OSMANLI DÖNEMİNDE İSTANBUL LONCALARINDAYİĞİTBAŞILIK VE YİĞİTBAŞILAR:GENEL ÇERÇEVE VE BİR DEĞERLENDİRME

Yiğitbaşı, Osmanlı zanaat ve ticaret loncalarındagenellikle kethüdadan sonraki ileri gelen üyeydi.Yiğitbaşıların, kethüdalarla birlikte lonca kurallarınıbelirlemek, çıkarlarını korumak, gerek duyduklarıemtia ve hammaddeyi getirtmek, esnafla ilgili asayişisağlamak, çırakların ve kalfaların eğitim süreçlerinikontrol etmek gibi birçok fonksiyonları bulunuyordu.Bu makale, böyle önemli fonksiyonları bulunan bulonca üyesini incelemeyi amaçlamaktadır. Bubağlamda, yiğitbaşılık kavramını, yiğitbaşılarınseçimlerini/atamalarını, loncalardaki ve kentyaşamındaki görevlerini, rollerini ve devletleilişkilerini değerlendirmektedir. Ayrıca makalekethüda ve yiğitbaşı altındaki kolektif yönetimin 17.yüzyıl İstanbul loncalarında büyük oranda standarthale geldiği ve özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısındanitibaren önemli değişikliklere uğradığı genelçerçeveyi çizmektedir. Böylelikle İstanbul esnafı vekent tarihi çalışmalarına katkı sağlamayaçalışmaktadır.

Yiğitbaşılık And Yiğitbaşıs in The Istanbul Guilds During The Ottoman Period: General Framework And An Evaluation

Following the guild warden, yiğitbaşı wasgenerally the next leading member of theOttoman craft and trade guilds. Together withthe guild wardens, yiğitbaşıs had manyfunctions, such as setting the guild rules,protecting their interests, supplying thenecessary goods and raw materials, providingsecurity concerning artisans, and controllingtraining processes of apprentices andjourneymen. This article aims to examine thisguild member of such essential functions. In thisregard, it evaluates the conceptof yiğitbaşı, yiğitbaşı’s elections/appointments,duties and roles in guilds and urban life andrelations to the state. The article also draws ageneral framework that the collectivemanagement under kethüdaand yiğitbaşı became largely standardized inseventeenth-century Istanbul guilds andunderwent significant changes, particularlyduring the second half of the nineteenth centuryand onwards. In this way, it seeks to contributeto the history of Ottoman guilds and urban life.

PDF

___

Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Ali Emirî Ahmed 3 (AE.SAMD.III), 197/19072.
Ali Emirî Mahmud 1 (AE.SMHD.I), 22/1301.
Ali Emirî Mustafa 3 (AE.SMST.III), 101/7642, 166/13045, 187/14723.
Ali Emirî Selim 3 (AE.SSLM.III), 107/6477.
Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 521/39069.
Cevdet Askeriye (C.ASK), 757/31958.
Cevdet Belediye (C.BLD), 15/716, 15/721, 25/1231, 38/1862, 45/2214, 54/2674, 55/2729, 61/3004, 70/3478, 71/3520, 75/3717, 80/3996, 95/4730, 104/5186, 106/5295, 121/6023, 128/6366, 135/6734.
Cevdet İktisat (C.İKTS), 14/680, 23/1138, 31/1523.
Cevdet Maliye (C.ML), 252/10422.
Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT), 145/85, 875/3, 1542/44, 1684/9, 1694/43, 1824/72.
Hariciye Nezâreti Mektubî Kalemi (HR.MKT), 129/2, 251/23.
İrade Dâhiliye (İ.DH), 318/20592, 385/25418.
Meclis-i Vâlâ (MVL), 534/9, 537/49, 550/52, 843/60.
Mühimme Defterleri (A.{DVNSMHM.d), 47/381, 48/18, 58/51, 64/374, 67/310, 73/259, 82/30, 85/370, 92/185, 95/36, 113/88, 115/1422, 127/1437, 129/513, 129/843, 129/1305.
Sadâret Divan (Beylikçi) Kalemi (A.}DVN), 115/60.
Sadâret Mektubî Evrakı (A.}MKT), 176/40.
Sadâret Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ (A.}MKT.MVL), 71/73, 147/78.
Sadâret Mektubî Kalemi Nezâret ve Devâir (A.}MKT.NZD), 44/3, 257/101.
Şûrâ‐yı Devlet (ŞD), 675/10.
Topkapı Sarayı Arşivi (TS.MA.e), 642/26, 1171/48.
İstanbul Ahkâm Defterleri İstanbul Esnaf Tarihi, C.1, Haz. Ahmet Tabakoğlu, Ahmet Kal’a, Salih Aynural, İsmail Kara, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı İstanbul Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1997.
İstanbul Ahkâm Defterleri İstanbul Esnaf Tarihi, C.2, Haz. Ahmet Tabakoğlu, Ahmet Kal’a, Salih Aynural, İsmail Kara, Eyüp Sabri Kal’a, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı İstanbul Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1998.
“Esnaf kaleminin sureti teşkil ve vazaifini mübeyyin talimat”, Düstur, Birinci Tertib (4 Zilkade 1304-14 Ramazan 1312/13 Temmuz 1303 (1887)-27 Şubat 1310 (1890), C.6, Ankara 1939, s. 1151-1152.
İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 150 Numaralı Sicil (H.1143-1144 / M. 1730-1732), Ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., İstanbul 2019.
İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 24 Numaralı Sicil (H. 1138-1151 / M. 1726-1738), Ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2010.
İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 78 Numaralı Sicil (H. 1216-1217 / M. 1801-1803), Ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2019.
İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 94 Numaralı Sicil (H. 1222-1223 / M. 1807-1809), Ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2019.
İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 97 Numaralı Sicil (H. 1217-1225 / M. 1802-1810), Ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2019.
İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 121 Numaralı Şer‘iye Sicili Tarih: 1231-1232/1816- 1817, Ed. Nejdet Ertuğ, Sabancı Üniversitesi, İstanbul 2006.
İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 137 Numaralı Sicil (H. 1236-1238 / M. 1821-1822), Ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2019.
İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 154 Numaralı Sicil (H.1237-1246 / M. 1822-1831), Ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2019.
İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 531 Numaralı Sicil (H. 1204-1207 /M. 1790-1793), Ed. Coşkun Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul 2019.
AKÇA, Bayram, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Muğla’da Debağ (Tabakçılık) Esnaf Teşkilatı”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, C.4, Bahar 2001, s. 1-7.
AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi 1453-1559, C.2, Cem Yayınevi, İstanbul 1994.
BAER, Gabriel, “Türk Loncalarını Yapısı ve Bu Yapının Osmanlı Sosyal Tarihi İçin Önemi”, (Çeviren: Sami Ferlier), Tarih Araştırmaları Dergisi, C.8-12, S.14-23, 1970-74, s. 99- 119.
COHEN, Amnon, Osmanlı Kudüs’ünde Loncalar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001.
ÇELİK, Şenol, “Orducu”, https://islamansiklopedisi.org.tr/orducu (E.T. 01.11.2020)
DEMİRYÜREK, Mehmet, “Şeyh-i Seb‘alık Kurumu ve Osmanlı Esnaf Teşkilatı İçindeki Yeri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Velí Araştırma Dergisi, S.66, 2013, s. 17-42.
DEMİREL, Ömer Osmanlı Dönemi Sivas Şehri ve Esnaf Teşkilatı, Sivas Belediyesi, Sivas 1998.
DEMİRTAŞ, Mehmet, Osmanlı Esnafında Suç ve Ceza: İstanbul Örneği H-1100-1200 /M 1688- 1786, Birleşik Yayınevi, Ankara 2010.
DİKO, Gülay Yılmaz, “Blurred Boundaries between Soldiers and Civilians: Artisan Janissaries in Seventeenth-Century Istanbul”, Bread From the Lion’s Mouth: Artisans Struggling for a Livelihood in Ottoman Cities, Ed. Suraiya Faroqhi, Berghahn, New York 2015, s. 175- 193.
DİNÇER, Kübra, “19. yy. Osmanlı Esnaf Birliklerinin ve Mensubu İşyerlerinin Şirketlere ve Cemiyetlere Dönüştürme Denemesi ve Sonuçları,” İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2016.
ERGENÇ, Özer, Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı: XVI Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
ERGİN, Osman Nuri, Mecelle-i Umur-ı Belediyye, C.1, İstanbul Belediyesi Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul 1995.
ERGİN, Osman Nuri, Mecelle-i Umur-ı Belediyye, C.2, İstanbul Belediyesi Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul 1995.
ERGİN, Osman Nuri, Mecelle-i Umur-ı Belediyye, C.4, İstanbul Belediyesi Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul 1995.
FAROQHI, Suraiya, Artisans of Empire: Crafts and Craftspeople Under the Ottomans, I.B. Tauris, London, New York 2009.
FAROQHI, Suraiya, “Krizler ve Değişim, 1590-1699”, Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 1600 -1914,C.2, Ed. Halil İnalcık, Donald Quataert, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004, s. 543-757.
GENÇ¸ Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2000.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
İNALCIK, Halil, The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Essays on Economy and Society, Indiana University Turkish Studies, Bloomington 1993.
KAL’A, Ahmet, İstanbul Esnaf Tarihi Tahlilleri: İstanbul Esnaf Birlikleri ve Nizamları 1, İstanbul Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1998.
KAL’A, Ahmet, https://islamansiklopedisi.org.tr/esnaf (E.T. 02.11.2020).
KAL’A, Ahmet, “Lonca”, https://islamansiklopedisi.org.tr/lonca (E.T. 02.11.2020).
KAZICI, Ziya, Osmanlı Devleti’nde Toplumsal Yapısı, Bilge Yayınları, İstanbul 2003.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, Enderun Kitabevi, İstanbul 1983.
MADEN, Fahri, “Kırşehir Şer’iyye Sicillerinde Ahi Evran ve Ahi Mesud Zaviyeleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S.76, 2015, s. 133-146.
MICKLEWRIGHT, Nancy, “London, Paris, Istanbul, and Cairo: Fashion and International Trade in The Nineteenth Century”, New Perspectives on Turkey, S.7, 1992, s. 125-136.
OCAK, Ahmet Yaşar, “Fütüvvetnâme”, https://islamansiklopedisi.org.tr/futuvvetname (E.T. 02.11.2020)
OKTAY, Tarkan, Osmanlı’da Büyükşehir Belediye Yönetimi: İstanbul Şehremaneti, Yeditepe, İstanbul 2011.
ÖZDEMİR, Rifat, “Ankara Esnaf Teşkilatı, 1785-1840,” Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C.1, S.1, 2014, s. 156-182.
ÖZKAYA, Yücel XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.
QUATAERT, Donald, “Clothing Laws, State and Society in the Ottoman Empire, 1720–1829”, International Journal of Middle East Studies, C.29, S.3, 1997, s. 403-425.
SELÇUK, İklil, “Tracing Esnaf in Late Fifteenth-Century Bursa Court Records”, Bread From the Lion’s Mouth: Artisans Struggling for a Livelihood in Ottoman Cities, Ed. Suraiya Faroqhi, Berghahn, New York 2015, s. 51-69.
SÜT, Pınar, The Transformation of the Istanbul Artisans and Traders (Esnaf) in the Late Ottoman Empire, 1839-1922, (Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2021.
ŞAHİN, İlhan, “Yiğitbaşı”, https://islamansiklopedisi.org.tr/yigitbasi (E.T. 02.11.2020)
TURNA, Nalan, “Ottoman Apprentices and Their Experiences”, Middle Eastern Studies, C.55, S.5, 2019, s. 683-700.
TURNA, Nalan, “İstanbul’un Vebayla İmtihanı, 1811-1812 Veba Salgını Bağlamında Toplum ve Ekonomi”, The Studies of Ottoman Domain, C.1, S.1, 2011, s. 1-36.
ULUÇAY, Çağatay, XVII. Yüzyılda Manisa’da Ziraat, Ticaret ve Esnaf Teşkilatı, Resimli Ay Matbaası, İstanbul 1942.
VATTER, Sherry, “Journeymen Textile Weavers in Nineteenth-Century Damascus: A Collective Biography”, Struggle and Survival in the Modern Middle East, Ed. Edmund Burke, III, David N. Yaghoubian, University of California Press, Berkeley 2006, s. 64-79.
YI, Eunjeong, “Guild Membership in Seventeenth Century Istanbul: Fluidity in Organisation,” Crafts and Craftsmen of the Middle East: Fashioning the Individual in the Muslim Mediterranean, Ed. Suraiya Faroqhi, Randi Deguilhem, I.B. Tauris, London, New York 2005, s. 55-83.
YI, Eunjeong, Guild Dynamics in Seventeenth-Century Istanbul: Fluidity and Leverage, Brill, Leiden 2004.