Ebü’l-Hasan el-Lahmî ve Mâlikî Mezhebindeki Yeri

İmam Mâlik (ö. 179/795) ve öğrencilerinin fıkhi faaliyetleri sonucu ortaya çıkan Mâlikî Mezhebi kendi içinde gerek coğrafik gerekse de metodolojik nedenlere bağlı olarak Mısır, Kayravân, Medîne, Endülüs ve Irak gibi farklı ekollere ayrılmıştır. Her ekolün kendine göre geleneği, bu geleneğin tesis ve teşekkülünde etkili olan isimler ve ilim halkaları söz konusudur. Kayravân ekolünün tesis edilmesinde ve temellerinin atılmasında öne çıkan birçok Malikî fakîhi bulunmaktadır. Genel olarak Mâlikî Mezhebi’nin tamamında ön plandaki isim olan Sahnûn b. Saîd (ö. 240/854) esasen Kayravân ekolünün temsilcisidir ve telif ettiği el-Müdevvenetü’l-kübrâ da ekolün temel başvuru kaynağıdır. Ekol içinde yapılan telif çalışmaları daha ziyade el-Müdevvene merkezli olmuş, metin üzerinde birçok şerh kaleme alınmıştır. Makalenin konusu olan Ebü’l-Hasan el-Lahmî (ö. 478/1085) ve öğrencileri ise bu ekolün teşekkül sürecinde etkili olmuşlardır. Lahmî’nin ilmi birikimini kaleme aldığı et-Tabsira isimli eser de el-Müdevvene üzerine yapılmış şerhlerden biridir. Bu çalışmada Lahmî’nin hayatı, ilmi şahsiyeti, telifleri ve Kayravân Mâlikî ekolünün teşekkül sürecindeki yeri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Mâlikî Mezhebi, Kayravân, Eb’ul-Hasan el-Lahmî, et-Tabsira

Abul Hasan al-Lahmî and His Significance in the Malikî Sect

The Maliki Sect emerged in result of Imam Malik (d. 179/795) and his students’ fiqhi (Islamic jurisprudential) activities split into various schools such as Egypt, Kairawan, Madina, Andalus, and Iraq due to either geographical or methodological reasons. Each school has its own tradition, and there are the names and knowledge circles that were influential in the formation and establishment of these traditions. There were many Maliki faqihs (Islamic jurisprudent) who were influential in founding and establishing the Kairawan school. Sahnun ibn Said (d. 240/854), the prominent figure in the whole sect, was actually the representative of the Kairawan school, and al-Mudawwanah al-Kubra penned by him is the main reference resource of that school. The publication activities in the school were mostly based on el-Mudawwanah, and a lot of glosses have been penned about that text. Ebul Hasan al-Lahmi, the subject of article, and his students were influential during the establishment process of this school. The piece entitled Tabsira, in which Lahmi authored his knowledge accumulation, was also a gloss on el-Mudawwanah. In this study, Lahmi’s life, scientific personality, publications, and significance during the foundation process of Maliki school are analyzed.

Keywords:

Fiqh (jurisprudence), Maliki Sect, Kairawan, Ebul Hasan al-Lahmî, et-Tabsira,

PDF

___

Abdulvehhâb, Hasan Hasanî. Kitâbu’l-‘umer fi’l-musannefât ve’l-müellifîne’t-Tûnisiyyîn. Nşr. Muhammed el-‘Arvasî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l- gārbi’l-İslâmî, 1990.
Başoğlu, Tuncay. “Tahrîc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 420-422. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Belkâsım, Ali. el-İmâm Abdurrahman ibnü’l-Kâsım ve ictihâdâtuhu min hilâli’l-Müdevvene. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 2007.
Bürzülî, Ebü’l-Kâsım. Câmi‘u mesâili’l-ahkâm limâ nezele mine’l-kadâyâ bi’lmüftiyyîn ve’l-hükkâm. Nşr. Muhammed el-Habib el-Hîle. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-gārbi’l-İslâmî, 2002.
Çavuşoğlu, Ali Hakan. Irak Mâlikî Ekolü (III.-V./ IX.-XI. Yy.). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2004.
Çavuşoğlu, Ali Hakan. “el-Müdevvenetü’l-Kübrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 470-473. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Utbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 237-239. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Gūbrînî, Ebü’l-‘Abbâs Ahmed. ‘Unvânu’d-dirâye fî men ‘urife mine’l-‘ulemâfi’l-mieti’s-sâbi‘a bi Bicâye. 2. Baskı. Nşr. Âdil Nüveyhiz. Beyrût: Dâru’l-âfâkı’l-cedîde, 1979.
Halîl b. İshâk. Muhtasaru Allâme Halîl. Nşr. Ahmed Câd. Kâhire: Dâru’l-hadîs, 1426/2005.
Hilâlî, Ahmed b. Abdulazîz. Nûrul’-basar fî şerhi hıtbeti Muhtasar-ı Halîl. Nşr. Muhammed Mahmûd. Moritanya: Dâru Yûsuf b. Taşfîn, 1328/2007.
https://www.histoiredesfax.com/tag/امام-جامع-اللخمي/ Erişim Tarihi: 19. 05. 2018.
‘Iyâd, Kâdî. Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik li ma’rifetie’lâmi mezhebi Mâlik. Nşr. Saîd Ahmed E‘râb. 8 Cilt. Rabât: Vizaretü’l-evkaf ve’ş- şuûni’l-İslâmiyye, 1403/1983.
İbn Ferhûn, el-Mâlikî. ed-Dîbâcu’l-müzheb fî ma’rifetie’yânî ‘ulemâi’l-mezheb. Nşr. Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr. 2. Baskı. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetu dâri’t-turâs, 1426/2005.
İbn Şâs, Abdullah b. Necm, Ikdu’l-cevâhiri’s-semîne fî mezhebi âlimi’l-Medîne. Nşr. Humeyd Muhammed b. Lahmir. 3 Cilt. yy.: Dâru’l-gārbi’l- İslâmî, 1403/2003.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd. el-Beyân ve't-tahsîl ve’ş-şerhu ve’t-tevcîhu ve’t-ta‘lîlu fi mesaili’l-Müstahrece. Nşr. Muhammed Haccî. 2. Baskı. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-gārbi’l-İslâmî, 1404/1984.
İbrâhim Alî. Istılâhu’l-mezheb ‘ınde’l-Mâlikiyye. Dübey: Dâru’l-buhûs li’d-dirâsâti’l-islâmiyye, 1321/2000.
Kaya, Eyüp Sait. “Mâlikî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 519-535. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Kaya, Eyüp Sait. “Mazerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 193-195. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Kesgin, Hafsa. Mâlikî Fıkıh Geleneğinde Nevâzil: Endülüs Örneği. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2013.
Lahmî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali. et-Tabsira. Nşr. Ahmed Abdülkerim Necib. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
Lahmir, Humeyd b. Muhammed. Fetâvâ eş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Lahmî. Mağrib: Dâru’l-ma‘rife, 2005.
Mahfûz, Muhammed, Terâcümu’l-müellifîne’t-Tûnusiyyîn. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-gārbi’l-İslâmî, 1405/1985.
Mahlûf, Muhammed b. Muhammed. Şeceretu’n-nûru’z-zekiyye fî tabakâti’l-Mâlikiyye. Nşr: Ali Ömer. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetü’s-sekāfetü’d- dîniyye, 1428/2007.
Makkarî, Ahmed b. Muhammed. Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endülüsi’r-râtîb. Nşr. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’s-sâdır, 1968.
Makkarî, Ahmed b. Muhammed. Ezhâru’r-riyâz fî ahbâri ‘Iyâd. Nşr. Mustafa es-Sekka-İbrahim el-Ebyari-Abdülhafız Şelebi. 3 Cilt. Rabât: İhyau't-turâsi'l-İslâmî, 1978/1398.
Muslih, Muhammed. el-İmâm Ebü’l-Hasân el-Lahmî ve cuhûduhu fî tatvîri’l-itticâhi’n-nakdî fi’l-Mezhebi’l-Mâlikî bi’l-gārbi’l-İslâmî. 2 Cilt. Dubâî: el-Buhûs li’d-dirâseti’l-İslâmiyye ve ihyâi’t-turâs, 1328/2007.
Özdemir, Mehmet. “Makkarî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 445-446. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Özel, Ahmed. “İbnü’l-Mevvâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21: 125-126. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Sâyiğ, Tevfîk b. İbrâhîm. Kitâbu’t-Tabsira min evveli kitâbi’l-hâc ilâ nihâyeti kitâbi’l-cihâd. Yüksek Lisans Tezi, Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, ts.
Şensoy, Sedat. “Ta'lîkât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 508-510. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Tinbuktî, Ahmed Baba. Neylü’l-ibtihâc bi tadrîzi’d-dibâc. Nşr. Abdulhamîd Abdullah. 2. Baskı. Tarablus: Dâru’l-kâtib, 2000.
Venşerîsî, Ahmed b. Yahyâ. el-Mi‘yâru’l-mu’rîb ve’l-câm ‘u’l-Mağrib ‘an fetâvâ ehl-i Ifrîkiyye ve’l-Endelüs ve’l-Mağrib. Nşr. Muhammed Haccî. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-gārbi’l-İslâmî, 1401/1981.
Ziriklî, Hayreddîn. el-Eʻlâm. 15. Baskı. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-‘ılmi li’l-melâyîn, 2002.