Oğuz POLATEL

Nikomedia’dan İzmit'e Bir Kent Adının Dönüşümü

Bithynia Kralı Nikomedes"in adını verdiği Nikomedia şehri Bithynia, Roma ve Bizans döneminde Anadolu"nun önemli merkezlerinden biriydi. Türkler, 11. yüzyıldan itibaren Anadolu"da egemenlik kurmaya başladığında mevcut yerleşim alanlarının bazıları Türkçenin ses sistemine uygun olarak yeniden adlandırdı. Nikomedia kenti de 1327 yılında Osmanlı hâkimiyetine girdikten sonra İznikmid/İznikümid ve İzmid adlarını almıştı. Şehir, 15-19. yüzyıl Osmanlı kronikleri ve bürokrasisinde genellikle İznikmid adıyla kaydedilmişti. 19. yüzyıl ortalarına doğru ise İzmid adı yaygınlık kazanmaya başlamıştı. Ancak 17. yüzyılda yazılmış yabancı kaynaklarda ve Evliya Çelebi Seyahatnamesi"nde halkın şehri İzmit olarak adlandırdığı ifade edilmiştir. İzmid adının yaygınlık kazanması beraberinde bir takım sorunları da gündeme getirmişti. Arap alfabesinin kullanıldığı Osmanlı Türkçesinde İzmid ve İzmir adlarının yazımı dikkat edilmediği takdirde birbirine benzeyebilmekteydi. Bu yazım benzerliği zaman zaman resmi ve özel yazışmaların yanlış kente gönderilmesine neden olmuştur. Bu nedenle, Osmanlı bürokrasisinde 19. yüzyıl sonlarına doğru gündeme gelen İzmid"in İzmit olarak yazılması talebi 1910 yılında resmi olarak yürürlüğe girmişti

The Transformation of a City‟s Name from Nikomedia to Izmit

The city of Nikomedia, to which the Bithynian King Nikomedes gave its name, was one of the most important urban centers during the Roman, Byzantine and Ottoman times. The Turks who started to reign in Anatolia since the beginning of the eleventh century renamed many of the existing sites in accordance with the phonetic system of Turkish. The city of Nikomedia, after reigned by the Ottoman,was named as Iznikmid/Iznikümid and Izmid in 1327. The city was mostly registered as Iznikmid in the Ottoman historical texts and referred as so within the Ottoman bureaucracy between the 15th and 19th centuries. Towards the mid 19th century, Izmid was commonly used to call the city.. Hovewer, according to foreign literature of the 17th century and “Seyahatname” (Book of Travels) by Evliya Çelebi, the city was called as Izmit by its people as the name “Izmid” became widespread, it also caused some problems . When written in Ottoman Turkish characterized by Arabic letters the spelling of words Izmid and Izmir might look similar to each other if one didn‟t pay particular attention. This similarity of spelling sometimes caused trouble as offical and classified documents were sent to the wrong city. Therefore, the request for spelling of Izmid as Izmit, which was brought to the agenda of the Ottoman bureaucracy towards the end of the 19th century, was approved and came into effect in 1910

PDF

___

-Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512), Haz. Necdet Öztürk, İstanbul 2000.
- Aşık Paşazade Tarihi, Tevârih-i Âl-i Osmân, Haz. Ali Bey, İstanbul 1332.
Aşık Paşazade, Osmanoğulları’nın Tarihi / Tevârih-i Âl-i Osmân, Haz. Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç, İstanbul 2007.
-Charles Wilkinson, A Tour Through Asia Minor and the Greek Islands: With an Account of the Greek İslands, London 1806.
-Cornelis de Bruyn, Voyage au Levant, 3. bsk., Paris 1725.
-Die frühosmanischen jahrbücher des Urudsch. Haz. Franz Babinger, Hannover 1925.
-Ebû Abdullah Muhammed b. Musa Harizmi, Suretü'l-Arz, Yay. Hans v. Mzik, Leipzig 1926.
-Eli Smith, Researches of The Rev.E.Smith and Rev. H.G.O.Dwight in Armenia, Vol.1, Boston 1833.
-Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Evliya Çelebi Mehemmed Zıllî b. Dervîş, 2. Cilt, Tâbii: Ahmed Cevdet, İstanbul 1314.
-Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa Nüshası.
-Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa Nüshası.
-Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Tıpkıbasımı: 1. Kitap (1a-106a), 2. Kitap (106a-217b), Haz. Şinasi Tekin, Gönül Alpay Tekin, Harvard Unv. 1989.
-Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Topkapı Sarayı Bağdat 304 yazmasının traskripsiyonu – dizini, Haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, İstanbul 1999.
-Françiscus a Mesgnien Meninski, Complementum Thesauri Linguarum Orientalium seu Onamasticum Latino-Turcico-Arabico-Persicum, Viyana 1687.
-Françiscus a Mesgnien Meninski, Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae, Viyana 1680.
-Giovanni Molino, Dittionario della Lingua Italiana Tvrchesca, Roma 1641.
-Hadidi, Tevarih-i Al-i Osman (1299-1523), Haz. Necdet Öztürk, İstanbul 1991.
-Hezarfen Hüseyin Efendi, Telhîsü’ül Beyân fî Kavânîn-i Âl-i Osman, Paris Nüshası, Bibliotheque Nationale No: 40.
-Hezarfen Hüseyin Efendi, Telhîsü’ül Beyân fî Kavânîn-i Âl-i Osman, Haz. Sevim İlgüler, TTK Yay., Ankara 1998.
-İbn Hurdazbih, El-Mesalik ve'l-Memalik, Ed. Michael Jan de Goeje, 2. ed., Leiden 1967.
-İsmail Hami Danişmend, “Gurbetnâme-i Cem”, Fetih ve İstanbul, Cilt: 2, Sayı:7-12, 1954.
-James Edward Alexander, Travels from İndia to England: Comprehending a Visit to the Burman Empire, and a Journey through Persia, Asia Minor, Europen Turkey, in the year 1825-1826, London 1827.
-John Jackson, Journey From India Towards Englandi, in the year 1797, London 1799.
-John Knox, “The Voyages and Traveles of Mr. John Thevenot, from Italy to Constantinople” A New Collection of Voyages, Discoveries and Travels. Vol. VI, London 1767.
-Katip Çelebi, Târih-i Konstantiniyye ve Kayâsire, Haz. İbrahim Solak, Konya 2009.
-Katip Çelebi, Tuhfetü'l-kibâr fi esfâri'l-bihâr, Haz. İdris Bostan, Ankara 2008.
-Kitâb-ı Cihannümâ, Ed. Bülent Özükan, Boyut Yay., İstanbul 2008.
-Kitâb-ı Cihânnümâ li-Kâtib Çelebi, Tıpkıbasım, TTK Yay., Ankara 2009.
-Mehmet Neşrî, Kitâb-ı Cihannüma I, Hazırlayanlar: Faik Reşit Unat, Mehmed Altay Köymen, 2.bs., TTK Yay., Ankara 1987.
-Mevlânâ Mehmet Neşrî, Cihânnümâ, Haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Yay., İstanbul 2008.
-Nasuh b. Abdullah Matrakçı Nasuh, Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn -i Sultan Süleyman Han, Haz. Hüseyin G. Yurdaydın, Ankara 1976.
-Oruç Beğ Tarihi (Osmanlı Tarihi 1288-1502), Haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Yay., İstanbul 2007.
-Pierre François Viguier, Elemens de la Langue Turque, İstanbul 1790 -Ali Akar, “Renge Bağlı Yer Adlandırmalarında Muğla Örneği”, Erciyes Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 20, 2006.
-Ali Kaya, “Anadolu‟da Roma Eyaletleri: Sınırları ve Roma Yönetimi”, Ankara Ünv. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 24, Sayı:38, 2005.
-Ayşe Çalık Ross, Antik İzmit- Nikomedia, Delta Yay., İstanbul 2007.
-C.E Bosch, İzmit Şehrinin Muhtasar Tarihi, Çev. O.Nuri Arıdağ, Ankara 1937.
-Charles Texier, Asie Mineure, Paris 1862.
-Demetrius J. Georgacas, The Names for the Asia Minor Peninsula, Heidelberg 1971.
-Dennis Glew, “Nicomedes‟ Name”, Epigraphica Anatolica, Sayı: 38, 2005.
-Enver Konukçu, Süleyman Paşa, Kocaeli Büyükşehir Kültür Yay., Kocaeli 2009.
-F.Yavuz Ulugün, Muhittin Bakan,vd., Tarih Öncesi ve Helenistik Dönem Bthynia, KYÖD Yay., İzmit 2004.
-F.Yavuz Ulugün, Seyahatnamelerde Kocaeli ve Çevresi, İzmit 2008.
-Fahri İz, “Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi” Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, Vol.7, İstanbul 1979 .
-Faruk Timurtaş, Osmanlı Türkçesine Giriş, Alfa Yay. İstanbul 1995.
-Fatih Kemik, “Evliya Çelebi Seyahatnamesi‟ndeki Halk Etimolojisi Örnekleri Üzerine”, Çağının Sıradışı Yazarı: Evliya Çelebi, Haz. Nuran Tezcan, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2009.
-Gottfried Hagen, “Kâtip Çelebi‟nin Cihannümas‟sı: Bir Metin ve Tarihi”, Kitâb-ı Cihannûmâ, Tıpkıbasım, İstanbul Büyükşehir Bld. Kültür Yay., İstanbul 2008.
-Halil İnalcık, Devlet-i Aliye, İş Bankası Yay., İstanbul 2009. -Hasan Köksal, “Halk Etimolojisinde Yer Alan Bazı Kelimelerle İlgili Yakıştırmalar”, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 3(5), 2007.
-Hülya Boyana, “Nikomedeia Kenti ve Tanrıça Demeter”, Ankara Ünv. Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 39, 2005.
-İdris Bostan, “İzmit” TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 23, İstanbul 2001.
-Mehmet Gümüşkılıç, “Orta Osmanlıcada İmla-Teleffuz İlişkisi”, Turkish Studies, Volume 3/6 Fall 2008.
-Mehmet Gümüşkılıç, “Osmanlı Türkçesi Metinlerinin Yeni Harflere Çevrilmesinde Karşılaşılan Problemler ve Çözüm Yolları” Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 4-5, 2000.
-Mehmet Önder, “Anadolu Şehir Adları Üzerine Efsânelerin Oluşumu”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1984.
-Musa Duman, “Evliya Çelebi Seyahatnamesi‟ndeki Harekeli Yazılışların Değerlendirilmesi Üzerine”, Çağının Sıradışı Yazarı ve Eseri: Evliya Çelebi, Haz. Nuran Tezcan, Yapı Kredi Yay., Ankara 2008.
-Musa Duman, Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, Ankara 1995.
-Mücteba İlgürel, “Evliya Çelebi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 11, İstanbul 1995.
-Nezih Galitekin, Tarihte İzmit ve İzmit Tarihinde Bir Eşraf Ailesi Soydanlar, İstanbul 2011.
-Orhan Şaik Gökyay, “Katip Çelebi”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 25, İstanbul 2002.
-Rekin Ertem, Elifbe’den Alfabe’ye Türkiye’de Harf Ve Yazı Meselesi, İstanbul 1991.
-Robert Dankoff, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi Okuma Sözlüğü, Çev.Semih Tezcan, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2004.
Saim Sakaoğlu, “Evliya Çelebi‟nin Naklettiği Efsanelerin Türk Efsaneleri İçindeki Yeri”, Türklük Araştırmaları, Sayı: 4, 1988.
-Saim Sakaoğlu, Türk Ad Bilimi, TDK Yay., Ankara 2001.
-Sevan Nişanyan, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, Everest Yay., İstanbul 2009
-Tønnes Bekker-Nielsen, Urban Life and Local Politics in Roman Bithynia, Aarhus University Press, Denmark 2008.
- Turgut H. Zeyrek, Nikomedeia Arkeolojik Açıdan Bir Değerlendirme, İstanbul 2005.
-Ülkü Çelik Şavk, Sorularla Evliya Çelebi, Hacettepe Ünv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay, Ankara 2011.
-William Ouseley, “ Historical Notices of Nicomedia, the Ancient Capital of Bithynia” Transactions of the Royal Society of Literature of the United Kingdom. Vol.I, London 1829.
-Yılmaz Kurt, Osmanlıca Dersleri 1, Akçağ Yay., Ankara 1999.