NÜFUS DEFTERLERİNE GÖRE FATSA KAZASI’NDAGAYRİMÜSLİM NÜFUS (1834-1845)

Bu makalenin ana konusunu Canik Sancağı’na bağlı Fatsave Fatsa’ya tâbi Keşderesi, Serkeş ve Meydan kazalarınınMüslim, göçebe, misafir ve gayrimüslim nüfusunun kayıtlıolduğu NFS. d. 1003; yine bu kazaların müceddeden zuhûreden fazla nüfusunun kayıtlı olduğu NFS. d. 1006 (Fatsa vetevâbi‘î kazalarında yeniden ortaya çıkan fazla nüfus) vegayrimüslim nüfusunun kayıtlı olduğu NFS. d. 982 numaralıdefterler oluşturmaktadır. 1834 yılı kayıtlarından başlamaküzere işlem görmeye devam eden bu defterler 1844/45yılına kadarki istatistikleri içerir. Bölgenin idari yapısı,yerleşim yerlerinin isimleri, şahısların isim ve lakapbilgileri, erkek nüfusun sayısı ve askerlik durumu, vergimükellefleri, doğum ve ölüm tarihleri, nüfus hareketleri gibibirçok hususiyet söz konusu defterler sayesindeöğrenilebilmektedir. Buna göre; 19. yüzyılın ilk yarısındaFatsa Kazası’ndaki gayrimüslim erkek nüfus miktarının356, bu kişilerin ortalama yaşlarının 20,57 ve kazanın hanebaşına ortalama nüfusunun 3,30 (kadınlar da dâhiledildiğinde 6,60) olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca FatsaKazası’ndaki gayrimüslimlerin çekirdek aile yapısına sahipve nüfusun büyük çoğunluğunun orta halli ve fakir olduğugörülmektedir.

The Non-Muslım Populatıon in Fatsa Dıstrıct Accordıng to the Populatıon Books (1834-1845)

The main subject of this article is composed of thepopulations books (NFS. d.) numbered 1003registered of Muslim, nomadic, guest and non Muslim populations in the districts of Kesderesi,Serkeş and Meydan subject to Fatsa and Fatsa subjectto Canik Sanjak and it is also composed of thepopulations books numbered 1006 (the populationthat reappears in the districts subject to Fatsa andFatsa), where the surplus population reappears inthese districts, and the populations books numbered982 registered of non-Muslim population. Thesebooks, which continue with additions starting fromthe records of 1834, includes statistics up to 1844/45.Many features such as the administrative structure ofthe region, the names of the settlements, the namesand nicknames of the individuals, the number andmilitary service status of the male population,taxpayers, dates of birth and death, populationmovements can be learned through these books.Accordingly, in the first half of the 19th century, itwas determined that the number of non-Muslim malepopulation in Fatsa District was 356 and their averageage was around 20-57, the average population perhousehold was 3.30 (6.60 when women are included).In addition, it is seen that non-Muslims in FatsaDistrict have elementary family structure and themajority of the population is middle-class and poor.

PDF

___

A. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Nüfus Defterleri (BOA) BOA, NFS. d, Nr. 979
BOA, NFS. d, Nr. 982
BOA, NFS. d, Nr. 1003
BOA, NFS. d, Nr. 1006
Salnâme-i Vilâyet-i Trabzon (Trabzon Vilâyet Salnâmesi), H. 1287/ M. 1870
Salnâme-i Vilâyet-i Trabzon (Trabzon Vilâyet Salnâmesi), H. 1298/ M. 1881
Salnâme-i Vilâyet-i Trabzon (Trabzon Vilâyet Salnâmesi), H. 1322/ M. 1904
ARZU, Yakup, 1003 Numaralı Fatsa Nüfus Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlamamış Yüksek Lisans Tezi), Ordu 2018.
ARZU, Yakup, Fatsa ve Fatsa’ya Tâbi Keşderesi (Korgan), Serkeş ve Meydan (Kumru) Kazaları Nüfus Defterleri (1834-1845), Yayımlanmamış Kitap.
BACACI, Sabri-İrfan Dağdelen-Osman Doğan, Ünye Nüfus Defteri (1834), ÜNDER, İstanbul 2011.
BEHAR, Cem, Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1996.
BİNGÖL, Sedat, 1829 İstanbul Nüfus Sayımı ve Tophane Kasabası, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2004.
BOZKURT, Nebi, “Nüfus”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul 2007, s. 293-294.
ERBİL, Cevat Erbil, Fatsa Tarihi, Güneş Gazetesi Yayınları, Fatsa 2001.
ERTEN, Hayri, Konya Şer’iyye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (XVIII. Yüzyıl İlk Yarısı), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
EKİNCİ, İlhan, Tanzimat Devri Ordu Kazası, Gece Kitaplığı, Ankara 2016.
GÖYÜNÇ, Nejat, “Hane Deyimi Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 32, İstanbul 1979, s. 331-345.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, C. 1, Çev: Halil Berktay, İstanbul 2000.
İPEK, Nedim-Rıza Karagöz-Cihat Uslucan, Canik Sancağı Samsun Kazası’nın Nüfus Yapısı (1834-1845), Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2016
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1997.
KARPAT, Kemal, Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Sosyal ve Demografik Özellikleri, Çev: Bahar Tırnakçı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
KOÇ, Yunus, “Nüfus-Osmanlı Dönemi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul 2010, s. 294-299.
ÖZ, Mehmet, “Tahrir Defterlerine Göre Canik Sancağı’nda Nüfus (1455-1643)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 6, Samsun, 1991, s. 173-205.
ÖZ, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
ÖZCAN, Selim, “XIX. Yüzyılın Ortalarında Sinop’taki Gayrimüslimlerin Sosyal ve Ekonomik Yapısı”, OTAM, S. 30, Ankara, s. 145-172.
ÖZDEMİR, Mustafa, “Orta Karadeniz Bölgesinin Tarihi Coğrafyasına Başka Bir Bakış”, Orta Karadeniz Kültürü, Haz: Bahaeddin Yediyıldız-Hakan Kaynar-Serhat Küçük, Siyasal Kitabevi Yayını, Ankara 2005.
ŞİMŞEK, Muttalip, “1841 Yılına Ait Nüfus Defterlerine Göre Balat Kazası’nda Yaşayan Gayrimüslimler”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, Bahar 2017, C. 18, S. 39, s. 103-121.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin-Ünal Üstün, Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları I-1455 Tarihli Tahrir Defteri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin-Ünal Üstün, Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları II-1485 Tarihli Tahrir Defteri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2002.
YILMAZ, Cevdet, “Ordu İlinin Nüfus Özellikleri”, Orta Karadeniz Kültürü, Haz: Bahaeddin Yediyıldız-Hakan Kaynar-Serhat Küçük, Siyasal Kitabevi Yayını, Ankara 2005.
YÖRÜK, Doğan-Aynur Karadoğan, “Çayan Derbendi’nde Demografik Eğilimler”, History Studies, C. 7, S. 3, 2015, s. 167-190.
YÜKSEL, Ayhan-Sezai Balcı, Harşit Nahiyesi Nüfus Defteri, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2014.