SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANATININ 25. YILINDA TOKATVE TOKAT SAAT KULESİ

II. Abdülhamid dönemi üzerine günümüze değinyapılan çalışmalarda bir nesnel yaklaşım sorunununvarlığı dikkati çekmektedir. Nitekim Sultan, bir kesimtarafından her yönüyle sahiplenilip neredeyse bütünicraatları kutsanırken, bir başka kesim tarafından haklıya da haksız şiddetli eleştirilere maruz kalmıştır. Budurumda “ilerici, baskıcı ya da gerici” gibi yaftacıyaklaşımları bir kenara bırakıp, tarafgirlik girdabınakapılmadan ve olabildiğine objektif çalışmalarladönemi aydınlatmaya çalışmak en doğru yaklaşımolacaktır. Bu çalışmada böyle bir yaklaşım ile II.Abdülhamid döneminde merkez-taşra ya da padişah tebaa ilişkileri Tokat Sancağı özelinde ve 25. saltanatyılı kutlamaları dikkate alınarak değerlendirilmiştir.Yirminci yüzyıla girilirken Osmanlı topraklarıüzerinde başlatılan imar faaliyeti ve yapılankutlamalar, güçlü hükümdar profilinin taşrabirimlerindeki ya da halk üzerindeki yansımalarınıanaliz edilebilmek için uygun bir alan olarakdüşünülmüştür. Çalışma ile II. Abdülhamid’insaltanatta kaldığı müddette Osmanlı kent yaşamındasağlanan ilerlemeler ve kent ahalisinin toplumsaldönüşümü Tokat özelinde mercek altına alınmıştır.Böylece II. Abdülhamid döneminin Tanzimat ilebaşlayan modernleşme sürecinin bir devamı sayılıpsayılamayacağı sorusuna da bir cevap aranmıştır. II.Abdülhamid dönemi Osmanlı Devleti saat kulesigeleneğinde özel bir yere sahiptir. Sultanın 25.saltanat yılı kutlamaları çerçevesinde yapılan TokatSaat Kulesi, bu geleneği temsil eden ve günümüzeulaşan eserlerden birisi olarak bu çalışmanın bir başkaboyutunu oluşturmuştur. Saat kulelerinin gelişim süreci, modern kent oluşumu bilincinin takip edileceğidiğer bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Buçalışmaya esas olan konular, Osmanlı arşiv belgeleri,dönemin gazeteleri, salnameler ile kişiselgörüşmelerden elde edilen bilgiler çerçevesinde elealınmıştır.

Tokat and Tokat Clock Tower in the $25^{th}$ Anniversary of Sultan Abdulhamid II's Reign

It is noteworthy that there was a objectiveapproach problem in the studies conductedduring the reign of Abdülhamid II. As a matterof fact, while the sultan in question wasembraced in all aspects by one segment andblessed almost all of his actions, he wassubjected to severe or justified criticism byanother segment. In this case, leaving asidestigmatizing approaches such as "progressive,repressive or regressive", it would be the bestapproach to try to enlighten the period withunbiased and objective studies. In this study,with such an approach, the central-provincial orsultan-public relations during the reign ofAbdülhamid II were evaluated in the TokatSanjak specific to the $25^{th}$ sultanate yearcelebrations. While the transition to XXth century, the zoning activities and celebrationsstarted throughout the country were seen as asuitable area to analyze the reflections of thepowerful ruler profile on the provincial units orthe people. With this study, the advances inOttoman urban life and the social transformationof the people of the city in the period ofAbdulhamid II were examined in Tokat. Thus,an answer was sought to the question of whetherthe Abdulhamid II period could be regarded as acontinuation of the modernization process thatstarted with the Tanzimat. Abdulhamid II periodhas a special place in the Ottoman Empire clocktower tradition. Tokat Clock Tower, built withinthe framework of the $25^{th}$ reign of the Sultan celebrations, constitutes another dimension ofthis work as one of the works that represent thistradition and have survived to the present day.The development process of the clock towersappears as another area where modern cityformation awareness will be followed. Thesubjects that are the basis of this study werehandled within the framework of the informationobtained from Ottoman archive documents,newspapers of the period, yearbooks andpersonal interviews.

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA) BOA.ŞD. 593/39
BOA.I.RSM. 17/46
BOA. FTG.f.1621/-
BOA.HR.SFR.04. 767/117
BOA.HR.SFR.03. 392/95
BOA.DH.MKT. 1405/50
BOA.DH.MKT. 2414/63
BOA.A.MKT.MHM. 350/50
“Hamidiye Saat Kulesi”, Malumat, Nr. 257.
“Yozgat Saat Kulesi”, Malumat, Nr. 259.
“Cülus-ı Hümayun Merasiminden: Zile Kazası Memurin ve Zabıtanı”, Malumat, Nr. 259.
“Atıfet-i Seniyye-i Hazret-i Padişahî”, Tercüman-ı Hakikat, Nr.6937.
“Havadis-i Dahiliye”, Tercüman-ı Hakikat, Nr.6940.
“Havadis-i Dahiliye”, Tercüman-ı Hakikat, Nr.6941.
“Havadis-i Dahiliye”, Tercüman-ı Hakikat, Nr.6943.
“Havadis-i Dahiliye”, Tercüman-ı Hakikat, Nr.6945.
“Havadis-i Dahiliye”, Tercüman-ı Hakikat, Nr.6946.
“Havadis-i Dahiliye”, Tercüman-ı Hakikat, Nr.6947.
“Havadis-i Dahiliye”, Tercüman-ı Hakikat, Nr.6949.
“Tebligat-ı Resmiye”, Tercüman-ı Hakikat, Nr.6950.
“Havadis-i Dahiliye”, Tercüman-ı Hakikat, Nr.6955.
Salname-i Vilayet-i Sivas, H.1321/M.1903.
ACUN, Hakkı, Osmanlı İmparatorluğu Saat Kuleleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 2011.
ACUN, Hakkı, “Saat Kulesi”, İslam Ansiklopedisi, 35. Cilt, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2008, ss.325-326.
AÇIKEL, Ali, “Tokat Sancağı’nın İdari Durumu ve Nüfus Yapısı (188-1907)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14 (2), 2004, ss. 331-359.
AÇIKEL, Ali, “Tanzimat Döneminde Tokat Kazasının İdarî ve Nüfus Yapısında Değişiklikler”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 27 (2), 2003, ss. 253-265.
AÇIKEL, Ali; HANİLÇE, Murat, Sivas Vilayetinde Ulaşım (1867-1907), CIEPO 6. Ara Dönem Sempozyumu Bildirisi, 14-17 Nisan 2011-Uşak, Ss. 71-101.
AKTAŞ, Esat, XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Tokat Sancağı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2009.
AKTÜRE, Sevgi, “Osmanlı Devleti’nde Taşra Kentlerindeki Değişimler”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 4. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, ss.891-904.
AKŞİN, Sina; KUNT, Metin vd., Türkiye Tarihi III-Osmanlı Devleti 1600-1908, Yay. Haz. S. Akşin, Cem Yayınları, İstanbul 1997.
ALBERİ, Luis, Sultan II. Abdülhamid’in Hâl Tercümesi, Haz. M. Aydın, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1997.
BELGE, Hadi, “Ziya Paşa’nın Amasya Islahatının Bir Hatırası: Zile Saat Kulesi”, Anadolu V. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Bildirisi, 26-27 Aralık 2020-Diyarbakır, Kongre Bildiriler Kitabı, Ubak Yayınevi, 2020, ss.763-776.
BİLİRLİ, Tahir, “Son Dönem Osmanlı Taşra Hapishaneleri: Tokat Hapishanesi Örneği”, History Studies, 11 (3), 2019.
CİNLİOĞLU, Halis Turgut, Osmanlılar Zamanında Tokat, Tokat Belediyesi Kültür Yayını, Tokat 2019.
ÇAKMAK, Sevgi, Sultan II. Abdülhamid’in Cülus Yıldönümü Kutlamaları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi-Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü), İstanbul 2000.
DEMİRDÖVEN, Neslihan, “Tokat Saat Kulesi ve Çevresinin Kent Dokusundaki Yeri”, Tokat Kültür ve Araştırma Dergisi, 6 (13), 1998, ss.31-32.
ERGİN, M. Akif, “Çorum ve Tokat Saat Kulelerinin Anadolu Saat Kuleleri İçindeki Yeri”, Tokat Kültür ve Araştırma Dergisi, 10(17), 1998, ss.47-48.
HALAÇ, Hicran Hanım; İLHAN, Sibel Özdemir, “Kentsel İmge Olarak Saat Kuleleri”, EJournal of New World Sciences Academy, 9 (4), 2024, ss.190-200.
HANİLÇE, Murat, “Osmanlı Taşrasına Telgraf Hattı Çekilmesinde Yaşanan Zorluklar NiksarErbaa-Tokat Telgraf Hattı Örneği”, History Studies, 9 (4), ss.63-99.
İZGÖER, Ahmet Zeki, Ramazan Tuğ, Tebrikname-i Milli, Sultan II. Abdülhamid'in İlk Yirmi Beş Yılı (1876-1900), Sağlık Bilimleri Üniversitesi Yayını, Seçil Ofset, İstanbul 2017.
KARAL, E. Ziya, Osmanlı Tarihi, XIII. Dizi, I. (16-e6), IV. Cilt, TTK Yayınları, Ankara.
KODAMAN, Bayram, “XX. Yüzyıl Başlarında Sivas Eyaleti”, Türk Tarihinde ve Kültüründe
Tokat Sempozyumu Bildirisi, 2-6 Temmuz 1986, Sempozyum Bildirileri Kitabı, Gelişim Matbaası Yayınları, Ankara 1987, ss.170-183.
KOLOĞLU, Orhan, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayınları, İstanbul 2020.
LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, 4.bs., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
MENÇ, Hüseyin, Tarih İçinde Amasya, Net Ofset Yayınları, Ankara 2000.
MERCAN, Mehmet, “Tokat'ın Mutasarrıflık Oluşuna Dair Bir Belge”, Tokat Kültür ve Araştırma Dergisi, 10 (17), 2002, ss. 5-13.
SHAW, J. Standford; Shaw, K. Ezel, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Cilt 2, E Yayınları, İstanbul 2017.
ÖZSARAY, Mustafa, “Osmanlı Belgelerinde Kullanılan Tarih Türleri”, Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, (I), 2019, ss. 28-41.
TEPEKÖY, A. İlker, Sultan II. Abdülhamid’in 25. Cülus Hediyeleri, Yay. Haz. A. Oğuz vd., Yıldız Sarayı Vakfı Yayınları, İstanbul 2014.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Tokat Kitabeleri, Yay. Haz. M. Mercan, M. E. Ulu, Türk Hava Kurumu Basımevi, Ankara 2003.
ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2017. Hasan Erdem (D.1970), Kişisel Görüşme, 23.02.2021
Ahmat Unan (D.1968), Kişisel Görüşme, 23.02.2021
http://www.eskiturkiye.net/2331/tokat-saat-kulesi-acilisi-1902 (E.T. 11 Ocak 2021)