XX. YÜZYILIN BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDECÜZZAM HAKKINDA BAZI TESPİTLER

Tarihi süreç içerisinde tam olarak ne zaman ortayaçıktığı bilinmemekle birlikte, cüzzam hastalığınınoldukça uzun bir geçmişi olduğunu söylemekmümkündür. Zira Eski Mezopotamya'nın çiviyazılarında dahi cüzzamdan bahsedildiğigörülmektedir. İnsan üzerinde meydana getirdiğideğişimler ve bulaşıcı bir hastalık olmasından dolayıtarih boyunca her zaman korkulan bir hastalık olancüzzam, Ortaçağ Avrupası'nda Tanrı'nın laneti olarakgörülmüştür. Uzun yıllar çaresi aranan cüzzamınOsmanlı Devleti'nde ne zaman ve nerede ortayaçıktığı hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır.Bununla beraber hastalığın kuruluş döneminerastladığı kesindir. Osmanlı Devleti, söz konusudönemden itibaren cüzzamın yayılmasını engellemekve cüzzamlı kişileri tedavi edebilmek için ülkeninçeşitli yerlerinde cüzzamhaneler diğer bir ifadeylemiskin tekkeleri kurmuştur. XX. yüzyılın başlarınagelindiğinde cüzzam hala bulaşıcı ve tedavisibilinmeyen bir hastalık olduğundan Osmanlıtopraklarının çeşitli yerlerinde de cüzzam vakalarıgörülmeye devam etmiştir. Bu çalışmada da arşivkaynakları ışığında XX. yüzyıl başlarında Osmanlıülkesinde görülen cüzzam hastalığı ve söz konususüreçte Osmanlı ülkesi içinde ve dışında cüzzamakarşı yapılan tıbbi çalışmalar ele alınmıştır.

Some Determination Leprosy in About The Ottoman State at The Beginning of $XX^{th}$ Century

Although it is not known exactly when itemerged in the historical process, it is possible tosay that leprosy has a long history. It is seen thatleprosy is mentioned even in the cuneiformwritings of Ancient Mesopatamia. Leprosy, adisease that has always been feared throughouthistory due to the changes it causes on man andbecause it is an infectious disease, was seen as thecurse of God in medieval Europe. There is noexact information about when and whereleprosy, which has been sought for many years,emerged in the Ottoman Empire. However, it iscertain that the disease coincided with theestablishment period. From that period onwards,the Ottoman Empire established leprosy lodgesin various parts of the country in order toprevent the spread of leprosy and to treat peoplewith leprosy. By the of the beginning $XX^{th}$century, since leprosy was still a contagiousdisease with an unknown treatment, cases ofleprosy continued to be seen in various parts ofthe Ottoman lands. In this study, in the light ofarchive sources, leprosy disease seen in theOttoman country at the beginning $XX^{th}$ andmedical studies against leprosy in the Ottomancountry in those in the process were discussed.

PDF

___

1.Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), 2526/110, 2406/104, 521/22, 1102/48, 855/105, 1137/37, 2611/27, 2609/74, 925/37, 2869/93, 2884/42, 2322/56.
Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS),1371/4.
Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi(DH.ŞFR), 286/13.
Dâhiliye Nezareti İdare (DH. İD),136/3.
Şura-yı Devlet (Ş.D), 1676/5, 1676/7, 1698/27.
Dâhiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü ( DH.UMVM ),13/46, 95/1,95/27. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi(MF.MKT), 927/51.
Dâhiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi, ( DH.MUİ), 62/20, 14/29.
Hariciye İdare (HR.İD),2059/38, 28/41, 2068/46.
Hariciye Tahrirat (HR.TH), 242/23,310/63, 379/38.
Dâhiliye Nezareti Tesir-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH.TMIK.S), 56/5.
Kıbrıs Milli Arşivi Fetva Eminliği(KB.MAA.FE), 10/71.
Hariciye Nezareti Paris Sefareti (HR. SFR.4), 901/77.
Yıldız Arşiv-i Hususi (Y.A.HUS), 506/151.
Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR.SFR.3), 597/25.
Meclis-i Vükela Mazbataları (M.V), 130/29.
Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), 3592/269333.
2. Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA (Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), Kararlar Daire Başkanlığı 30.18.1.1 /13.17.12.
AYBAR, Meriç, "İllet-i Cüzzam: Osmanlı Dağılma Dönemi" Tarih Okulu Dergisi, Yıl.11,S.XXXIII, s.503-517.
BATĞI, Özlem, "Seyahatnamelerde Osmanlı İnsanın Hastalıkları ve Tedavi Yöntemleri", Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, C.4, S.8, Mart 2017, s. 169-182.
BERATLI, Nazım, Kıbrıs Miskinhanesi, Kalkedon Yayınları, İstanbul 2013.
DİKEÇLİGİL, Özlem, Osmanlı İmparatorluğu'nda Miskinler: Üsküdar Miskinler Tekkesi'nin Sosyal ve İktisadi Etkileri, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2015.
ERTAŞ, Mehmet Yaşar- Kağan Eğinim, "Evliya Çelebi Seyahatnemesi'nde Hastalıklar", Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.10, Ağustos 2011, s.83-108.
KAĞNICI, Gökhan, "M.Ö II ve I. Binliyıllarda Eski Mezopotamya'da Cüzzamla İlgili Kayıtlar" Tarihsel Süreçte Anadolu'da Cüzzam, Ed. F. Çakmak, Ş. Köse, Ç. Büke, E. Akçiçek, Gece Akademi Yayınları, Ankara 2018.
KARDAŞ, Abdülaziz,"Cumhuriyet Dönemi Sağlık Politikaları ve Cüzzam ile Mücadele", Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.34, s.401-424.
KALLEK, Cengiz, "Miskin", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.30, İstanbul 2005, s.183-184.
KILIÇ, Orhan, Eskiçağ'dan Yakınçağ'a Genel Hatlarıyla Dünya'da ve Osmanlı Devleti'nde Salgın Hastalıklar, Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ 2004.
KILIÇ, Orhan, "Cüzzam Hastalığının Osmanlı Sosyal Hayatındaki Yansımaları Üzerine Bir Değerlendirme (XVI-XIX)", Tarihsel Süreçte Anadolu'da Cüzzam, Ed. F. Çakmak, Ş. Köse, Ç. Büke, E. Akçiçek, Gece Akademi Yayınları, Ankara 2018,s.93-115.
KILIÇ, "Tarihte Küresel Salgınlar ve Toplum Hayatına Etkileri", Küresel Salgının Anatomisi İnsan ve Toplumun Geleceği, Ed: M. Şeker, A. Özer, C. Korkut, Tüba Yayınları, Ankara 2020,s.15-53.
NİKİFORUK, Andrew, Mahşerin Dördüncü Atlısı Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, Çev: Selahattin Erkanlı, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.
NİŞANYAN, Sevan, Sözlerin Soyağacı (Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü), Everest Yayınları, İstanbul 2012.
ÖZDEMİR, Seda, XIX. Yüzyılda Kastamonu Vilayeti'nde Salgın Hastalıklar, ( Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ) Karabük 2019.
PALALI, M. Zeki, "Cüzzam", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul 1993, s.150-152.
SARIBAŞ, Serap, Hansen'in Evlatları: Avupa'nın Son Cüzzam Hastanesi Sakinlerinin Hikâyesi, Molesto: Edebiyat Araştırmaları Dergisi, C.3, S.1, Ocak 2020, s.229-240.
SARIKÖSE, Selma Turhan, XIX. Yüzyılda Çukurova'da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2013.
SERDAR, Murat, "Ortaçağ Avrupasında Tanrının Laneti Cüzzam ve Cüzzam Evleri", Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. II, Ocak 2014, s.100-110.
SERDAR, Murat- HANAR, Murat, "İslam Toplumunda Cüzzam ve Cüzzamhaneler", Tarihsel Süreçte Anadolu'da Cüzzam, Ed. Fevzi Çakmak, Gece Akademi Yayınları, Ankara 2018, s.67-91.
SÜTLAŞ, M, "Başlangıcından Bugüne Lepra Tarihi", Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi, Dermatoloji Etiği, Hukuku, Tarihi Özel Sayısı, C. 10, S.2, s.144-155.
ŞAFAKÇI, Hamit, "Osmanlı Döneminde Cüzzamlıların Tecrit Edildiği Miskinler Tekkesi'nin Konya Örneği", Vakıflar Dergisi, S.50, Aralık 2018, s.117-134.
TEKİR, Hürü Sağlam, " Osmanlı Toplumunda Cüzzam Hastalarının Tecriti ve Yoksulluğu :... Cüzzamlıları, Şehirden Süreler; Şehirde Komayalar" Tarihsel Süreçte Anadolu'da Cüzzam, Ed. F. Çakmak, Ş. Köse, Ç. Büke, E. Akçiçek, Gece Akademi Yayınları, Ankara 2018, s.145-163.
TERZİOĞLU, Arslan, "Türklerin Tarih Boyunca Dermatoloji ve Veneroloji Alanında Dünya Tıbbına Katkıları", Türkler Ansiklopedisi, C.11, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.632-646.
UTKU, Ethem, Lepra Tarihi, Haz: Türkan Saylan, Mustafa Sütlaş, Merhaba Yaşamak: Türkiye'de Cüzzamla Savaşın Dünü- Bugünü-Yarını, Cüzzamla Savaş Derneği Yayını, İstanbul 1998, s.9-13.
ÜNVER Süheyl-ŞEHSUVAROĞLU N. Bedi, Türkiye'de Cüzam Tarihi Üzerine Araştırmalar, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1961.
YILDIRIM, Nuran, " Miskinler Tekkesi", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.30, s.185- 186.
YILDIRIM, Nuran, İstanbul'un Sağlık Tarihi, Düzey Matbaacılık, İstanbul 2010.
http://www.cuzzam.org.tr/index.php/tr/lepra/ (Erişim; 17.10.2020).
http://www.cuzzam.org.tr/index.php/tr/lepra/lepra-tarihi (Erişim; 19.12.2020).