Bir Hadisçi Olarak Erzurumlu Lütfullah Efendi ve Tefsîrinde Rivayetleri Sunma Metodu

Son dönemlerde yazılan tefsirlerin neredeyse tamamı rivayet ve dirayet ilimlerinin ikisini de mezcetmektedirler. Durum böyle olunca kitap müelliflerinin, hadis ilimleri müellifler arasındaki konumları farklılık arz etse de hadis ilmini bilmeleri kaçınılmazdır. Bu tefsirlerden birisi de Erzurumlu Lütfullah Efendi’nin “Râmûzu’t-Tahrîr ve’t-Tefsîr” isimli tefsiridir. Lütfullah Efendi, bu tefsirini Beyzâvî’nin Tefsiri ve diğer bazı tefsirler üzerine bina etmiş ve tefsirinde çok sayıda rivayete yer vermiştir. Ancak Beyzâvî’nin metodunu takip etmeyi zorunlu görmediği gibi sadece onda bulunan rivayetlerle yetinmeyen Lütfullah Efendi, rivayetlerin sunumunda çeşitlilik gösteren bir metod kullanmıştır. Bu çalışmada, hadisçiliğini ve bu ilim dalındaki rolünü ortaya koymak için, onun bir hadis âlimi olarak şahsiyetini, hadis elde etmek için yaptığı rihlelerini ve bu alanda yazdığı eserlerini vermeye çalışacağız. Bundan sonra, en geniş eserinde –ki bu da tefsiridir- hadisteki yetkinliğine binaen hadisleri kullanması ve tefsirinde hadisleri verme metodunu sunmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Lütfullah Efendi, Râmûzu’t-Tahrîr ve’t-Tefsîr, Hadis, Sahîh, Mustalahu’l-Hadis

Lutfullah Afandi al-Erzurumi as a Muhaddith and his Method of Presenting Narratives in his Tafsir

Almost all of the recently written tafsirs include both the reporting (riwayah) and wisdom (dirayah) scholarships. In these circumstances, even if the authors for testament have a different position among the authors for hadith, they have to know the hadith scholarship. One of these interpretations is “Râmûzu’t-Tahrir ve’t-Tefsir” by Erzurumlu Lütfullah Efendi. Lütfullah Efendi built his work on the interpretation by Beyzâvî and some other ones, and his work includes many reports. However, Lütfullah Efendi, who did not think it is necessary to use Beyzâvî’s method and who did not think it is enough to use only his rumors, used a diversified method in this report presentation. In this paper, we have studied on his personality as a hadith scholar, his travels to find the hadiths and his works in this field to find out his hadith understanding and his role in this field. Then, we have tried to show his utilization method for hadiths and the presentation for hadiths in his interpretations based on the ability about hadith in his largest work, which is his tafsir book.

Keywords:

Lütfullah Efendi, Râmûzu’t-Tahrir ve’t-Tefsir, Hadith, Trustworthy, Mustalahu’l-Hadith,

PDF

___

Âdil Nuveyhid. Mu’cemu’l-müfessirîn min ṣabri’l-İslâm ḥattâ’l-ʻaṣri’l-ḥâḍır. Beyrut: Müessesetu nuveyhidi’s-sekâfiye, 1409/1988.
Ahmed b. Hanbel. Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeyb’anî. Musnedu’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
Âlûsî, Şihabuddîn Ebû’s-Senâ Mahmûd b. Abdillah. Ġarâibu’l-iġtirâb ve nüzhetu’l-elbâb fî’z-ẕihâbi ve’l-iḳâmeti ve’l-iyâb. Bağdâd: Matbaatu’ş-Şabander, 1327.
Beydâvî, Nâsiruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Daru ihyai’t-türâsi’l-Arabî, 1418.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. Şuʻabu’l-îmân. Beyrut: Daru’l-kutubu’l-ilmiye, t.y.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Edebu’l-Müfred. Beyrut: Da-ru’l-beşâiri’l-İslâmiye, 1409/1989.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Saḥiḥu’l-Buḫârî. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1425/2004.
Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul, t.y.
Cebertî, Abdurrahmân b. Hasen. ‘Acâibu’l-âsâr fî’t-terâcimi ve’l-aḫbâr. Beyrut: Daru’l-Cîl, t.y.
Deylemî, Ebû Şücâ’ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye. el-Firdsevs bi me’sûri’l-ḫiṭab. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiye, 1986.
Ebû Davûd, Süleymân b. el-Eş’as b. İshak es-Sicistânî. Sünenu Ebî Davûd. Beyrut: Dâru’r-risâletu’l-alemiye, 2009.
Ebû Hasan Muntasar Muhammed Sıtkî. Risâletun fî uṣûli’t-tefsîr li’l-Lütfullah el-Erżurûmî. Doktora Tezi. Nablus en-Necâhu’l-Vataniye Üniversitesi, 2014.
Gımârî, Muhammed b. es-Sıddîk. el-Muġîr ale’l-eḥâdîsi’l-mevżû’ati fî’l-Câmi’i’s-Ṣaġîr. Beyrut: Daru’r-râidi’l-Arabî, 1982.
Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. el-Hüseyin. Nevâdi-ru’l-uṣûl fî ehâdîsi’r-Resûl. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1992.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sabit. el-Müttefiḳu ve’l-müfteriḳu. Dimeşk: Daru’l-Kâdirî, 1417/1997.
Irâkî, Zeynuddîn b. Abdurrahman b. el-Hüseyin. el-Muġnî an ḥamli’l-esfâr fî’l-esfâr fî taḫrîci mâ fî’l-İḥyâi mine’l-aḫbâr. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1426/2005.
İbn Adil el-Hanbelî, Ebû Hafs Sırâcuddîn Ömer b. Ali ed-Dımeşkî. el-Lübâb fî ʻulûmi’l-kitâb. Beyrut: Dâru’l-kutubu’l-ilmiye, 1419/1998.
İbn Arrâk, Nuruddîn Ali b. Muhammed el-Kinânî.Tenzîhu’ş-şerî‘ati’l-merfû‘a ani’l-aḫbâri’ş-Şenî‘ati’l-mevżû‘a. Thk. Abdulvahhâb Abdullatîf-Abdullah Muhammed es-Sıddîk. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiye, 1401/1981.
İbn Asâkir, Ebû’l-Kâsım Ali b. el-Hüseyin b. Hibetullah. Tarîḫu’d-Dimeşḳ. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1415/1995.
İbn Bişr Osmân el-Hanbelî. ʻUnvânu’l-mecd fî târîḫi’n-Necd. Thk. Abdur-rahmân Âli’ş-Şeyh. Riyâd: Daru’l-Melik Abdilazîz, 1402/1982.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer Ebû’l-Fadl el-‘Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu Saḥiḥi’l- Buḫârî. Beyrût: Daru’l-Ma’rife, 1379.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. Thk. Şuayb Arnavud. Beyrut: Dâru’r-risâletu’l-alemiye, 2009.
İbnu’l-Esîr, Mecduddîn Ebû’s-Saâdât el-Mübârek b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Câmiʻu’l-uṣûl fî ehâdîsi’r-Resûl. Thk. Abdulkadir Arnavut – Beşîr Uyûn, Mektebetu’l- Hulvânî & Mektebtu dâri’l-beyân, t.y.
İbnu’l-Hümâm, Kemaluddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. Fethu’l-ḳadîr. Beyrut: Daru’l-Fikr, t.y.
Kannûcî, Sıddîk b. Hasen. el-Veşyu’l-merkûm fî beyâni ahvâli’l-ulûm. Thk. Abdulcebbâr Zekkâr. Beyrut: Daru’l-kutubu’l-ilmiye, 1978.
Kara, Ömer. Göğsügür Lütfullah Efendi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2015.
Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʻilmi maʻânî’l- Ḳur’ân ve tefsîrihî ve Aḥkâmihî ve Cümelin min funûnihî ve ʻulûmihî. Şârka: Camiatu’ş- Şârka, 1429/2008.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifîn. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1414/1993.
Lütfullah Efendî, Erzurûmî. Râmûzu’t-taḥrîr ve’t-tefsîr. Halid Efendî, 00020: 589 varak. Süleymaniye Kütüphanesi.
Lütfullah Efendî, Erzurûmî. Taḥrîrun fî fenni muṣṭalaḥi’l-ḥadîs. Thk. Hasan b. Ali er-Rehhâlî. Ribat: er-Râbıtatu’l-Muhammediyye, 2018.
Lütfullah Efendî, Erzurûmî. Taḥrîrun fî fenni muṣṭalaḥi’l-ḥadîs. Şehit Ali Paşa 2812.
Darkot, Besim. İslam Ansiklopedisi. Ankara: MEB Yayınları, 1979.
Murâdî, Muhammed Halîl b. Ali. Silku’d-durer fî a’yâni’l-ḳarni’s-sânî ʻaşer. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1408/1988.
Mücahit Elhut. Lütfullah el-Erzurûmî’nin “Râmûzu't-Tahrîr ve't-Tefsir”Adlı Eserinin (1-160 Varakları Arası) Edisyon Kritik. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, 2019.
Müslim, Müslim b. Haccâc en-Nisâbûrî. Saḥîḥu Müslim. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1431/2010.
Ören, Halis. Göğsügür Lütfullah Erzurumî ve Râmûzu’t-Tahrîr Adlı Eseri. Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, 1995.
Özdemir, Faruk. Lütfullah bin Muhammed Erzurumî’nin Râmûzu’t-Tahrîr ve’t-Tefsîr’i, Yüksek Lisans Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 1999.
Rıhâlî, Hasan b. Ali. Tahrîrun fî fenni mustalahi’l-hadîs li’l-Lütfullah Efendî. Ribât: er-Râbitatu’l-Muhammediye, 2018.
Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrahîm. el-Keşfu ve’l-beyân an tefsîri’l-Ḳur’ân. Beyrut: Daru ihyai’t-türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
Suyûtî, Celaluddîn. ez-Ziyâdât ale’l-mevżûʻât (Ẕeylu’l-leâli’l-maṣnû’a). Ri-yad: Mektebetu’l-Maârif, 1431/2010.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. el-Bedru’t-tâli’ bi meḥâsini men ba’de’l-ḳarni’s-sâbi’. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, t.y.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. el-Fevâidu’l-mecmû’a fî’l-eḥâdîsi’l-mevżû’a. Beyrut: Daru’l-kutubu’l-ilmiye, t.y.
Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemu’l-kebîr. Kahire: Mek-tebetu İbn Teymiyye, t.y.
Tayyâr, Müsâid b. Süleymân b. Nâsır. Şerḥu muḳaddimeti’t-teshîl li ʻulûmi’t-tenzîl li İbn Cüzâ. Suudi Arabistan: Daru İbnu’l-Cevzî, 1431.
Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. Sünenu’t-Tirmiẕî. Beyrut: Da-ru’l-Ma’rife, 2002.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. Esbâbu nuzûli’l- Ḳur’ân. Suudi Arabis-tan: Daru’l-İslâh, 1412/1992.
Yâkût el-Hamevî, Şİhabuddîn Yâkût b. Abdillah. Mu‘cemu’l-buldân. Beyrut: Daru Sâdır, 1997.
Zamahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Fâiḳ fî ġarîbi’l-hadîs. Thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, t.y.
Ziriklî, Hayreddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Daru’l-ilmi li’l-melâyîn, 2002.