NİKOLA’NIN MİLLÎ DEVLET KURMA ÇALIŞMALARI VEKARADAĞ MÜFTÜLÜĞÜ(1878-1912)

Osmanlı Devleti, bağımsızlıklarını kazanan Balkanülkelerinde kalan Müslümanların hamisi sıfatıyla onlarınsorunlarıyla yakından ilgilenmiş, ülkede kurduğuşehbenderlik, müftülük gibi kurumlarla gelişmeleri takipetmiştir. Bu kurumlardan bölge insanlarına en yakın olanımüftülükler olmuştur. Diğer Balkan ülkelerinde olduğu gibiKaradağ’da da müftülük makamı açılmış ve bir müftüatanmıştır. Osmanlı Devleti’ne bu yetkiyi BerlinAntlaşmasının 27. maddesi vermekte idi. Karadağ’daki ilkmüftülük merkezi Ülgün’de açılmıştır. Mustafa HilmiEfendi’nin 1889’da müftü olmasıyla birlikte müftülükmakamı Ülgün’den Podgorica’ya taşınmıştır. AncakKaradağ’da açılan müftülük makamı Prens Nikola’nınkurmak istediği millî devlet modeline uygun değildi. PrensNikola, Berlin Antlaşmasına aykırı davranamadığındanmüftülük makamının açılmasına müsaade etmek zorundakalmıştı. Kendisine biat edecek birini müftü atamaksuretiyle çıkış yolu arayan Prens Nikola, bu nedenle müftüolarak atanacak isim üzerinde Osmanlı Devleti ile sık sıkanlaşmazlıklar yaşamıştır. Bu çalışmada OsmanlıDevleti’nin Karadağ’da açtığı müftülük makamının,Nikola’nın kurmak istediği millî devlet modeli ile çatışmasıüzerinde durulmuştur. Çalışmanın amacı günümüzde dedevam eden sorunların tarihteki yerini ortaya koymak vesorunların çözümüne katkıda bulunmaktır.

Nikola's Efforts to Establish A National State and The Muftiate of Montenegro (1878-1912)

The Ottoman Empire, as the protection of the Muslimswho stayed in the Balkan countries that gained theirindependence, was closely interested in theirproblems and founded some institutions such asembassies, consulates and muftiates for this purpose.Among these institutions, the closest one to the localpeople was the Muftiate. Article 27 of the Treaty ofBerlin gave this authority to the Ottoman Empire. Thefirst muftiate center office in Montenegro was openedin Ulcinj. When Mustafa Hilmi Efendi became muftiin 1889, the muftiate office moved from Ulcinj toPodgorica. However, the muftiate wasn’t suitable forthe national state model that Prince Nikola wanted toestablish. Prince Nikola had to allow the opening ofthe muftiate as he could not violate the Berlin Treaty.Prince Nikola, who sought a way out by appointing amufti who would pay allegiance to him, therefore hadfrequent disputes with the Ottoman Empire regardingthe person to be appointed as a mufti. In this study, theconflict between the muftiate opened by the OttomanEmpire in Montenegro and the national state modelNikola wanted to establish was discussed. The aim ofthe study is to reveal the historical origin of theongoing problems and to contribute to the solution ofthe problems.

PDF

___

A- T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, DH.MKT, 2893/87, Tarih: 20 Receb 1327 (07.08.1909)
BOA, DH.MTV., 3-12, Tarih: 9 Şaban 1330 (24.07.1912)
BOA, DH.MUİ., 17/5, Tarih: 1 Cemazeyilahir 1330 (18.05.1912)
BOA, HR. TO., 46/10, Tarih: 07.03.1885.
BOA, HR.H.., 53/16, Tarih: 10.11.1890.
BOA, HR.HMŞ.İŞO., 107/27, Tarih: 5 Kânunuevvel 1328 (18.12.1912).
BOA, HR.HMŞ.İŞO., 235/5, Tarih:16 Kanunıevvel 1325 (19.12.1909).
BOA, HR.SFR.04.., 265/28, Tarih: 20.10.1909.
BOA, HR.SYS., 1702/2, Tarih: 07..06.1914.
BOA, HR.TH., 75/68, Tarih: 26.09.1887.
BOA, HR.TH., 88/86, Tarih: 28.1.1889.
BOA, HR.TO., 47/143, Tarih: 15.04.1889.
BOA, İ.M.M.S, 93/3916, Tarih: 03 Zilhicce 1304 (13.08.1887).
BOA, M.V., 134/27, Tarih: 08 Zilkade 1327 (21.10.1909).
BOA, Y.E.E, 46/65, Tarih: 27 Ramazan 1304 (21.04.1887).
BOA, Y. E.E, 101/14, Tarih: 4 Şaban 1297 (12.07.1880).
BOA, Y.E.E, 146/28, Tarih:27.09.1297 (2.09.1880).
BOA, Y.PRK.ASK, 32/37, Tarih: 26 Ramazan 1303 (30.04.1886).
BOA, Y.PRK.EŞA, 4/38, Tarih: 23 Şevval 1301 (15.08.1884).
İSAM Kütüphanesi Meşihat Arşivi Ulema Sicil Dosyaları, Dosya No:1779-1.
İlmiye Salnâmesi, Meşihat-ı Celile-i İslamiyenin Ceride-i Resmiyesine Mülhakdır, Matbaa-i Âmire, 1334/1916, s.88.
“Yunanistan ve Romanya ve Sırbiye ve Bulgaristan ve Karadağ’da Bulunan Cemaat-ı İslâmiyye’nin Husûsât-ı Mezhebiyyeleri Hakkında Canib-i Şeyhülislâmiyeden Kaleme Alınan Talimattır”, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul 1302.
Ahmed Tevfik, Karadağ Coğrafyası, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet 1329.
Berlin Kongresi Protokollerinin Tercümesi, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1298 (h.).
Rumeli-i Şarkî cemaat-i Müslimesi Hakkında Talimattır, Matbaa-i Amire, İstanbul 1297.
AGOVIĆ Bajro, Od Mekteba Do Medrese, Mešihat İslamske Zajednice u Crnoj Gori, Podgorica 2012.
AGOVIĆ, Bajro, İslamska Zajednica u Crnoj Gori, Almanah, Podgorica 2007.
AKGÜNDÜZ, Murat, Osmanlı Devleti’nde Şeyhülislâmlık, Beyan Yayınları, İstanbul 2002.
AKSU, Ali, “Romanya Türklerinde Osmanlı Mirası Olarak Müftülük Kurumu”, Balkanlar’da İslam Medeniyeti Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri, Bükreş Romanya/ 1-5 Kasım 2006, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA) Yayınları, İstanbul 2011, s. 67-89.
BALCI, Tamer “Ottoman Balkan Heritage and The Construction of Turkish National Identity”, Journal of Ottoman Legacy Studies (Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi), 1 (1), 2014, s.60-70.
DELİBAŠİĆ, Rade, Наставни Планови И Програми Осиовне И Средњих Школа У Црној Гори 1856—1916. Године (Nastavni planovi i programi osnovnih i srednjih škola u Crnoj Gori 1856-1916)”, Zbornik radova profesora Pedagoške akademije u Nikšiću, Nikšić, 1975-76
FOLIĆ, Zvezdan, Istorija Muslimana Crne Gore 1455 – 1918 Knjiga I, Ivpe, Podgorica 2013
FURAT, Ayşe Zişan, “Berlin Antlaşması Sonrasında Balkanlar’da Cemaat-i İslamiyelerin Teşekkülü (1878-1918)”, OTAM, 33/Bahar 2013, s. 63-93
GÖLEN, Zafer, “1852–53 Karadağ Askerî Harekâtı Ve Sonuçları”, History Studies, C. 1, S. 1, 2009, s. 212-296.
GREENFELD, Liah, Nationalism: Five Roads to Modernity, Harvard University Press, Cambridge 1993.
İPŞİRLİ, Mehmet, “Şeyhülislâm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 39, İstanbul 2010, s. 91-96.
KAHRAMAN, Abdullah, “Balkanlarda İslam Hukukunun Tarihi (Bosna-Hersek Örneği)”, Balkanlarda İslam: Gönül Fethinden Zihniyet Temsiline, C.3, Editör: Muhammet Savaş Kafkasyalı, TİKA Yayınları, Ankara 2016, s. 119-155.
KANAQI, Behlul, M.Tayyib Okiç Ve Hadis İlmindeki Yeri, (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Bursa 2017.
KATGI, İsmail, Maktûl Şeyhülislamlar, İz Yayıncılık, İstanbul 2013.
KEDOURİE, Elie, Nationalism, Wiley-Blackwell, Oxford 1993.
KOCA, Ferhat, “Fetvahâne”, TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 12, İstanbul 1995, s. 496-500.
KOHN, Hans, The Idea of Nationalism: A Study in Its Origins and Background, Transaction Publishers, New Brunswick, N.J. 2005.
MALEŠEVIČ, Siniša - Gordana Uzelac, “A Nation-state without the nation? The trajectories of nation-formation in Montenegro”, Nations and Nationalism, 13 (4), 2007, s. 695-716.
MAZOWER, Mark, Bizans’ın Çöküşünden Günümüze Balkanlar, Alfa Yayınları, İstanbul 2014.
MEMİŞOĞLU, Hüseyin, “Bulgaristan Müslümanlarının Dini Teşkilatlarını ve Kurumlarını Düzenleyen Nizamname”, Vakıflar Dergisi, S. 24, Ankara 1994, s. 307-352.
ÖZCAN, Uğur, Abidin Temizer, Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne Karadağ'da Türk Sefirleri ve Şehbenderleri, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2015.
ÖZCAN, Uğur, II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı-Karadağ Siyasi İlişkileri, Türk Tarih kurumu Yayınları, Ankara 2012.
ÖZDEM, Ali Gökçen, Karadağ’ın Osmanlı Egemenliğine Karşı Mücadelesi (1830-1878), (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ 2012.
PALAIRET, Michael, Balkan Ekonomileri, 1800–1914, Kalkınmasız Evrim, Çeviren: Ayşe Edirne, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2000.
PAVLOVIĆ, Srdja, “Literature, Social Poetics, and Identity Construction in Montenegro”, International Journal of Politics, Culture and Society, 17(1), 2003, s.131–165.
PERAZIĆ, Gavro; Radoslav Raspopović, Međunarodni ugovori Crne Gore 1878-1918, Zbornik dokumenata sa komentarom, Podgorica 1992
POPOVIC, Aleksandre, L’Islam balkanique Les musulmans du sud-est européen dan la période post-ottomane, Osteuropa-Institut an der Freien Universität Berlin, Berlin 1986.
RASTODER, Šerbo, “A Short Review of The History of Montenegro”, Montenegro in Transition Problems of Identity and Statehood, Ed.Florien Bieber, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 2003, s. 107-138.
RASTODER, Šerbo, Bošnjaci/Muslimani Crne Gore İzmedu Prošlosti i Sadašnjosti, Almanah, Podgorica 2010.
RASTODER, Šerbo, Murteza Karađuzović (1865–1941): Muftija Crnogorskih Muslimana, Almanah, Podgorica 2019.
SANSAR, Mehmet Fatih, Bağımsızlıktan Balkan Savaşlarına Osmanlı - Romanya İlişkileri, (Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Balıkesir 2020.
SERBESTOĞLU, İbrahim, Osmanlı Kimdir? - Osmanlı Devleti’nde Tabiiyet, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2014.
TEMİZER, Abidin, “Karadağ’da Öteki Sorunu: Müslümanlar (1878-1913), History Studies, C. 5, S. 4, 2013.
TEMİZER, Abidin, Karadağ’ın sosyal ve Ekonomik Yapısı (1853-1913 (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmamış Doktora Tezi), Samsun 2013.
TEMİZER, Abidin, “Nikola I Petrović-Njegoš's Efforts to Nationalize Montenegro and His Obstacles”, Nationalism and Balkans, ed. Abidin Temizer, Livre de Lyon, Lyon 2020, s. 33-43.
URHAN, Vahit Cemil, Karadağ’ın Bağımsızlığını Kazanması (1851-1878), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi ), Ankara 2015.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1954.
WRIGHT, Herbert F. The Constitutions of the States at War, 1914-1918, Government Printing Office, Washington 1919.
YAĞCI, Zübeyde Güneş, “Berlin Antlaşması’ndan Sonra Müslümanların Karadağ’da Kalan Arazileri Meselesi”, Belleten, C. LXXX, S. 287, s. 177-199.
YURDAKUL, İlhami, “Kudüs Mezhep Müftüleri, Naibleri ve Kadıları”, Osmanlı Döneminde Kudüs’te İlmi Hayat ve Eğitim Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Editörler: Zekeriya Kurşun ve Ahmet Usta, Bağcılar Belediyesi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul, s. 149-168.