Ortaçağda Rize ve Çevresinin Tarihi Coğrafyası Hakkında Bir Değerlendirme

Bu çalışma Rize'nin coğrafî konumu ve özelliklerinin şehrin tarihi üzerindeki etkisini inceleyerek, dağlık yapısı nedeniyle yerleşik nüfusunun tarih boyunca az olmasına rağmen yeraltı kaynaklarının Rize'yi önemli bir sahil şehri haline getirdiğini tespit etmektedir. Makale ayrıca bölgedeki Türk varlığının antik döneme kadar uzandığını coğrafi yer isimlerinin yardımıyla açıklamaktadır.

An Evaluation of the Historical Geography of Rize and Its Vicinity during the Middle Ages

This study examines the impact of Rize's geographical location and features on the history of city and presents that because of its mountainous geography population of Rize has almost always been scarce but its underground resources has made it a significant coastal city. The article also traces the existence of Turkish settlement in the region to antiquity.

PDF

___

ADONTZ, Nicholas, Armenia İn the Period of Justinian, Lisbon 1970.
Anna Komnena, Alexiad, (Çev: Bilge Umar), İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1996.
ARRIANUS, Arrianus'un Karadeniz Seyahati, (Çev: Murat Arslan), Ödin Yayıncılık, İstanbul 2005.
AYGÜN, Necmettin, Onsekizinci Yüzyılda Trabzon'da Ticaret, Serander Yayınları, İstanbul 2005.
BAYKARA, Tuncer, Anadolu'nun Tarihî Coğrafyasına Giriş I Anadolu'nun İdari Taksimatı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 160, Ankara 2000.
Honigmann, age., s. 188-189.
Kırzıoğlu, Osmanlılar'ın Kafkas-Elleri'ni Fethi 1451-1590, TTK, Ankara 1998, s. 48.
Baykara, age., s. 239-241; Trabzon Livası için ayrıca bkz. M. Tayyib Gökbilgin, "XVI. Yüzyıl Başlarında
Trabzon Livası ve Doğu Karadeniz Bölgesi", Belleten, c. XXVI(102), TTK, Ankara 1962, s. 293-337.
Tellioğlu, age., s. 15.
Zimansky, age., s. 29.
Slattery, "Urartu and Black Sea", s. 12; Drews, "agm.", s. 26.
Zehiroğlu, age., s. 38.
BIJIŞKYAN P. Minas, Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası, (Tercüme ve Notlar: Hrand D. Andreasyan), İ.Ü.E.F. Yayınları No: 1411, İstanbul 1969.
BİLGİN, Mehmet, Doğu Karadeniz Tarih, Kültür, İnsan, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2010.
BOSTAN, İdris, "Rize", DİA, c. 35, s. 147-151.
BRAUND, D. C.,- TSETSKHLADZE, G. R., "The Export of Slaves from Colchis", The Classical Quarterly, New Series, Vol. 39(1), 1989, s. 114-125.
BROSSET, Marie Felicite, Gürcistan Tarihi (Eski çağlardan 1212 yılına kadar), (Çev: Hrand D. Andreasyan), (Notlar ve Yayına Hazırlayan: Erdoğan Merçil), TTK, Ankara 2003.
BRYER, Anthony-WINFIELD, David, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos I, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington, 1985.
BRYER, Anthony, "Greeks and Türkmens: The Pontic Exception", Dumbarton Oaks Papers, Vol. 29 (1975), s. 113-148.
BRYER, Anthony, "Shipping in the Empire of Trebizond", Mariner's Mirror 52. Journal of the Society for Nautical Research, Heathfield, Sussex, 1996, s. 3-12.
CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, (Çev: Erol Üyepazarcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011.
CLAVIJO, Ruy Gonzalez de, Narrative of the Embassy of Ruy Gonzalez de Clavijo to the Court of Timour, at Samarcand, (1403-1406), (Translated: Clements R. Markham), London 1859.
CRAMER, J. A., A Geographical and Historical Description of Asia Minor, Amsterdam 1971.
CROW, James-BRYER, Anthony, "Survey in Trabzon and Gümüşhane Vilayets, Turkey, 1992-1994", Dumbarton Oaks Papers, Vol. 51, 1997, s. 283-289.
DIAKONOFF, Igor M.-KASHKAI, S. M., Geographical Names According to Urartian Texts, Wiesbaden 1981.
DREWS, Robert, "The Earliest Greek Settlements on the Black Sea", The Journal of Hellenic Studies, Vol. 96,(1976), s. 18-31.
EL-HAMÂVÎ, Yâkut b. Abdullah, Mu'cemü'l-Büldân, c. 1, Beyrut 1977.
FALLMERAYER, Jakob Pihilipp, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, (Çev. Ahmet Cevat Eren), (Yayına Hazırlayan: Celalettin Yavuz-İsmail Hacıfettahoğlu), (Notlandıran: İbrahim Tellioğlu), TTK, Ankara 2011.
FROST, John, History of Ancient And Modern Greece, Philadelphia 1851.
GOLDEN, Peter B., Türk Halkları Tarihine Giriş, (Çev: Osman Karatay), Karam Yayınları, Çorum 2006.
GÖKBİLGİN, M. Tayyib, "XVI. Yüzyıl Başlarında Trabzon Livası ve Doğu Karadeniz Bölgesi", Belleten, c. XXVI(102), TTK, Ankara 1962, s. 293-337.
GRAKOV, B. N., İskitler, Selenge Yayınları, İstanbul 2008.
GÜLER, Nurettin, "XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Rize"nin Nüfus Yapısı", Karadeniz Tarihi Sempozyumu (25-26 Mayıs 2005) Başlangıçtan 20. Yüzyıla, c. I, Trabzon 2007, s. 453-472.
HAMILTON, William J., Researches in Asia Minor, Pontus, and Armenia; With Some Account of their Antiquities and Geology, Vol. I, London 1842.
HAYRİ, Abdülvahap, İktisadî Trabzon, (Hazırlayan: Melek Öksüz), Serander Yayınları, Trabzon 2008.
HERODOTOS, Tarih, (Çev: Müntekim Ökmen), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006.
HEWSEN, Robert H., Armenia A Historical Atlas, The University of Chicago Press, London 2001.
HEWSEN, Robert H., The Geography of Ananias of ?irak (A?XARHAC'OYC'), Wiesbaden 1992.
HONIGMANN, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı,(Çev: Fikret Işıltan), İ.Ü.E.F. Yayınları No:1528, İstanbul 1970.
IŞIK, Adem, Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, TTK, Ankara 2001.
İBN KEMÂL, Kemâl Paşazâde Ahmed, Tevârîh-i Âli Osmân, VII. Defter, (Hazırlayan: Şerafettin Turan), TTK, Ankara 1991.
İBNÜ"L-ESÎR, Ali b. Muhammed b. Muhammed b., El-Kâmil Fi't-Tarih, (Çev: Heyet), Bahar Yayınları.
JANSSENS, Emile, Trébizonde en Colchide, Bruxelles 1969.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Osmanlılar'ın Kafkas-Elleri'ni Fethi 1451-1590, TTK, Ankara 1998.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Milli Tarih ve Edebiyatımızda 27 Asırlık Türklük Bölgesi: İspir, Erzurum 1970.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Rize ve Dolaylarında Bilinmeyen Tarih Gerçekleri, Emel Matbaacılık, Ankara 1992.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, "Karadeniz"in Doğu Kıyıları, Gürcistan ve Eski "Turabozan Vilâyeti"mizin (BATUM-Samsun dahil) Bölgesinde, M.Ö. VII. Yüzyıldan Osmanlı Fethi"ne Kadar Yerleşen Türkler ve Coğrafyada Yaşayan Hâtıraları", İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, (1-3 Haziran 1988), Samsun 1990, s. 83-91.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, "Rize İle Artvin İllerimizdeki: Hemşinli Boyu ve Köyleri", Hemşin Dergisi, 1960, s. 33-36.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, "Selçuklu Fetihleri"nden (1064-1071) Önce Doğu-Anadolu Türk Boy ve Oymakları"ndan Kalma Dağ ve Su Adları", Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, (Ankara 11-13 Eylül 1984), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara 1984, s. 75-96.
KÖKTEN, Kılıç, "Kuzey-Doğu Anadolu Prehistoryasında Bayburt Çevresinin Yeri", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 3, S. 5, 1945, s. 465-505.
KRITOVULOS, Kritovulos Tarihi 1451-1467, (Çev: Ali Çokona), Heyamola Yayınları, İstanbul 2012.
KSENOPHON, Anabasis Onbinlerin Dönüşü, (Çev: Oğuz Yarlıgaş), Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2011.
MERÇİL, Erdoğan, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, TTK, Ankara 2006.
MOORHOUSE, A. C., "The Name of the Euxine Pontus", The Classical Quarterly,Vol. 34(3/4), Jul-Oct. 1940, s. 123-128.
NEŞRÎ, Mevlânâ Mehmed, Cihânnümâ (Osmanlı Tarihi 1288-1485), (Hazırlayan: Necdet Öztürk), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2008.
OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), TTK, Ankara 2006.
ÖZKAN, Süleyman- ÇAKIR, Mustafa, "Rize"de Bulunmuş Olan Tunç Baltalar", Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, S. 15, 2000, s. 87-94.
ÖZTÜRK, Özhan, Antikçağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi Pontus, Genesis Kitap, Ankara 2011.
PEREIRA, Michael, East of Trebizond, London 1971.
PROCOPIOS, Buildings, (Trans: H. B. Dewing), London 1954.
PROCOPIOS, History of the Wars (Books VII and VIII), (Trans: H. B. Dewing), London 1962.
RUNCIMAN, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, c. I-II-III, (Çev: Fikret Işıltan), TTK, Ankara 2008.
SINCLAIR, T. A., Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Vol. II, London 1989.
SLATTERY, David J. G., "Urartu and Black Sea Colonies an Economic Perspective", Al-Râfidân, Vol. VIII., 1987, s. 1-30.
STRABON, Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: KİTAP XII-XIII-XIV), (Çev: Adnan Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2005.
STRABON, Geography XI. II. 17, (Çev: W. Falconer ), London 1903.
STRATIL, G., -Sauer, "From Baiburt via İspir to Lâzistan", The Geographical Journal, Vol. 86, No.5, (Nov., 1935), s. 400-410.
ŞEVKET, Şâkir, Trabzon Tarihi, (Hazırlayan: İsmail Hacıfettahoğlu), Kurtuba Kitap, İstanbul 2013.
TARHAN, M. Taner, "Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler", Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü I. Araştırma Sonuçları Toplantısı, İstanbul 23-26 Mayıs 1983, s. 109-120.
TEKİNDAĞ, M. C. Şehabeddin, "Trabzon", İA, XII/I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1979, s. 455-477.
TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz'de Türkler, Serander Yayınları, Trabzon 2007.
TELLİOĞLU, İbrahim, "Kimmer ve İskit Göçlerinin Doğu Anadolu Bölgesindeki Etkileri", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sa. 27, Erzurum 2005, Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı, s. 237-245.
TELLİOĞLU, İbrahim, Doğu Karadeniz Bölgesinin Türk Yurdu Haline Gelmesi Hakkında Bir Değerlendirme, Turkish Studies, c. 2, S. 2, 2007, s. 654-664.
TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2004.
UMAR, Bilge, Türkiye'deki Tarihsel Adlar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1993.
UMAR, Bilge, Karadeniz Kappadokia'sı (Pontos), İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2000.
VRYONİS, Speros, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, University of California Press, London 1971.
ZEHİROĞLU, Ahmet Mican, Antik Çağlarda Doğu Karadeniz, İstanbul 1999.
ZIMANSKY, Paul E., Ecology and Empire: The Structure of the Urartian State, Chicago 1985.