Modernleşme Yolunda Osmanlı Devleti Maarifinin Finansman Sorunu: Malatya Rüşdiyesi Örneği

Osmanlı Devleti, 19. yüzyılda birçok alanda olduğu gibi eğitimde de modernleşme hamlelerinegirişmiş ve bunu Dersaadet dışında taşraya da yaymak istemiştir. Bu nedenle taşrada rüşdiyemektepleri kurulmuştur. Modern eğitimi çevreye yayma isteği ve yeni ihdas edilen vergiler yayılmayıhızlandırmıştır. Ancak daha sonra, maliyenin bozulması ile birlikte bu gelirlerin önemli bir kısmınınyükseköğrenime ve Dersaadet’e aktarılması, taşrada modern eğitime büyük darbe vurmuştur. Buçalışmada devrin eğitim ve maliye ilişkisi, Malatya Rüşdiye Mektebi örneği üzerinden incelenmiş;dönemin genel şartlarının taşraya nasıl yansıdığı ortaya çıkarılmıştır.

The Problem of Finance in the Educational System of the Ottoman State in Modernization Efforts: The Example of Malatya Rüşdiyesi

The Ottoman State in the 19th century started to the efforts of modernisation in education just like in many other areas and she wanted to transport it out of Dersaadet namely to the other provinces. For this reason, she found Rusdiye schools in the provincial areas. The will to spread the modern education to the periphery and newly introduced taxes accelarated the expansion. However, later, with the collapse of the finance of the Empire, the transfer of the most of these incomes to the higher education and Dersaadet negatively affected the modern education in the provinces. In this study, the relationship between the education and finance of the period is investigated under the example of Malatya Rüşdiye school, and it is discussed how the general conditions of the period affected the province.

PDF

___

Başbakanlık Evrak Odası (BEO.): 479/35616.
Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.): 2/115, 6/17, 7/75, 10/123, 34/117, 34/178, 82/107, 91/116, 93/15, 93/135, 99/141, 117/53, 120/23, 129/148, 130/64, 134/35, 151/6, 164/81, 170/6, 189/108, 248/16, 364/60, 368/43, 393/47, 428/53, 446/45, 490/35, 525/21, 544/33, 549/12, 778/57, 812/58, 816/63.
Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.): 205/74, 1041/72, 1073/77.
Yıldız Perakende Askerî Maruzât Evrakı (Y. PRK. ASK.): 66/55.
Yıldız Perakende Evrakı Şura-yı Devlet Maruzatı (Y. PRK. ŞD.): 2/12.
Diyarbekir Salnamesi, H. 1288.
Mamuratülaziz Salnamesi, H. 1301, H. 1302, H. 1312.
Maarif-i Umumiye Nezareti Celilesi İdaresinde Bulunan Mekatib-i İbtidaiye, Rüşdiye, İ’dadiye, Aliye ile Mekatabi-i Hususiye ve Ecnebiyyenin ve Dersaadette Tahriri İcra Kılınan ve Taşrada Mevcud Bulunan Kütübhanelerin İstatistiki, Matbaa-i Amire, Dersaadet (1310-1311).
AKBULUT, Uğur, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Lazkiye Nusayrileri (19. Yüzyıl), Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Yıl: 2010, S.54, s. 111-126.
AKYILDIZ, Ali, Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
ALTINOVA, Ayşegül, Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2010.
BİLİM, Cahit Yalçın, Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2002.
ÇELEM, Ramazan, Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Malatya Doğumlu Memurlar (1879- 1909), (Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Tokat 2014.
DEMİREL, Fatih, “Batı Trakya’da Osmanlı Modern Eğitim Kurumları”, History Studies, C.6, S.2, Şubat 2014, s. 53-65.
DEMİREL, Muammer, “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”, Türkler, C.15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 64-93.
DOĞANAY, Fatma Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 2011.
FINDLEY, Carter V., Modern Türkiye Tarihi İslam, Milliyetçilik ve Modernlik 1789- 2007, (Çev. Güneş Ayas, Timaş Yayınları, İstanbul 2015.
FORTNA, Benjamin C, Mekteb-i Hümayun, (Çev. Pelin Siral), İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
GEORGEON, François, “II. Abdülhamid”, Osmanlı, C.2, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Anlara 1999, s. 266-274.
GÜNDÜZ, Mustafa, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Eğitim Sisteminin Finansmanını Sağlama Düşünce, Öneri ve Uygulamaları (1860-1930)”, İkinci İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri-2, Elazığ 2010, s. 563-584.
GÜNDÜZ, Mustafa, “Modern Eğitimin Doğuşu ve Alternatif Eğitim Paradigmaları”, Bayburt Üniversitesi Eğitimin Fakültesi, Eğitim Fakültesi, Özel Sayı 1, 2013, s. 67-81.
KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, TTK, Ankara 1999.
KARATAŞ, Yakup, “Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkaf-ı Münderisenin Maarife Terki”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), Sayı 57, Erzurum 2016, s. 1839-1867.
MAHMUD CEVAD, İbnü’ş Şeyh Nafi, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı –XIX. Asır Osmanlı Maarif Tarihi. (Haz. Taceddin Kayaoğlu), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001.
NURDOĞAN, Arzu M., Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869-1922), (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2005.
ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul 2014.
ÖZCAN, Tahsin, “Osmanlı Devleti’nde Eğitim Hizmetlerinin Finansmanı”, Türkler, C. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 1616-1625.
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Sözlüğü, MEB, İstanbul 1983.
SAYAR, Ahmed Güner, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, Ötüken Yayınları, İstanbul 2000.
SOMEL, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin, (Çev. Osman Yener), İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
TUTSAK, Sadiye, İzmir’de Eğitim ve Eğitimciler (1850-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
TÜMER ERDEM, Yasemin, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Dokrora Tezi), İstanbul 2007.
ÜNAL, Uğur, II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907), TTK, Ankara 2015
ÜRKMEZ, Naim, “Osmanlı Devleti’nde Bir Toplumsal Dayanışma Örneği: 1893 Malatya Depremi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (43), 2016, s. 970-986.
YILDIZ, Hatip, “Osmanlı Devleti’nde Mülki (Sivil) Erkek Rüşdiye Muallimlerinin Nitelikleri, Hakları ve Sorumlulukları”, History Studies, C. 6, S. 3., Nisan 2014, s. 369-382.