Azerbaycan’da Ulusal Tarih Yazımı

20. yüzyılın başlarında ulusçu düşüncenin eyleme dönüşmesiyle yeni bir dünya düzeni kurulmuştur. Bu yeni düzende, tarihe şekil veren büyük imparatorluklar yerlerini kendi içlerinden çıkan ulus-devletlere bırakmak zorunda kalmıştır. Yüzyıl başındaki bu değişim Rusya halkları için sadece yönetim biçimiyle sınırlı kalan bir başkalaşımdan ibaret olmuştur. Nitekim imparatorluk ortadan kaldırılmış, fakat beklenen ulus-devletler ortaya çıkmamış, daha doğrusu Bolşevikler böyle bir duruma müsaade etmemiştir. Bu halklar ancak yüzyılın sonunda Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla bağımsızlıklarını elde edebilmişlerdir. Sovyet halkları arasında yer alan Türkdilli halklar geç elde ettikleri bu bağımsızlıklarının meşruiyetini pekiştirmek amacıyla ulusun ve devletin biricikliğine atıfta bulunan toprak, bayrak, dil, tarih ve benzeri objeleri ulusçuluk temelinde yeniden dizayn etmişlerdir. Bu çerçevede siyasal tercihini ulus-devlet anlayışından yana yapan Azerbaycan, ulusçu bir anlayışla tarihine ve kimliğine yeni bir şekil vermeye başlamıştır. Fakat bu süreç bağımsızlık sonrasının siyasi çalkantılarına paralel olarak geliştiğinden Azerbaycan ulusal tarih yazımı kalıcı bir biçim alamamıştır

National Historiography in Azerbaijan

At the beginning of the 20th century, as the nationalist thinking turned into action a new world order emerged. In this new world order, great empires had to leave their autonomy to the nation-states, which arose within those empires. This conversion taking place at the beginning of the century was only a rebellion for Russian nations, which is limited to a change of regime. As a matter of fact the empires were destroyed, but the expected nation states did not emerge, or more precisely the Bolsheviks did not allow them to do so. These nations could only gain their independence after the dissolution of the Soviet Union at the end of the century. In order to consolidate the legitimacy of their delayed independence, the Turkish speaking nations among the Soviet communities redesigned the concepts of land, flag, language, history and similar elements that refer to the uniqueness of the nation and the state, on the basis of nationalism. In this respect, Azerbaijan, which made its political choice in favor of being a nation-state, started to re-design its history and identity with a national perspective. However, since this process developed in line with political upheaval, the national historiography of Azerbaijan could not adopt a permanent shape

PDF

___

Açıkkaya, Savaş, Azerbaycan’ın Bağımsızlık Döneminde Ortaöğretim Ders Kitaplarındaki Tarih Anlayışı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2003.
Ağayev, Elnur, Sovyet İdeolojisi Çerçevesinde Türk Cumhuriyetlerinin Tarih Yazımı ve Tarih Eğitimi: Azerbaycan Örneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2006.
Akçura, Yusuf, “Tarih yazmak ve tarih okutmak usullerine dair”, Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Münakaşalar, İstanbul, Maarif Vekâleti Yayını, 1932.
Akpınar, Yavuz, Azeri Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul, Dergah Yay., 1994.
Aliyev, Mehemmed, Şimali Azerbaycanın Rusiya Tarafından İşgalinin Tarihşünaslığı, Bakı, Adiloğlu Neşriyyatı, 2001.
Aliyev, İqrar, İstoriya Midiya, Bakı, 1960.
Anderson, Charles W.; Mehden von der, Fred R. , Crowford Young – Issues of Political Development, Englewood Cliffs, New Jersey, Prenctice-Hall, Inc., 1967.
Azerbaycan Halk Cephesinin Meramname ve Nizamnamesi.
Azerbaycan Milli Ensiklopediyası, Bakı, Azerbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Merkezi, 2007.
Azerbaycan Müellimi gazeti, 1 Mart 1989.
Azerbaycan Tarihi (6. Sınıf için derslik),Yusif Yusifov, İlyas Babayev, Hidayet Caferov, Bakı, Öyretmen Neşriyyatı, 1994.
Azerbaycan’da Rus-Sovyet Tarih Yazıcılığı ve Tarih Bilimi, Bakı, 1972.
Azizoğlu, Hasan, Türklüyümüz, Bakı, Azatam, 2007.
Bostancı, M. Naci, “Etnisite, Modernizm, Milliyetçilik”, Türkiye Günlüğü, No: 50, Mart-Nisan 1998.
Cebrayılov, İntiqam Azerbaycan Tarihinin Tedrisi Metodikası, Bakı, Mütercim, 2006.
Dağı, Zeynep, Kimlik, Milliyetçilik ve Dış Politika, Rusya’nın Dönüşümü, İstanbul, Boyut Yay., 2002.
Demir, Fevzi, “Ulusal Devletler ve Ulusal Egemenlik Dönemi Bitmemiştir”, İleti, ADD Mersin Şubesi’nin Aylık Dergisi, Sayı: 88, Ocak-Şubat 2004.
Emirov, Mübariz, Tarihin Tedrisinde Şagirdlerde Siyasi Medeniyyetin Formalaşdırılması Üzre İşin Sistemi, Bakı, Mütercim, 2004.
Erözden, Ozan, Ulus-Devlet, Ankara, Dost Kitabevi, 1997.
Ersanlı, Büşra Behar, İktidar ve Tarih Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Oluşumu (1929-1937), İstanbul, Afa Yay. 1996.
Gellner, Ernest, Nations and Nationalism, Oxford, Basil Blackwell, 1983.
Geybullayev, Gıyaseddin, Kadim Türkler ve Ermenistan, Bakı, Azerneşr, 1992.
Geybullayev, Gıyaseddin, Azerbaycanlıların Etnik Tarihine Dair, Bakı, Elm, 1994.
Geybullayev, Gıyaseddin, Azerbaycan Türklerinin Teşekkülü Tarihinden, Bakı, Azerbaycan Devlet Neşriyyatı, 1994.
Gökalp, Ziya, Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak, Ankara, Alter Yay., 2010.
Gündoğdu, Abdullah, “İran Tarih Yazımında Türkler”, Prof. Dr. Yavuz Ercan Armağanı, Ankara, Turhan Kitabevi, 2008.
Güngör, Erol, Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, İstanbul, Ötüken Yay., 1986.
Gürses, Emin, Milliyetçi Hareketler ve Uluslararası Sistem, İstanbul, Bağlam, 1998.
Güvenç, Bozkurt, “Tarihi Perspektifte Kimlik Sorunu Özdeşimlerini Belirleyen Bazı Etkenler”, Tarih Eğitimi ve Tarihte ‘Öteki’ Sorunu, 2. Uluslararası Tarih Kongresi Tebliğler (8-10 Haziran 1995), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay., 2007.
Güvenç, Bozkurt, Türk Kimliği, İstanbul, Boyut Yay., 2008.
Hacıyeva, Qalibe, “Nahçıvan Toponomiyasında Qadim Türk Etnonimlerinin İzleri”, Türk Dünyası Medeniyyet Dergisi, Sayı: 8, 2007.
Hobsbawm, E. J., Nations and Nationalism Since 1780, Cambridge, Cambridge University Press, 1990.
Hobsbawn, Eric, Tarih Üzerine, Çev. Osman Akınhay, Ankara, Bilim ve Sanat Yay., 1999.
Hüseyinzade, Ali, XIX. Asrın İkinci Yarısında Azerbaycan Tarihşünaslığı, Bakı, Azerbaycan SSC İlimler Akademiyası Neşriyyatı, 1976.
İnalcık, Halil, “The Rise of Ottoman Historiography”, Historians of the Middle East, Edit. B. Lewis, P. M. Holt, London, Oxford University Press, 1962.
İsgenderov, Anar, Azerbaycanda Türk-Müselman Soyqırımı Probleminin Tarihşünaslığı, Bakı, Adiloğlu Neşriyyatı, 2006.
İsmayılov, Mahmud, Azerbaycan Halkının Yaranması, Bakı, Azerbaycan Devlet Neşriyyatı, 1995.
Karpat, Kemal H., Türkiye ve Orta Asya, Çev. Hakan Gür, Ankara, İmge Kitabevi, 2003.
Mahmudov, Yaqub Azerbaycan: Qısa Devletçilik Tarihi, Bakı, Tehsil Neşriyatı, 2005.
Muhtarova, Esmed, Türk Halklarının Tarihi, Bakı, Adiloğlu Neşriyyatı, 2008.
Mustafazade, Tofig, “Tarihe Yeni Yanaşma, Yahud Yeni Metodoloji Aktarışları ve Azerbaycan Tarih Kurumunun Karşısında Duran Vazifeler”, Tarih ve Gerçeklik, C. 1-2, Bakı, 2007.
Nesibli, Nesib, “Azerbaycan’ın Milli Kimlik Sorunu”, Avrasya Dosyası Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, C. 7, Sayı: 1, İlkbahar 2001. Oğuz, Yunus, Qadim Anadolu ve Azerbaycan Türkleri, Bakı, Azerbaycan Milli Ensiklopediyası Neşriyyatı, 2002.
Oğuz, Yunus, Türkün Tarihine Yeni Bakış, Bakı, Olaylar Neşriyyatı, 2008. Özkırımlı, Umut, Milliyetçilik Kuramları, Eleştirel Bir Bakış, İstanbul, Sarmal Yayınevi, 1999.
Paşayeva, Mehebbet, “Qadim Türkmenşeli Tayfaların İzleri Azerbaycan Toponimlerinde”, Türk Dünyası Medeniyyet Dergisi, Sayı: 8, 2007.
Qaraşarlı, Çingiz, “Truvalılar Türk İdiler”, Türk Dünyası Medeniyyet Dergisi, Sayı: 8, 2007.
Qasımov, Musa, “Resmi Tarih Yoksa Halk Tarihi?”, Tarihin Metodoloji ve Aktual Problemleri, Uluslararası İlmi-Nazari Konferans Meteryalleri, Bakı, Nurlan, 2007.
Qasımova, Afaq, Tarihi Şahsiyetlere Dair Materyallerin Öğrenilmesi Yeniyetmelerin Terbiyesinin Vasıtası Gibi, Bakı, Mütercim, 2003.
Qasımova, Lezife, “Azerbaycan Tarihi” Fenninin Tedrisi Prosesinde Şagirdlerin Milli Manevi Deyerler Esasında Terbiye Edilmesi (V-IV Sınıflar), Bakı, Bakı Universiteti Neşriyyatı, 2003.
Quliyev, Cemil, Tarih: Düşünceler, Mülahizeler, Kaydlar (1953-2003), Bakı, Elm, 2004.
Saferov, Yusif, SSCB Halklarının Tarihşünaslığı, Bakı, Azerbaycan Devlet Universiteti Neşriyyatı, 1969.
Saferov, Yusif, Azerbaycanın Sınıflı Cemiyete Kadarki Tarihinin Sovyet Tarihşünaslığı, Bakı, Azerbaycan Devlet Neşriyyatı, 1991.
Seton, Hugh -Watson, Nations and States: An Enquiry into the Origins of Nations and the Politics, Boulder, Colo, 1977.
Shaffer, Brenda, Sınırlar ve Kardeşler İran ve Azerbaycanlı Kimliği, Çevirenler; Ali Gara, Vüsal Kerimov, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., 2008.
Sumbatzade, A. S., XIX.-XX. Yüzyıl Azerbaycan Tarihçiliği, Bakı, Elm Neşriyyat, 1987.
Süleymanov, Abülfez, Azerbaycan’da Orta Dereceli Okullarda Tarih Öğretimi ve Eğitiminde Sovyet İdeolojisinin Etkisi (1980-1991), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
Süleymanlı, Ebulfez, Milletleşme Sürecinde Azerbaycan Türkleri, İstanbul, Ötüken Yay., 2006.
Şükürov, Kerim, Azerbaycan Tarihi, C. 1, Bakı, Bakı Universiteti Neşriyyatı, 2004.
Şükürov, Kerim, “İtirilmiş Nazariyenin Fesadları: Atalet ve Çaşgınlık Arasında (Azerbaycan Tarihi ve Nazariye Problemi), Tarihin Metodoloji ve Aktual Problemleri, Uluslararası İlmi-Nazari Konferans Meteryalleri, Bakı, Nurlan, 2007.
Tarihi Materyaller Şagirdlerin Vatanperverlik Terbiyesinin Vasıtası Gibi (Metodik Tavsiye), Hzl. Nergiz Quliyeva, Talib Paşayev, Bakı, Azerbaycan Devlet Pedagoji Universiteti, 2006.
Turner, Bryan S., “The Sociology of Citizenship”, Classical Sociology, Londra, Sage, 1999.
Veliyeva, Sona, Milli Devletçilik Harekatının Yükselişi ve Halk Cumhuriyeti Dövründe Azerbaycancılık İdeası, Bakı, Azerbaycan Neşriyyatı, 2003.
Zülfügarlı, Meherrem Paşa oğlu, Azerbaycan Tarihi İkinci Respublika Dövrünün Tarihşünaslığı (1920-1991-ci iller), Bakı, Çaşıoğlu Neşriyyatı, 2001.
Zülfügarlı, Meherrem Paşa oğlu, Azerbaycan Tarihine Yeni Bakış, Bakı, Tehsil, 2007.