hüseyin. Kāhire: Mektebetü’l-ādāb, 1977.
Vāhidī, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmet b. Muhammed. et-Tefsīru’l-basīṭ. Thk. Muhammed b. Salih b. Abdullah el-Fevzān. 25 cilt. Riyad: Cāmiʿatü’l-İmām Muhammed b. Suʿūd el- İslâmiyye, 1430.
Vāhidī, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmet. Esbābü nüzūli’l-Ḳur’ān. Thk. Kemāl Besyūnī Zağlūl. Dāru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1991.