Tarihsel Seyir İçerisinde Pesendîde Makamı Tariflerinin İncelenmesi

Osmanlı padişahları şehzadelik dönemlerinden itibaren hem cirit, güreş, ok akma gibi savaşsporlarına yönelik hem de edebiyat, müzik, hat gibi sanat dallarına yönelik eğitim almışlardır.Yetenekleri doğrultusunda ilerlemeler kaydetmişler, şiirler yazmışlar, besteler yapmışlardır. 28.Osmanlı padişahı olarak tahta çıkan III. Selim de, İlhâmî mahlasıyla yazdığı şiirlerin yanı sırabesteleriyle ve terkip ettiği makamlarla Osmanlı/Türk müziği tarihinde müstesna bir şahsiyet olarakyerini almıştır.Sultan III. Selim, hayatı boyunca birçok yeni makam terkip etmiştir. Bu makamlardan biri de,çalışmanın konusunu oluşturan Pesendîde makamıdır. Bahsi geçen makama ilişkin tariflerin tarihselsüreç içerisindeki gelişiminin incelenmesinin amaçlandığı bu çalışmada, III. Selim’in mezkûrmakamdaki eserleri, makamı işleyiş biçimi bakımından analiz edilmiş ve buradan hareketle birmakam tarifi ortaya çıkarılmıştır. Sonrasında XIX. yüzyıldan günümüze kadar Pesendîde makamınıntarifine yer veren edvar ve nazariyat kitapları incelenmiş, bu tarifler ile III. Selim’in makamı işleyişbiçimine özgü tarif arasındaki olan benzerlik ve farklılıklar ortaya konulmuştur.Nitel araştırma yöntemi kullanılarak hazırlanan bu çalışmada, literatür tarama, doküman incelemeve arşiv tarama veri toplama teknikleri kullanılarak elde edilen veriler üzerinde içerik analiziyapılmıştır. Pesendîde makamının karar perdesinde, makamın karakterini ortaya koyan merkez vediğer önemli perdeler ile seyir özelliklerinde bir değişiklik olmadığı, fakat zaman içerisinde ortayakonulmuş tarifler arasında farklılıklar olduğu tespit edilmiştir.

Examination of Pesendîde Maqam Descriptions’ in Historical Process

Ottoman sultans were educated on javelin throwing, wrestling, archery as well as art branches of literature, music, calligraphy since their the period of when they were in “şehzade”. They made progress in art branches, wrote poetry, composed music. Selim 3rd, who acceded to the throne as Ottoman Sultan the 28th, took place as exceptional person at the Ottoman/Turkish music history with poems -pseudonym “İlhami”-, maqams that composed by him. Selim 3rd, composed many new maqams throughout his life. One of those maqams is the “Pesendîde” maqams which is our academic subject matter. In this subject which is purposed on examining the evolution of this maqam in historic prosses, the compositions of Selim 3rd were analysed and thus a specification of maqam were revealed. It was examined theoritical books and edvar which is included the description of this maqams from nineteenth century to present, was also explained the similarity and differences between this descriptions and Selim 3rd’s special methods. In this subject which is used qualitative research, was prepared content analysis on this material that required by literature review, examining documents and archive research. It has been detected no changes on the “ending pitch” of Pesendîde maqam, the center that characterised this maqam, other important pitchs and the properties of maqam excursion, however it has been detected differences between these descriptions in time.

PDF

___

Akdoğu, Onur, Hüseyin Sadettin Arel - Türk Mûsikîsi Nazariyatı Dersleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1993.
Aksın Çevik, Ayşe Emsal, Sultân III. Selîm’in Beste Formundaki Eserlerinin Usûl - Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2011.
Aydemir, Murat, Türk Müziği Makam Rehberi, Pan Yayıncılık, İstanbul 2014.
Beşiroğlu, Şefika Şehvar, III. Selim Devrinin Müzik ve Müzisyenler Açısından İncelenmesi, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1993.
Beydilli, Kemal, “Selim III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2009, s. 420-425, https://islamansiklopedisi.org.tr/selim-iii#1 erişim tarihi: 04.02.2019.
Cevher, Hakan, Tanbûrî Cemil Bey ve Rehber-i Mûsikî, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 1992.
Çakar, Şeref, Türk Müziği Teorisi ve Makamlar, MEB Yayınları, İstanbul 2004.
Çelikkol, Erdinç, Türk Mûsıkîsi Bilgileri, Özsan Matbaacılık, Bursa 2000.
Darbaz, Feridun, Temel Bilgilerle Beraber Tonâl - Modâl - Ölçü ve Biçim Bakımından Türk Müziği ve Batı Müziği, Musiki ve Kültür Derneği Yayınları No.1, Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul 1973.
Ezgi, Suphi, Nazari ve Ameli Türk Musikisi, Milli Mecmua Matbaası, İstanbul 1933.
Gönül, Mehmet, Türk Müziği Solfej-Makam-Usûl-Dikte Alıştırmaları, Gece Kitaplığı, Ankara 2017.
İrden, Sühan, Türk Mûsikîsi'nde Makâm Uygulamaları, Aybil Yayıncılık, Konya 2015.
Karadeniz, Ekrem, Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2013.
Kaygusuz, Nermin, Muallim İsmail Hakkı Bey ve Mûsıkî Tekâmül Dersleri, İTÜ Vakfı Yayınları, İstanbul 2006.
Koç, Ferdi, Sultan III. Selim Hân’ın Terkîb Ettiği Türk Mûsıkîsi Makamlarının İncelenmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 2 s. 2, Ankara 2011.
Koçu, Reşad Ekrem, Osmanlı Padişahları, Doğan Egmont Yayıncılık, İstanbul 2015.
Kutluğ, Yakup Fikret, Türk Musikisinde Makamlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.
Mantı, Danyal, Klasik Türk Mûsıkîsi'nde Az Kullanılan Makamlar, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2011.
Özcan, Nuri, “Mehmed Efendi, Kömürcüzâde” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2009, https://islamansiklopedisi.org.tr/mehmed-efendi-komurcuzade erişim tarihi: 26.01.2019.
Özcan, Nuri, “Selim III (Mûsiki)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul 2009, s. 425-426.
Özkan, İsmail Hakkı, “Makam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul 2003, s. 410-412.
Özkan, İsmail Hakkı, Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri: Kudüm Velveleleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2006.
Öztuna, Yılmaz, “Pesendîde”, Türk Musikisi Ansiklopedisi, MEB Basımevi, c.2, İstanbul 1976, s. 145.
Öztuna, Yılmaz, “Hâfız Mehmed Efendi [Kömürcü-zâde, Musâhib-i Şehriyâri]”, Türk Musikisi Ansiklopedisi, MEB Basımevi, C.1, İstanbul 1969, s. 243.
Öztuna, Yılmaz, “Selim III (Han, Sultan, Gazi)”, Türk Musikisi Ansiklopedisi, MEB Basımevi, c.2, İstanbul 1976, s. 221-222.
Pappas, Miltiadis, Kiltzanidis’in Kitabı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1997.
Popescu-Judetz, Eugenia, A Summary Catalogue of the Turkish Makams, Pan Yayıncılık, İstanbul 2010.
Salgar, Fatih, III. Selim: Hayatı, Sanatı, Eserleri (2. Baskı), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011.
Salgar, Fatih, Türk Müziğinde Makamlar, Usûller ve Seyir Örnekleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2017.
Sayan, Erol, Ulusal Müziğimiz, Boyut Yayıncılık, İstanbul 2010.
Sevinç, Muhammet, Tevfik Rıza'nın "Söz ve Saz" Adlı Yazma Eserinin I. Kitabı Olan “Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri” Bölümünün Günümüz Türkçesine Çevirimi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2013.
Sıdal, Ferit, Türk Musıkîsi Nazariyatı, TRT Müzik Dairesi Yayınları, Ankara 1988.
Sözer, Vural, Müzik Terimleri Sözlüğü (3. Baskı), Remzi Kitabevi, İstanbul 2018.
Tahsin, Hasan, Gülzâr-ı Mûsikî, Çev: Gülçin Yahya Kaçar, Gece Kitaplığı, Ankara 2017. (Eserin orijinali 1905’te yayımlandı).
Tanrıkorur, Cinuçen, Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2005. Tekin, Hatice Selen, Türk Müziği Nazariyatı ve Solfeji II, Müzik Eğitimi Yayınları, Ankara 2014.
Tırışkan, Ahmet Gürsel, Hâşim Bey’in Edvârı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2000.
Tohumcu, Ahmed, Osmanlı-Türk Müziği’nde Makam Kavramı ve Teorisi, Yeni Türkiye Dergisi, s. 57, Ankara 2014.
Toz, Ceyhan, Ahmet Avni Konuk’un Hânende Mecmûası Osmanlıca’dan Türkçeye Çevirisi (Mukaddime ve 84/217 Sahifeleri), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1999.
Tura, Yalçın, Tedkîk ü Tahkîk / İnceleme ve Gerçeği Araştırma, Pan Yayıncılık, İstanbul 2006.
Tura, Yalçın, Türk Mûsıkîsinin Mes’eleleri (3. Baskı), İz yayıncılık, İstanbul 2017.
Uz, Kazım, Mûsıkî Istılâhatı. Küğ Yayını, Ankara 1964.
Yahya Kaçar, Gülçin, Türk Mûsikîsi Rehberi, Maya Akademi, Ankara 2009.
Yalçın, Gökhan, 19. Yüzyıl Türk Musikisinde Hâşim Bey Mecmuası, Edvar, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2016.
Yavuzoğlu, Nail, Türk Müziğinde Makamlar ve Seyir Özellikleri, Pan Yayıncılık, İstanbul 2011.
Yekta, Rauf, Türk Musikisi, Pan Yayıncılık, İstanbul 1986.
Devlet Korosu Nota Arşivi http://www.sanatmuziginotalari.com/arama.asp erişim tarihi: 01.07.2017
Elektronik TRT Nota Arşivi (Mehmet Gönül kişisel arşivi) erişim tarihi: 01.07.2017.