NATO’ya Üyelik Sürecinde Türkiye-ABD İlişkileri ve Türk Kamuoyundaki Akisleri

Bütün dünyada büyük yıkımlara sebep olan İkinci Dünya Savaşı, savaşta yer alan ülkelerdeekonomik krizlere sebep olurken, Avrupa ve dünya güç dengelerinin değişmesini de tetikledi. İkinciDünya Savaşı’ndan güçlenerek ve nüfuzunu artırarak çıkan, sadece Amerika Birleşik Devletleri veSovyet Rusya oldu. Savaştan güçlenerek çıkan Rusya, yayılmacı bir siyaset izlemeye başladı. SovyetRusya’nın, Türkiye’den toprak ve boğazlarda üs talebinde bulunmaya başlaması, idarecileriendişeye sevk etti. Bu tehditlere tek başına karşı koyamayacağını düşünen Türkiye, batılı devletlerleözelliklede ABD nezdinde ittifak arayışlarına girişti. ABD’nin, Avrupa ülkelerini ekonomik yöndengüçlendirme projesi olan Marshall yardımlarından kısmen faydalanan Türkiye, bütün çabalarınarağmen, 4 Nisan 1949’da Washington’da imzalan, Kuzey Atlantik Antlaşması’nda yer alamadı.NATO’ya girme mücadelesini ısrarla sürdüren Türkiye, Birleşmiş Milletlerin Kore Savaşı’na askergönderilmesi çağrısını bir fırsat olarak gördüğünden olumlu cevap verdi. Türkiye’nin Kore’yeasker göndermesi, ABD’nin Türkiye bakışının değişmesine sebep oldu. ABD’nin, 15 Mayıs 1951’deTürkiye’nin NATO’ya kabul edilmesi yönündeki teklifi, 20 Eylül 1951’de NATO Bakanlar Konseyitoplantısında kabul edildi. TBMM’nin 18 Şubat 1952’de onayı ile Türkiye NATO’ya girdi. SovyetRusya tehdidini hisseden Türk kamuoyu ve basını da yaşanan süreci hassasiyetle takip etti.

Relations Between Turkey And The USA in The Process of Membership to NATO and The Currents in Turkish Public Opinion

The Second World War, which caused great destruction all over the world, caused economic crises in the countries involved in the war, while the balance of power between Europe and the world triggered the change. It was only the United States and Soviet Russia that emerged from the Second World War, strengthening and increasing its influence. Russia, which grew stronger from the war, began to pursue expansionist politics. Soviet Russia began demanding bases in the Straits and lands of Turkey, prompting the rulers to worry. Considering that Turkey cannot resist these threats alone, it has started to seek alliance with Western states in particular with the United States. Turkey, which partly benefited from the Marshall Aid, which was a project to strengthen European countries economically, was not included in the North Atlantic Treaty, which was signed in Washington on April 4, 1949. Persistently continuing the struggle of joining NATO, Turkey, the United Nations sent troops to the Korean War as a chance to his call for us to be seeing this, gave a positive answer. Turkey's sending troops to Korea has changed the U.S.'s view of Turkey. On May 15, 1951, the U.S. proposal for Turkey's admission to NATO was accepted at the NATO Council of Ministers Meeting on September 20, 1951. With the approval of the Grand National Assembly on 18 February 1952, Turkey entered NATO. The Turkish public and the press, who felt the threat of Soviet Russia, followed the process with precision.

PDF

___

AKALIN, Cüneyt, Soğuk Savaş, ABD ve Türkiye, C. I, Kaynak Yayınları, İstanbul 2003.
AKŞİN, Aptülahat, Türkiye’nin 1945’den Sonraki Dış Politika Gelişmeleri, Ortadoğu Meseleleri, İsmail Akgün Matbaacılık ve Kitapçılık Müesseseleri, İstanbul 1959.
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1980), C. I, İş Banaksı Yayınları, Ankara 1991.
ARSIN, Ali, “Soğuk Savaş’ın Kaynakları ve NATO’nun Kuruluşuna Yol Açan Gelişmeler”, NATO Savunma ve Eğitim Yönleri Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, No:133, Ankara 1984.
ATAK, Sadık, Harp Sonrasında Dünya, (1945-1966), Ankara Basım ve Ciltevi, Ankara 1966.
ATAÖV, Türkkaya, Amerika-Nato ve Türkiye, Aydınlık Yayınevi, Ankara 1969.
ATAY, F. Rıfkı, “Atlantik Paktı”, Ulus Gazetesi, 22 Şubat 1952.
BAYAR, Celal, Başvekilim Adnan Menderes, (Derleyen: İsmet Bozdağ), Truva Yayınları, İstanbul 2010.
BAYUR, Y. Hikmet, “Atlantik Misakı ve Diplomasimizin Başarısızlığı”, Kudret Gazetesi, 21 Mart 1949.
BOWEN, Wayne, Türkiye ve İkinci Dünya Savaşı: Taraflı Fakat Savaşmayan Ülke, (Çeviren: Mehmet Emin Baysal), Türkler Ansiklopedisi, C. XVI, (Editörler: Kemal Çiçek ve Diğerleri), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 803-812.
BOZDAĞ, İsmet, Bilinmeyen Yönleriyle Celal Bayar, Türk Milletine Vasiyet, Emre Yayınları, İstanbul 2005.
ÇOMAK, Hasret, “İkinci Dünya Harbi ve Türkiye, Harbin Sonrasında Türkiye-ABD İlişkileri, ABD’nin Türkiye’ye Yardım Politikası (Truman Doktrini ve Marshall Planı)”, Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri I, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1998, s.459-490.
DAVER, Abidin, “Atlantik Paktı’nın Tekâmülüne Doğru”, Cumhuriyet Gazetesi, 11 Mart 1949.
DERİNGİL, Selim, Denge Oyunu; İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
DURMUŞ, Remzi, Geçmişten Günümüze Türk Amerikan İlişkileri, http://www.tasam.org/ gecmisten_gunumuze_turk__amerikan_iliskileri, 1 Ocak 2019.
EKİCİ, Süleyman-Abdulkadir Baharçiçek, “NATO’ya Üyelik Sürecinde Türkiye ABD İlişkileri”, Birey ve Toplum, C. VI, S. XI, 2016, s.149-166.
EMBEL, Ersin, “Türkiye’nin NATO Serüveni”, Popüler Tarih Dergisi, S. 46, İstanbul Haziran 2004, s.52-53.
ERER, Tekin, NATO’nun Hür Ufukları, Baha Matbaası, İstanbul 1969.
ERKİN, Feridun Cemal, “Batı Avrupa Birliği ve NATO’nun Doğuşu, Türkiye’nin NATO’ya Girişi”, Türkiye ve Nato, Türk Atlantik Antlaşması Derneği Yayınları, Ajans-Türk Matbaacılık Sanayi, Ankara (Tarih Belirsiz), s.5-34.
ERKİN, Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl, Anılar-Yorumlar, C. I, TTK Yayınları, Ankara 1987.
ESENBEL, Melih, Türkiye’nin Batı ile İttifaka Yönelişi, İsis Yayımcılık, İstanbul 2000.
ESMER, A. Şükrü- Oral Sander, vd., Olaylarla Türk Dış Politikası, Alkım Yayınevi, Ankara 1989.
GÖNLÜBOL, Mehmet-A. Haluk Ülman, Olaylarla Türk Dış Politikası, (1945–1965 Dönemi), Siyasal Kitabevi Yayınları, Ankara 1996.
JAESCHKE, Gothard, “I. Ve II. Dünya Savaşları’nda Türkiye’nin Dış Politikası”, Türkler Ansiklopedisi, C. XVI, (Editörler: Kemal Çiçek ve Diğerleri), C. XVI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 798-802.
KARACAN, Ali Naci “Hükümet Kararında İsabet Etmiştir”, Milliyet Gazetesi, 27 Temmuz 1950.
KENNEDY, Paul, Büyük Güçlerin Yükselişi ve Çöküşleri, (16. Yüzyıldan Günümüze Ekonomik Değişim ve Askeri Çatışmalar), (Çeviren: Birtane Karanakçı), İş Bankası Yayınları, İstanbul 2002.
MENTEŞEOĞLU, Osman, “Türk Emniyeti İçin Evham”, Ulus Gazetesi, 26 Mart 1949.
MERAM, Ali Kemal, Türk-Rus İlişkileri Tarihi, Kitaş Yayınları, İstanbul 1969.
NADİ, Nadir, “Kararın Manası”, Cumhuriyet Gazetesi, 19 Şubat 1952.
NEVİNS, Allan-Henry Steele Commager, Amerika Birleşik Devletleri Tarihi, (Çeviren Halil İnalcık), Varlık yayınevi, İstanbul 1961.
ORAN, Baskın, Türk Dış Politikası,1919-1980, C.I, İletişim Yayınları, İstanbul 2002.
ÖKSÜZ, Hikmet, “Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Balkan Politikası”, Türk Dış Politikası - Cumhuriyet Dönemi, C. II, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2008.
SADAK, Necmettin, “Biz Pakt Delisi Değiliz Yalnız Şu Var Ki…”, Cumhuriyet Gazetesi, 6 Nisan 1949.
SANDER, Oral, Balkan Gelişmeleri ve Türkiye (1945-1965), Sevinç Matbaası, Ankara 1969.
SANDER, Oral, Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1979.
SANDER, Oral, Türkiye’nin Dış Politikası, İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul 2006.
SARAY, Mehmet, Sovyet Tehdidi karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi, III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeler, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000.
SARINAY, Yusuf, Türkiye’nin Bati İttifakı’na Yönelişi ve NATO’ya Girişi (1939–1952), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Uluslararası Siyasal Bağıtları (1945-1990), C.II, TTK. Yayınları, Ankara 1991.
ŞAHİNGİRAY, Özel, Celal Bayar’ın Söylev Ve Demeçleri: 1933-1955 Dış Politika, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1999.
TAŞKIRAN, Cemalettin, “Türkiye Niçin NATO’ya Girdi”, Askeri Tarih Bülteni, C.XXV, S. 49, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2000.
TOKER, Metin, DP’nin Altın Yılları (1950-1954), Bilgi Yayınevi, İstanbul 1990.
UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1999), Filiz Kitabevi, İstanbul 2000.
ULUKSAR, Gündüz, (1999). “İkinci Dünya Savaşı Öncesi ve Savaşın Devamında Türk- Rus İlişkileri”, Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri II, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1999, s.389-408.
ÜLMAN, A. Haluk, Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri, 1939-1947, Sevinç Matbaası, Ankara 1961.
YALÇIN, Durmuş, vd., Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2002.
YALÇIN, H. Cahit, “Üçüncü Dünya Harbi Tehlikesi Karşısında Türkiye”, Tanin Gazetesi, 27 Haziran 1945.
YALMAN, A. Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1922-1971), C.II, Pera Turizm, İstanbul 1997.
“Atlantik Paktı Bugün Washington’da İmzalanıyor”, Cumhuriyet, 4 Nisan 1949.
“Atlantik Paktı Dışında Kalışımız Karşısında D.P.”, Cumhuriyet, 30 Mart 1949.
“Atlantik Paktı Dün Washington’da İmzalandı”, Cumhuriyet, 5 Nisan 1949.
“Atlantik Paktı’na Aid Askeri Program”, Cumhuriyet, 7 Nisan 1949.
“Avrupa Konseyi’nin Statüsü İmzalandı”, Cumhuriyet, 6 Mayıs 1949.
“Başbakan Adnan Menderes’in Milliyet’e Çok Mühim Beyanatı”, Milliyet, 7 Ağustos 1950.
“Batılı Dış Bakanları New York’a Vardılar”, Cumhuriyet, 31 Mart 1949.
“Büyük Millet Meclisi’nin Dünkü Tarihi Celsesi”, Milliyet, 19 Şubat 1952.
“Dünyayı İlgilendiren Mühim Olay”, Son Telgraf, 4 Nisan 1949.
“Hükümetin Beklenmeyen Kararı”, Milliyet, 26 Temmuz 1950.
“Hükümetin Kararını Beğenmeyenler Okusun!”, Milliyet, 2 Ağustos 1950.
“Kore’de Hizmet Etmek Üzere BM Emrine Asker Veriyoruz”, Cumhuriyet, 26 Temmuz 1950.
“Köprülü’nün Beyanatı”, Son Telgraf, 8 Ağustos 1950.
“Meclis Pakta İştirakimizi Tasvip Etti”, Hürriyet, 19 Şubat 1952.
“Millet Meclisi’nin Dünkü Tarihi Kararı”, Cumhuriyet, 19 Şubat 1952.
“Milli Şefin Tarihi Nutku”, Cumhuriyet, 2 Kasım 1945.
“Ottawa Konseyi’nde Kuzey Atlantik Paktına İştirakimiz Temin Edildi”, Milliyet, 20 Eylül 1951.
“Prof Fuat Başgil’in İddialarına Rağmen Asker Sevki Kararı Anayasaya Aykırıdır”, Son Telgraf, 3 Ağustos 1950.
“Sadak’ın Londra ve Paris Görüşmeleri”, Cumhuriyet, 21 Mart 1948.
“San Francisco’ya Dün Resmen Davet Edildik”, Cumhuriyet, 7 Mart 1945.
“Washington’da Büyük Gün”, Son Telgraf, 5 Nisan 1949.
Ayın Tarihi, S. 199, Basın Yayın ve Turizm Genel, Müdürlüğü Yayınları, Haziran 1950. Cumhuriyet, 6 Nisan 1949.
Cumhuriyet, 24 Şubat 1945.
Resmi Gazete, 19 Şubat 1952.
Son Telgraf, 2 Ağustos 1950.
T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem 9, C. 9, 20.07. 1951.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, C. 18, 18.11.1952.
Ulus, 26 Mart 1949.