Osmanlı’dan Cumhuriyete Gümüşhane’de Göç

Gümüşhane, Osmanlı hakimiyeti döneminde yoğun bir nüfus göçüne sahne olmuştur.Gümüşhane dahilinde maden ocaklarının açılması ve işletilmesi kırsalda yaşayanların madenocaklarının olduğu yerlere taşınmalarına ve yerleşmelerine neden olmuştur. 19. Yüzyıldan itibarenise Gümüşhane sancağı dahilindeki halk maden ocaklarının kapanması, doğal afetler, vergisisteminin değişmesi, zorunlu askerlik uygulamasının getirilmesi ve özellikle sancağın kuzeyindekiarazilerin tarıma elverişli olmaması gibi sebeplerle ya mevsimlik işçi statüsünde gurbete çıkmış yada ailece yerini yurdunu terk etmiştir. Göç edenler memalik- i şahanenin çeşitli yerleşmelerinegittikleri gibi başta Tiflis olmak üzere Rusya’nın hakimiyetindeki topraklara da gitmişlerdir. Öteyandan 1828- 1918 yılları arasındaki savaşlar da bölge halkının kitlesel boyutta göç etmesinesebebiyet vermiştir. Makalede referans eserlere ve arşiv kayıtlarına istinaden söz konusu göçlertespit edilip değerlendirilmektedir.

Migration in Gümüşhane from Ottoman Empire to The Republic of Turkey

Gumushane had witnessed an intense population migration during the Ottoman period. The opening and operation of the mines in Gümüşhane caused the people living in rural areas to move to near the mines and settle there. From the 19th century, the people within Gümüşhane sanjak had abandoned their homes due to the reasons such as the closure of mines, natural disasters, the change of the tax system, the introduction of compulsory military service and the lack of suitable arable lands for the northern areas of the sanjak. Immigrants went to various settlements of the Ottoman Empire and also went to the territory of Russia, primarily Tbilisi. On the other hand, the wars between 1828 and 1918 caused the people of the region to migrate. In the article, these migrations are determined and evaluated based on reference works and archival records.

PDF

___

BOA, AD.
BOA, A. Mkt. Um
BOA, BEO.
BOA, Dh.İ.Um.
BOA, Dh. Eum. Klu.
BOA, Dh. Mkt,
BOA, Dh. Tsmk,
BOA, YA. Res.
BOA, Zb.
CA
Abdürrahim Şerif, Tarihte Gümüşhane Madenleri”, Anadolu Mecmuası, 12, İstanbul 1341, s. 403.
AKBULUT, Uğur, “1828- 1829 Osmanlı- Rus Savaşı’nda Gümüşhane ve Çevresi”, Gümüşhane Tarihi , Gümüşhane 2016, s. 37- 46.
AKTAŞ, Serap, Gümüşhane ve Çevresinde Ermeni Faaliyetleri (1895- 1918), Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2008.
ALTUNBAY, Mustafa, “18. Yüzyıl Boyunca Gümüşhane Madenlerinden Diğer Maden Ocaklarına İstihdam Amaçlı Teknik Eleman Nakli”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu, (25- 26 Mayıs 2005), I, Trabzon 2007, s. 285- 294.
ASLAN, Taner, “ II. Meşrutiyet Döneminde Gümüşhane Sancağında Doğal Afetler (1908- 1920)”, (s. 288- 300), Gümüşhane Tarihi, , Gümüşhane 2016, s. 290- 292.
BAY, Abdullah, “Rusya’ya Osmanlı İşçi Göçü”, OTAM , Ankara 2017, s. 25- 56.
ÇAPA, Mesut, “İstikbal Gazetesine Göre Trabzon’da Mübadele ve İskan”, Atatürk Yolu, 2/8, Ankara 1991, s. 631- 642.
ÇELİK, Recep, “Gümüşhane Sancağı: Askeri, İktisadi, ve İdari Durum Üzerine Bazı Tespitler (1914- 1918), History Studies, 7/3, 2015, s. 23- 37.
GÜL, Abdülkadir, “Kelkit Kazasının İskan ve Demografik Yapısı ( 19. Yüzyılın İlk Yarısına Ait Nüfus Defterine Göre)”, Gümüşhane Tarihi, Gümüşhane 2016, s. 208- 209.
Hicri 1321 Tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi.
Hicri 1322 Tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi.
İPEK, Nedim, Canik ve Göç, Samsun 2018.
İPEK, Nedim, Mübadele ve Samsun, Ankara 2000.
İPEK, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, Ankara 1999.
KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830- 1914), Bahar Tırnakçı, İstanbul 2003.
KÖSE, İsmail, “ İngiliz Seyyahların Günlüklerinde Gümüşhane Çevresi ve Trabzon Limanına Ulaşan Ticaret Yolları 1840- 1900, History Studies, 4/1, (2012), s. 359- 371.
KÖSE, Osman, “XIX. Yüzyılda Gümüşhane Madenleri”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih Dil Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, 3- 5 Mayıs 2001, 1, Trabzon 2002, s. 289- 311.
KUL, Eyüp, “1642 Tarihli Avarız Defterine Göre Şiran Kazası ve Köyleri, Gümüşhane Tarihi, Gümüşhane 2016, S. 154- 171.
KUZUCU, Kemalettin, “ Erzurum’da 1835- 1837 Döneminde Yaşanan Gayrimüslim İçgöçü ve Düşündürdükleri”, Enver Konukçu Armağanı, Ankara 2012, s. 535- 548.
NAKRACAS, Georgios, Anadolu ve Rum Göçmenlerin Kökeni, Çeviren. İbram Onsunoğlu, İstanbul 2005.
NAZIR, Bayram, “Gümüşhane’de Ermeni Olayları”, Sakarya Üniversitesi Fen- Edebiyat Dergisi, 1, Adapazarı 2009, s.131- 147.
PAMUK, Bilgehan, “Osmanlılar Zamanında Gümüşhane Hakkında Bazı Bilgiler, (15- 17. Yüzyıllar, )”, Gümüşhane Tarihi, ve Ekonomisi Sempozyumu, Tarih Bildirileri 25- 26 Mayıs 2010), Gümüşhane 2016, s. 129- 153.
PAMUK, Bilgehan, “17. Asırda Gümüşhane (Canca) Maden Mukataasına Dair Bazı Bilgiler”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı. 30, Erzurum 2006, s. 167- 184.
SAN, Sabri Özcan, Rusların Gümüşhane İlini İşgali, İstanbul 1993.
SAYLAN, Kemal, 19. Yüzyılda Gümüşhane Sancağında Yaşanan Gayrimüslim Göçleri, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 20, Trabzon 2016, s. 275- 292.
SAYLAN, Kemal, “20. Yüzyılın Başlarında Gümüşhane Sancağı’nda Tarım”, Gümüşhane Tarihi, Gümüşhane 2016, s. 274- 287.
SERBESTOĞLU, İbrahim, Bir Taşra Şehrinde Tanzimat ve Modernleşme Canik Sancağı (1863- 1865), (Müfettiş Ali Rıza Efendi’nin Raporları Işığında) Malatya 2015.
ŞİMŞEK, Eyüp, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Karadeniz Bölgesinden Rusya’ya Yapılan Göçler Üzerine Bazı Düşünceler”, AÜ, DTCF Dergisi, 36/62, Ankara 2017, s. 247- 271.
TIZLAK, Fahrettin, Keban- Ergani Yöresinde Madencilik (1780- 1850), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ 1991.
TOZLU, Selahattin, “Gümüşhane Adı Hakkında”, Gümüşhane Tarihi , Gümüşhane 2016, s. 473- 501.
Umumi Nüfus Tahriri, Ankara 1929.
ÜÇÜNCÜ, Uğur, “Milli Mücadele Yıllarında Gümüşhane’de Rumlar ve Pontus Hareketi”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 23, Trabzon 2017, s. 107- 142.
ÜÇÜNCÜ, Uğur, “Rus İşgali Sonrasında Gümüşhane’de Muhacirlik”, Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, 4, Ankara 2016, s. 300- 312.