SUAT HAYRİ ÜRGÜPLÜ HÜKÜMETİ DÖNEMİNDETÜRK-SOVYET İLİŞKİLERİ

Türkiye ile Sovyetler Birliği arasındaki ilişkilerAtatürk ve Lenin döneminde kuruldu. Bu dönemdeher iki ülkede de yeni rejimler yaşanmaktaydı. İlişkiler1920’li yıllarda imzalanan dostluk anlaşmalarıylageliştirildi. İyi ilişkiler İkinci Dünya Savaşı dönemindebozulmaya başladı. Sovyetlerin savaş süresince Türkiye’yi kendi yanındasavaşa girmeye zorlaması ve savaşın sonlarındatoprak talepleri ilişkileri kopma noktasına getirdi.Türkiye, bu talep ve tehdit karşısında Batılı devletlerindesteğine ihtiyaç duydu. Şubat 1952’de NATO’yagirerek kendisini güvenceye aldı.1960’lı yılların ortasına doğru Kıbrıs meselesinedeniyle ABD ile yaşanan sorunlar, Sovyetler Birliğiile sıcak ilişkilerin kurulmasına yol açtı. 1960-1964yılları arasında yumuşama sürecine giren Türk-Sovyetilişkileri, 1965 yılına gelindiğinde yeni bir ivmekazandı. 1965 yılı Şubat ayında kurulan Suat HayriÜrgüplü hükümetinde daha da artan ziyaretler siyasi,ekonomik ve ticari alanlardaki ilişkilerin hızla gelişmegöstermesini sağladı. Bu dönemde Sovyet DışişleriBakanı Andrey Gromiko’nun ziyaretine karşılıkBaşbakan Ürgüplü’nün ziyareti gerçekleşti. Karşılıklıziyaretler neticesinde yapılan geniş çaplı ticaret veişbirliği anlaşması ile siyasi ilişkiler ileri bir düzeyeulaştı. Ürgüplü hükümeti döneminde kurulan iyiilişkiler sonraki yıllarda Sovyet destekli ağır sanayiyatırımlarının kurulmasına zemin hazırladı.Bu çalışmada Türk-Sovyet ilişkilerinin kısa geçmişinegöz atıldıktan sonra Suat Hayri Ürgüplü Hükümetidönemindeki gelişmelere değinilmiştir. Konuöncelikle arşiv kaynakları ve döneme ait gazetelermerkezinde ele alınarak incelenmiştir.

Turkish Soviet Relations in The Suat Hayri Ürgüplü Government Period

The relations between Turkey and the SovietUnion were established in the period of Ataturkand Lenin. In this period, new regimes wereestablished in both countries. Relations weredeveloped with friendship agreements signed inthe 1920s. Good relations began to deteriorateduring the Second World War.During the Second World war, the Soviet Unionforced Turkey to go to war with them. Also,demand of Sovet Union land from Turkey at theend of the Second World War broughtrelationships to breaking point. Owing to thisdemand and threat, the support of Westernstates was needed. As a result, Turkey enteredNATO in February 1952 to secure itself from thethreats.Towards the middle of the 1960s, the problemswith the USA because of the Cyprus issues ledTurkey to develop warm relations with theSoviet Union. Turkish-Soviet relations, whichentered the softening process between 1960-1964,gained a new momentum in 1965. After the SuatHayri Ürgüplü government was established inFebruary 1965, economic, political andcommercial relations developed rapidly. Firstly,the Soviet Foreign Minister Andrei Gromykovisited Turkey in this period. Then-PrimeMinister Urguplu visited the Soviet Union. As aresult of mutual visits, a wide trade andcooperation agreement was made and politicalrelations reached to a high level. Good relationsduring the Urgupli government facilitated theestablishment of Soviet-backed heavy industryinvestments in the following years. In this study, after looking at the short history ofTurkish-Soviet relations, development of theserelations in the period of Suat Hayri ÜrgüplüGovernment were disclosed. Issues wereanalysed by investigating the archive sourcesand newspapers of the period.

PDF

___

Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, 2006.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 5, C.7, 20 Aralık 1935.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 1, C.37, 04 Mart 1965.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:1,C.4, Toplantı:4, 05 Ocak 1965.
Resmî Gazete, 10 Nisan 1965, Sayı: 11976, Kanun No: 6/4563.
Cumhuriyet
Ulus
Akşam
Milliyet
Hürriyet
Dışişleri Bakanlığı Belleteni, Ankara: TC Dışişleri Bakanlığı yayınları, Mayıs 1965, Sayı 8.
AHMAD, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu (Çev. Yavuz Alogan), Kaynak Yayınları, İstanbul 2011.
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarih 1914-1995, Alkım Yayınları, İstanbul 2012.
GÖNLÜBOL, Mehmet ve Sar, Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2013.
GÖNLÜBOL, Mehmet, Cem Sar ve Esmer, Ahmet Şükrü vd., Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara 1996.
KALPAKÇIOĞLU, Özdemir, İkinci Cumhuriyetin 3 Başbakanı ve Olaylar, C.2, Nüve Matbaası.
QASIMLI, Musa, Türkiye-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği İlişkileri 1960-1980, Atatürk Kültür, Dil Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2013.
SANDER, Oral, Türkiye’nin Dış Politikası, İmge Kitabevi, Ankara 2000.
SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Anlaşmaları, C.1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
TOKER, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, İnönü’nün Son Başbakanlığı 1961-1965, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1992.
TUNCER, Hüner, 27 Mayıs’tan 12 Mart’a Türk Dış Politikası, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014.
TUNÇAY, Mete, “Siyasal Tarih (1950-1960)”, Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye Tarihi 1908- 1980, Cem Yayınevi, İstanbul 1989.
UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih, Filiz Kitabevi, İstanbul 1985.
YALANSIZ, Nedim, Türkiye’de Koalisyon Hükümetleri 1961-2002, Büke Kitapları, İstanbul 2006.
ALACAKAPTAN, Aydın Güngör, “Türk-Sovyet İlişkileri (1921-1945)“, Çağdaş Türk Diplomasisi 200 yıllık Süreç, Haz. İsmail Soysal, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999, 281-291.
BALCIOĞLU, Mustafa, “Cumhuriyet Dönemi Türk Dış Politikası”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, C.II, Editör: Durmuş Yalçın, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2002, 411-515.
RABE, Stephan G., “The Cuban Missile Crisis Revisited”, Irish Studies in International Affairs, Vol.3, No.3 (1991), s. 59-66.
SEVER, Ayşegül, “Yeni Bulgular Işığında 1962 Küba Krizi ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 52 (01), 1997, s. 647-660.